Morgunblaðið - 11.01.1991, Side 16

16______________MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 11. JANÚAR 1991_
Innihaldsrík sumarsaga
eftir Benedikt
Sigurðsson
Villikettir í Búdapest er afar inni-
haldsríkt raunsæisverk úr sam-
tímanum þar sem augnablikið er
fangað. Viðfangsefni þess er nán-
asti samtími okkar, tími sem erfitt
er að henda reiður á en markast
af umbreytingunum, falli allra end-
anlegra sanninda. Þessa sér víða
stað í verkinu. Höfundur hæðist að
fyrirfram ákveðnum formúlum og
sleggjudómum, sem ekki ganga
upp. Og það er kaldhæðnislegt að
•einmitt þegar hverfulleiki allra
hluta verður ljós skuli bókmennta-
fræðin tíðum halda í úreltar aðferð-
ir, þar sem bókmenntir eru settar
upp í formúlur í stíl endanlegra
sanninda og flokkaðar sem „mis-
heppnaðar" og „vel heppnaðar“ og
minna á alhæfingar Skólaljóðanna
(bls. 35-36). Það er sömuleiðis
dæmigert fyrir kaldhæðnina í þessu
verki að kennarinn sem kennir bók-
menntafræðina skuli vera af /68-
kynslóðinni og tíunda það sí og æ
en samt vera svo íhaldssamur að
nemendur eigi að tyggja upp eftir
honum skoðanir og sleggjudóma
hans (bls. 53-54). Vísanir í Heinrich
Böll (bls. 50-51) eru athyglisverðar
og fullar af merkingu. Hans verk
eru fræg fyrir að vera bókmennta-
verk sem höfðu áhrif í þjóðfélags-
umræðunni en voru óvinsæl af bók-
menntafræðinni. Höfundur vísar í
Böll og deilir jafnframt á tilhneig-
ingu samtímans til að líta einvörð-
ungu á það sem fínar bókmenntir
sem séu ijarlægar alþýðu manna.
Aðalpersóna verksins, Hervör
Ólafsdóttir, er tónlistarkona og tón-
list skipar veigamikinn sess f því
enda snar þáttur í persónu hennar.
Vísanir í tónverk eru afar veiga-
miklar og þýðingarmiklar. Hún er
í raun persóna sem er tímanna tákn,
sumpart barn síns tíma, sumpart
ekki. Að sumu leyti reynir hún að
bijótast á móti samtíma sínum, að
sumu leyti ekki. Hún fer og lærir
söng, sem ekki getur talist hefð-
bundið og hafnar tryggari lausnum
á ævistarfi sínu. En hún ætlar sér
að ná árangri enda er það boðorð
tímans.
Samband hennar við Ungveijann
Míhály er mótað af lögmálum tíðar-
andans. Hann kemur frá Búdapest,
hann er einfari og á móti kerfinu
en fær styrk til náms í sömu borg
og hún. En hann fer alltaf sínar
eigin leiðir. Og það er vitaskuld
kaldhæðni í því fólgin að einmitt
andófsmaðurinn, prófessorinn, sem
er ungverskur, pólitískur flóttamað-
ur, skuli vilja ráða algjörlega yfir
stúdentum sínum, hefta athafna-
frelsi þeirra, skikka þá til að standa
í útréttingum fyrir sig. Míhály sætt-
ir sig ekki við þetta og fær ekki
meiri styrk. Raunar er það engin
tilviljun að aðalpersónan í þessari
bók skuli einmitt vera málvísinda-
maður og eiga í sambandi við ís-
lending. Það er tímanna tákn að
fólk sem talar sjaldgæf tungumál
og kemur af jaðarsvæðum í Evrópu
nútímans skuli hittast þarna. Ög
Búdapest er þarna tákn gamla
tímans, hinnar klassísku Evrópu,
veraldar sem var: það er engin til-
viljun að í þessari bók er brugðið
upp myndrænni lýsingu, á þessari
borg um leið og umbreytingar verða
þar, þarna er augnablik sem nú er
liðið, fangað.
Samband þeirra er athyglisverð-
ur spegill á samtímann. Sagan
Benedikt Sigurðsson
kynnir sig sem „sumarsögu" og
kannski er það tímanna tákn. Þeir
eru ugglaust margir af þessari kyn-
slóð sem núna er rúmlega tvítug,
sem þekkja það sem þarna er verið
að lýsa. Slíkum samböndum hefur
■ verið lýst með því að i þeim sé „elsk-
ast án þess að elska“, það sé með
öðrum orðum eins og hver önnur
lífsnautn á hraðfleygum tímum.
Lýsingin á þessu sambandi eirlkenn-
ist ekki af ástaijátningum heldur
hreinum og klárum, sameiginlegum
lífsnautnum. Og sambandið ein-
kennist sömuleiðis af því að báðir
aðilarnir eru „töff“ samkvæmt boði
tímans, þau geta fullkomlega kom-
ist af án hins. Og kaldhæðnin nær
hámarki þegar í ljós kemur að sam-
bandið tekur senn enda. Þá er farið
út í aðra sálma, talað um heilhveit-
ispagettí og rauðvínstegundir, hald-
ið áfram í hinum óbærilegu
lífsnautnum, þarna er höfundur að
draga upp skýra andstæðu við hefð-
bundnar skilnaðarstundir bókmenn-
tanna.
Höfundur undirstrikar ástleysið,
hið hraðfleyga samband persón-
anna á mjög margvíslegan hátt.
Margar vísanir í heim sagnfræði
og tónlistar eru til vitnis um það.
Hún er að skrifa ritgerð um Brahms
og platónskan aflvaka tónlistar
hans. Og þau hlusta sí og æ á Píanó-
kvartett númer eitt, tónverk
nítjándu aldar, verk sem spratt upp
úr platónsku sambandi, þar sem
elskað var án þess að elskast. I
tónlistarsögunni eru verk Brahms
líkast til eitthvert frægasta dæmið
um sh'kt. Þau mynda þannig and-
hverfu við líferni aðalpersónanna í
sögunni. Sömuleiðis skiptir gamla
konan Helga miklu máli í þessu
sambandi. Gömul ástarbréf hennar
afhjúpa ást sem aldrei var endur-
goldin; huglæg en varanleg, and-
stæða hinna holdlegu ástríðna
samtímans.
Ingi Bogi Bogason skrifar rit-
fregn um þessa innihaldsríku bók
í Morgunblaðinu 20. desember
síðastliðinn. Hann talar um „ótölu-
legan“ fjölda tónskálda. En sann-
leikurinn er sá að vísanir í tónlistina
eru afar innihaldsríkar og marg-
víslegar i sögunni — þær mynda
grind sem er nauðsynleg fyrir heild-
artúlkun verksins. Þar er til dæmis
vísað í Beethoven og það dæmi um
allan umbreytanleika samtímans,
sem túlkun verka hans er. Karajan
sem var nokkurs konar einvaldur í
tónlistarheiminum og frægur fyrir
túlkun sína á Beethoven féll ein-
mitt frá í fyrra. Ef til vill er frá-
fall hans tímans tákn: Múrar falla
og göihul gildi breytast. Kannski
er jafnvel Beethoven breytingum
háður.
Það er lykilatriði í persónu þessa
fólks að þau lifa alltaf sínu eigin
lífi, — líka þegar þau eiga í sam-
bandi við einhvern annan. Þau
verða aldrei eitt, og það er einmitt
enn einn frasinn úr bókmenntunum
sem hæðst er að í bókinni: „Að
verða eitt.“ Slíkt fólk brejdist vita-
skuld ekki þótt verulegar umbreyt-
ingar verði í kringum það, það er
einfarar, það er töff, það sýnir eng-
ar breytingar á lundarfari sínu. Því
má heldur ekki gleyma að sögu-
tíminn er stuttur, það er einungis
eitt lítið augnablik í rauninni, sem
þarna er fangað og svipmyndirnar
úr lífi þeirra þjóna einungis þeim
tilgangi að varpa ljósi á samband
þeirra. Hún á vondar minningar úr
menntaskóla, hefur kynnst verri
hliðum kynlífsins, hann hefur
kynnst því að elska en verið hrygg-
brötinn illilega og sömuleiðis hrygg-
brotið sjálfur — hann er dæmi um
karlmann, sem geymir tiltekna
kvenímynd í huga sér og getur aldr-
ei losnað við hana — hann er alltaf
að leita að einhverri einni, tiltekinni
konu. Þetta eru hlutir sem þau taka
með sér inn í þetta stutta, hrað-
fleyga, lífsnautnasamband. Bæði
alast þau upp í hörðum heimi og
kunna að bíta frá sér en það er
sameiginleg þrá eftir ást og fegurð,
sem sameinar þau í stuttu sam-
bandi og birtist okkur eins og segir
í upphafi verksins: i sumarsögu
frekar en ástarsögu.
Slíku sambandi hafa ekki verið
gerð skil í íslenskri skáldsögu fyrr
en í þessari raunsæju og innihalds-
ríku bók.
Höfunclur stundar nám í
bókmenntum ogfrönsku við
Háskóia íslands.
Loðskiimasaliim og
bamaskapuriim
Kjarvalsstaðir;
Arngunn-
ur Yr sýnir í
Austursal
eftir Magnús H.
Skarphéðinsson
í sl. viku hélt danskur loðskinna-
sali sýningu á góssi sínu í húsa-
kynnum Hótels Sögu. Við vorum
mætt þar fyrir utan nokkrir fáir
og smáir andstæðingaar loðskinna-
iðnaðarins til að vekja athygli sýn-
ingargesta á hlutskipti loðdýranna
sem verða að teljast réttir eigendur
feldanna sem til sýnis voru.
Þetta var lærdómsríkt síðdegi í
desembermánuði fyrir utan Súlna-
salinn þar sem pelsklæddu gestirn-
ir streymdu inn. Ekki svo að skilja
að mig og hina loðdýravinina fimm
hafi ekki langað að eyða þessu
kalda síðdegi annars staðar en fyr-
ir utan anddyrið á Sögu við litlar
vinsældir aðstandenda hótelsins og
syningarinnar. Oðru nær.
En það var ekki síður Iær-
dómsríkt samtalið sem ég átti við
íslenska loðskinnasalann á Skóla-
vörðustígnum í hljóðstofu Rásar
tvö þetta sama síðdegi í tilefni þess-
arar erlendu uppákomu í hótelinu.
Seint munu úr minni mér renna
fullyrðingarnar um loðdýrarækt í
búrum sem Eggert feldskeri bar
þar á borð fyrir alþjóð. Hans rök
og sannfæring voru einfaldlega að
loðdýrunum í búrunum liði miklu
betur en fijáisu og villtu loðdýrun-
um í náttúrunni sem „berðust fyrir
lífi sínu hvern dag“! Ekki annað
en það. Það væri nú semsagt öldin
önnur og miklu eftirsóknarverðari
í búrunum örsmáu þar sem dýrin
væru fædd reglulega og stæðu á
vímeti alla sína ævi.
Þetta er svona svipað og að segja
að föngum allra landa hljóti að h'ða
miklu betur en fijálsborna fólkinu
utan rimlanna sem atast þarf í
lífinu alla daga við að hafa í sig og
á í bévítans frelsinu öllu. Ekki
gengur þessi röksemd uppí mínum
huga. .
Rannsóknir sýna að yfir 90%
allra dýra sem eru í búrum af þessu
tagi verða mjög fljótlega alvarlega
geðveikir einstaklingar sem best
sést á hegðun þeirra og atferli.
Ekki síst hvernig sum þeirra um-
gangast ungviði sitt í þessu óþverr-
ans búrarusli öllu saman. Þ.e. þann
örstutta tíma og sem aðeins sum
þeirra fá að umgangast afkvæmi
sín á annað borð. Búraheimspekin
gerir nefnilega ekki ráð fyrir neinu
huggulegu heimilislifi refanna, að
ekki sé nú minnst á nokkurn sam-
gang við náttúmna af neinu tagi.
Og hitt. Danski loðskinnafarand-
salinn, Finn Birger Christensen,
sagði í viðtali við DV á mánudag-
inn að andófíð gegn loðskinnasöl-
unni væri á undanhaldi í veröldinni
„þar sem þetta fólk (þ.e. hinir
aumkunarverðu dýravinir — ég og
aðrir furðufuglar) sé farið að sjá
að sér og gera sér grein fyrir hvers
lags barnaskapur þetta sé.“ Aðeins
það.
Það er sumsé barnaskapur að
halda fram þeirri skoðun að loðdýr-
unum líði nú hugsanlega ekki sem
best í þessum 0,8 fermetra vírnets-
búrum alla sína ævi. Og það er
líklega einnig barnaskapur að vera
þeirrar skoðunar að loðdýrin, sem
veidd eru í dýraboga erlendis (og
reyndar hérlendis stundum líka),
eigi sérstaklega náðuga daga með
fætur sína í giidrunni dögum og
stundum vikum saman áður en
þeirra er vitjað.
Magnús H. Skarphéðinsson
„Þetta er svona svipað
og að segja að föngum
allra landa hljóti að liða
miklu betur en fijáls-
borna fólkinu utan
rimlanna.“
Það er líklega aðeins barnaskap-
ur að það sé eitthvað athugavert
við þessa framkomu okkar við hin
dyrin hér á hnettinum að mati loð-
skinnakaupmannanna.
Höfundur er fyrrverandi
vagnstjóri SVR ognemi ÍHÍ.
ARNGUNNUR Ýr mun sýna ný
verk í austursal Kjarvalsstaða
dagana 12. til 27. janúar nk. Sýn-
ingin nefnist Varanlegar menjar
og eru verkin unnin á árunum
1989 til 1990 í Amsterdam,
Reykjavík og San Francisco.
Arngunnur Ýr stundaði nám við
Myndlista- og handíðaskóla íslands
1982-1984 og lauk BFA-prófi frá
San Francisco Art Institute 1986.
Hefur hún tekið þátt í fjölda samsýn-
inga í Bandaríkjunum, Evrópu og
íslandi, auk þess sem hún hefur hald-
ið einkasýningar hérlendis og vestan-
hafs. Síðastliðinn vetur dvaldi hún í
Amsterdam þar sem hún starfaði að
nýju verkefni og er nú nýkomin frá
San Francisco, þar sem hún hefur
dvalið í haust.
Myndirnar eru unnar með bland-
aðri tækni. Þar er um að ræða hefð-
bundnar aðferðir í olíumálun jafnt
sem veggmyndir unnar úr viði, gleri,
hári, málmum og ýmsum efnum öðr-
um.
Sýningin er opin daglega frá kl.
11.00 til 18.00. Sýningin verður opn-
uð 12. janúar kl. 16.00 en þar munu
Bryndís Halla Gylfadóttir, Áshildur
Haraldsdóttir, Bergljót Anna Har-
aldsdóttir og Steinunn Birna Ragn-
arsdóttir flytja tónlist.
ÚTSALAN
HEFST í DAG
Meiri háttar verðlækkun
SNORRABRAUT 56 SÍM113505 >14303