Morgunblaðið - 29.12.1990, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. DESEMBER 1990
AF INNLENDUM
VETTVANGI
AGNES BRAGADÓTTIR
Kvótinn er eins
og krabbamein
Félagar í Félagi fiskkaupenda á fiskmörkuðunum óttast
að fiskvinnsla án útgerðar sé að líða undir lok hér á landi
STJÓRNUN fiskveiða, öðru nafni kvótakerfið, hefur um árabil ver-
ið mjög umdeild hér á landi, hvort sem átt hafa í hlut fiskverkend-
ur, útgerðarmenn, fiskvinnslufólk eða sjómenn. Nú síðast hafa trill-
usjómenn mótmælt kvótaskerðingu þeirri sem þeir þurfa að taka á
sig á næsta ári, en ný lög um stjórnun fiskveiða koma til fram-
kvæmda þann 1. janúar næstkomandi. I haust var stofnaður félags-
skapur manna sem telja sig eiga um sárt að binda af ýmsum sökum,
meðal annars vegna fyrirkomulags þess sem er á stjórnun fisk-
veiða. Hér er um að ræða Félag fiskkaupenda á fiskmörkuðum (FFF)
sem í eru liðlega 30 félagsmenn sem velflestir eru fiskverkendur á
Suðurnesjum, bæði í flökun, frystingu og söltun. Fiskverkunarfólk
í starfi hjá þeim er á bilinu 1.200 og 1.500. Þessir fiskverkendur
eiga það flestir sammerkt að hafa ekki yfir neinum kvóta að ráða
og eru því alfarið háðir fiskmörkuðunum hvað viðvíkur hráefnisöfl-
un. Sé litið á FFF sem eina heild, er félagið stærsti kaupandinn á
fiskmörkuðunum, Faxamarkaði, Fiskmarkaði Suðurnesja og Fisk-
markaði Hafnarfjarðar, með að minnsta kosti 65% hlutdeild. Þeir
telja að þótt gífurleg aukning hafi orðið á umfangi starfsemi fisk-
markaðanna, 143% aukning fyrstu 10 mánuði þessa árs miðað við
sama tíma í fyrra, sé langt í land að markmiðið um aukið magn af
fiski til vinnslu hér innanlands hafi náðst.
Af samtölum mínum við menn í
FFF má ráða að þeir óttast mjög
um hag fískvinnslu í landinu, þar
sem fískverkendur eru ekki jafn-
framt útgerðarmenn. „Að öllu
óbreyttu, verður engin fískvinnsla
hér í landinu eftir tvö ár, nema í
tengslum við útgerð. Það er einfald-
lega staðreynd að fískvinnslan með
útgerð á kvótann á íslandi," segir
Bjartmar Pétursson, framkvæmda-
stjóri Skerseyrar og einn stjómar-
manna í FFF. Bjartmar og félagar
hans í FFF sem ég ræddi við, þeir
Árni Gíslason framkvæmdastjóri
Hafgulls og Geir Sigurgeirsson
framkvæmdastjóri Sjávarfísks
segja stöðu fískvinnslunnar á Suð-
umesjum hörmulega og undirrót
hörmunganna sé kvótakerfið. Telja
þeir að til mikilla bóta væri ef öllum
fískiskipum væri gert skylt að landa
afla s'inum á uppboðsmörkuðum
hér innanlands, hvort sem fískurinn
er síðan fluttur út eða ekki. Aðeins
þannig sitji fiskverkendur án út-
gerðar við sama borð og aðrir.
Kvóti til Evrópubandalagsins
Þeir benda á að um 100 þúsund
tonn af óunnum físki séu flutt út
til Evrópubandalagsins á ári, í skjóli
tollamúra. „Þetta er í reynd ekkert
annað en kvótaúthlutun íslenskra
stjórnvalda til Evrópubandalags-
ins,“ segir Árni, „eini munurinn er
að þessi kvóti er veiddur af íslensk-
um fiskiskipum."
Innflutningstollur Evrópubanda-
lagsins á óunnum fiski er aðeins
3,7%, en 18% á ferskum flökum.
Þeir segja að fullyrðingar hags-
munaaðila um að hér sé verið að
nýta sérstakan ferskfiskmarkað fái
ekki staðist. „Þetta stenst ekki, ein-
faldlega vegna þess að allur ferskur
óunninn fískur sem er sendur á
þessa markaði fer í flökun áður en
hann fer á hina eiginlegu fersk-
flakamarkaði sem fískflak, ekki
heill fískur,“ segir Bjartmar. Hann
segir að tollamúrar Evrópubanda-
lagsins komi á hinn bóginn í veg
fyrir að fiskurinn sé flakaður hér
og flogið með hann á hinn eiginlega
ferskflakamarkað. Auk þess liggi
fyrir nýlegar upplýsingar um að
meira en helmingur af ísfíski frá
íslandi fari í frystingu, söltun og
reykingu í beinni samkeppni við
íslenska fískvinnslu.
„Líkast til eru þeir hjá Evrópu-
bandalaginu búnir að gera sér grein
fyrir því að þeir fá ekki að veiða í
lögsögu okkar,“ segir Bjartmar, „en
þeirra næstbesti kostur er sá að
láta okkur veiða fyrir sig aflann og
nota svo tollamúra til þess að
tryggja að við afhendum þeim físk-
inn óunninn til úrvinnslu."
„Krabbameinið er kvótinn. Af
hveiju er hefð að flytja út heilan
físk með haus og taka síðan haus-
inn af og hrygginn úr, í Bretlandi
eða Danmörku? Auðvitað er ástæða
þessa sú, að þannig má komast hjá
tollamúrum Evrópubandalagsins.
Eg rifja upp aðalfund samtaka
fískvinnslunnar í Leiru í haust, þar
sem rætt var um það að setja fisk-
inn á markað innanlands, áður en
hann yrði seldur út og meira fijáls-
ræði í verðlagsmálum. Svo koma
sömu mennirnir saman í LIU og
hafna öllu saman - hafna eigin til-
lögum. Það voru auðvitað útgerðar-
mennimir í LÍÚ, sem eru bara út-
gerðarmenn sem vildu frjálst mark-
aðsverð og afnema verðlagsráð
sjávarútvegsins. En Jiá komu út-
gerðarmennimir í LÍÚ sem eru líka
Tollar EB á innfluttum þorski og þorskafuröum
í ísl.kr. á hverl
kg. hráefnis
1 A L
7' Y)
bv! l /

FFF bendir á að um 100 þúsund tonn af óunnum fiski séu flutt út
til Evrópubandalagsins á ári, I skjóli tollamúra. Þetta graf sýnir
tolla EB á innfluttum þorski eftir verkunaraðgerð í íslenskum krón-
um per hráefniskíló. Tollamúrar Evrópubandalagsins komi í veg
fyrir að fiskurinn sé flakaður hér og flogið með hann á hinn eigin-
lega ferskflakamarkað.
Auk þess Iiggi fyrir nýlegar upplýsingar um að meira en helming-
ur af ísfiski frá Islandi fari í frystingu, söltun og reykingu í beinni
samkeppni við íslenska fiskvinnslu.
fiskverkendur og vilja náttúrlega
fá fiskinn frá sjálfum sér eins ódýrt
og hægt er. Það voru því þeir sem
bera kápuna á báðum öxlum, sem
höfnuðu þessu öllu saman.“
Magnið á fiskmörkuðunum
jókst um 147% fyrstu 10
mánuði ársins
Fyrstu 10 mánuði þessa árs fóru
53400 tonn af fiski um fiskmarkað-
ina, samkvæmt upplýsingum Afla-
miðlunar og miðað við sama tíma
í fyrra var um 143% aukningu að
ræða. Benda þeir í FFF á að þrátt
fyrir þessa geysilegu aukningu hafi
ekki dregið úr útflutningi á fiski.
Hann sé hlutfallslega sá sami og í
fyrra. Það sé rétt að meira magn
komi inn á markaðina af fiski í ár,
en það magn sé tekið af vinnslunni
hér innanlands. Grandi hf. er ekki
félagi í FFF, en er samt sem áður
mjög stór kaupandi á fískmörkuð-
unum. Hann er einnig stór selj-
andi, og þeir í FFF segja að það
sé einungis mismunur þess sem
hann selur og kaupir á mörkuðun-
um sem öðrum standi til boða að
kaupa. Grandi hafí til dæmis sér-
stakan samning við sjómenn sína
um að leggja upp allan ufsa á físk-
mörkuðunum, en Grandi kaupi
einnig allan ufsa sem hann leggur
á markaðina. Ufsaviðskiptin á
mörkuðunum séu ekkert annað en
verðlagningaraðferð.
Endar með því að allur fiskur
fer yfir innlendan markað
Brynjólfur Bjarnason, forstjóri
Granda hf. er einn fulltrúi þeirra
stóru, sem félagar í FFF gagnrýna.
Hann segir m.a.: „Eg kannast við
að það sé takmörkuð hrifning á
okkur og öðrum stórum. Það er
ekkert nýtt og verður sjálfsagt eng-
in breyting þar á í bráð.
Ef reksturinn skilar afkomu, þá
höfum við meiri burði. Þá förum
við inn á fiskmarkaðina og kaupum
fisk, þegar við teljum það vera hag-
kvæmt fyrir reksturinn. Þá fer ég
ekki og spyr hvort við megum
kaupa í dag, eða hvernig standi á
hjá smærri fiskverkendunum. Ég
lít þannig á að það sé mjög mikil-
vægt að við séum á markaðnum
og taldi að aðrir væru sama sinnis.
Við förum yfir þennan markað inn-
anlands með 4 til 5 þúsund tonn
og kaupum svipað. Við höfum líka
rætt það að vera ekki á markaðn-
um, en niðurstaða okkar er sú að
við viljum vera þar. Auðvitað endar
þetta með því að allur fískur fer
yfir innlendan markað. Ég sé það
alveg fyrlr mér, að eftir einhver X
ár verði það að skyídu að allur físk-
ur fari yfír markað. Þannig kæmi
upp samkeppni milli staða, því
þannig færi fram uppboð á sama
tíma á landinu og menn gætu tekið
þátt, hvar sem þeir væru staddir.
Annað eins er nú fískur fluttur á
milli staða til vinnslu, jafnvel á
milli heimsálfa. Ef þá, hinn sama
dag, fengju útlendingar að standa
hér á mörkuðunum og kaupa físk-
inn, þá hef ég sagt að á meðan
misræmi væri í tollum, þá bæri að
setja á jöfnunargjald.
Það er auðvitað erfitt að gera svo
að öllum líki. Ég held að þeir sem
eru að gagnrýna okkur vildu hafa
fyrirkomulagið þannig að þeir
fengju að kaupa á mörkuðunum,
en við ekki, þegar þeim hentar.
Reyndar áttum við von á því
1987 þegar fískmarkaðirnir hér á
Suðvesturhominu hófu rekstur
sinn, að miklu fleiri víðar að á
landinu kæmu inn í þessu háu verð
á Suðvesturlandi, eða þá hitt að
settir yrðu upp markaðir víðar á
landinu, en reyndin hefur orðið. Það
í sjálfu sér er nú umhugsunarvert."
Ný yfirstétt á íslandi -
sægreifar
Þeir Bjartmar, Árni og Geir láta
í ljós áhyggjur sem reyndar ýmsir
aðrir hafa gert að undanförnu,
vegna þess að fiskveiðikvóti lands-
manna sé í æ ríkara mæli að safn-
ast á æ færri hendur. „Hér á landi
er að verða til ný yfírstétt örfárra
manna, sem gjaman eru nefndir
sægreifarnir," segja þeir. Stóru út-
gerðaraðilarnir, kvótahafarnir búi
hér við forréttindi sem nálgast að
þeirra mati algjört siðleysi. Ekki sé
við útgerðaraðilana sjálfa að sak-
ast, heldur stjórnvöld sem búi svona
um hnútana. Stóru útgerðaraðilarn-
ir, eins og Grandi, Skagstrending-
ur, Samheiji, Útgerðarfélag Akur-
eyrar og fleiri séu stöðugt að auka
við sig kvóta með kvótakaupum.
Telja félagar í FFF, eins og svo
fjölmargir aðrir að kvótaverslunin
sé í sjálfu sér stórhættulegt fyrir-
bæri og fái raunar ekki staðist,
samkvæmt Iögunum um stjórnun
fiskveiða, sem koma til fram-
kvæmda nú 1. janúar 1991, en öðl-
uðust gildi á Alþingi 5. maí 1990.
Fyrsta setning fyrstu greinar lag-
anna er svohljóðandi: „Nytjastofnar
á íslandsmiðum eru sameign
íslensku þjóðarinnar.“ Því spyija
félagar í FFF, eins og margir aðr-
ir: Hvernig getur sameign þjóðar-
innar gengið kaupum og sölum?
Þeir telja einnig að sala fiskiskipa
með kvóta geti reynst heilu byggð-
arlögunum dýrkeypt þegar til
framtíðar er litið. „Það er vandséð
að hugsa sér hvernig á að halda
uppi byggð í landinu, ef atvinnu-
tækifærin eru seld burt úr byggða-
kjörnunum í stórum stíl,“ segir
Geir. Félagar hans taka undir hans
orð og segja að stórir útgerðaraðil-
ar hafí stundað það að kaupa físki-
skip með kvóta, einungis til þess
að fá aukinn kvóta á skipin sem
þeir eiga fyrir. Þannig nái þeir betri
nýtingu, til dæmis á frysíitogarana,
geti lagt nýkeypta fiskiskipinu og
fengið einhveija tugi milljóna króna
greidda úr Úreldingarsjóði fyrir vik-
ið. Ugglaust muni þetta skila auk-
inni hagkvæmni þegar til lengri
tíma er litið, en margt sé eigi að
síður aðfinnsluvert við þetta fyrir-
komulag.
Kvótasala á uppsprengdu verði
Þeir stóru stjórni verðmyndun-
inni, og kaupi fískiskipin á upp-
sprengdu verði, til þess að komast
yfír kvótann. Auðvitað heiti þetta
á pappírunum kaup og sala fiski-
skipa, en sé ekkert annað en kvóta-
kaup. Eigendur fiskiskipsins sem
selt er fái þannig skjótfenginn auð
í hendur, en fiskvinnslufólkið í þeim
byggðarlögum sem eiga allt sitt
undir því að kvótinn haldist í byggð-
arlaginu geti setið eftir með sárt
ennið og ótrygga lífsafkomu.
Árni segir máli sínu til stuðnings
að ónýtur bátur í Sandgerði’á sl.
ári, með 600 tonna kvóta hafi verið
metinn á um 50 milljónir, en honum
hafi verið lagt og heldur nýrri bátur
keyptur. Kvótinn hafi verið færður
yfír á hann, og hann nýlega seldur