Morgunblaðið - 17.03.1991, Blaðsíða 18

18 C
HORGUNBLAÐIÐ FJOLMIÐLAR >^l)!NyyijAG,l1!K 17. MARZ 1991
Encounter
ekkí lengur
gefið út
Mánaðarritið Encounter, sem
hafði mikil áhrif þegar kalda
stríðið stóð sem hæst, hætti
nýlega að koma út, 36 árum
eftir að það hóf göngu sína. Það
gafst að lokum upp fyrir mark-
aðsöflunum, sem það hafði í
hávegum.
Ritið var afkvæmi illdeilna
frjálslyndra menntamanna
. og hugmyndafræðinga kommún-
ista á árúnum eftjr síðari heims-
styijöldina. Menhingarsamtök,
sem kölluðu sig „Congress of Cult-
ural Freedom, stofnuðu Encounter
og fleiri tímarit í Evrópu til þess
að hamla gegn vaxandi áhrifum
marxista og veija stuðningsmenn
fijálslyndra skoðana.
Fyrsta tölublað Encounter kom
út 1953. Fyrstu ritstjóramir voru
Irving Kristol, sem síðar varð
„guðfaðir" svokallaðrar nýíhalds-
stefnu eða fijálshyggju, og Step-
hen Spender, sem var tengiliður
blaðsins og bókmenntaritsins
Horizon, sem kom út á stríðsámn-
um. Blaðið varð meðal annars
frægt fyrir skilgreiningar Nancy
Mitford á góðri ensku og slæmri
*og deilur sagnfræðinganna Hugh
Trevor-Ropers og A.J.P. Taylors
um aðdraganda síðari heimsstyij-
aldarinnar.
Árið 1967 var því ljóstrað upp
að bandaríska leyniþjónustan CIÁ
stæði að nokkm leyti undir útgáfu-
kostnaðinum. Blaðið beið álits-
hnekki, en komst aftur í álit þegar
frá leið.
Skæðar tungur segja að endalok
kalda stríðsins hafi orðið banabiti
blaðsins. Viðurkennt er að sífelldar
játningar fyrrverandi kommúnista
í blaðinu hafi verið orðnar dálítið
þreytandi, en bent er á að það
hafi birt fjörlegar greinar um ann-
marka vestræns lýðræðis og þá
hættu sem stafí af svokölluðu
„Gorbaæði“, það er of eindregnum
stuðningi við Gorbatsjov sovétfor-
seta.
/?£LS/,C»(
^NNUÐ
Skipti skoðanakönnun Stöðvar
2 sköpum varðandi ákvörðun
Davíðs Oddssonar um að fara
fram gegn Þorsteini Pálssyni?
Flestir stóru fjöl-
miðlarnir reyndu
að skyggnast á bak
við tjöldin á lands-
fundi sjálfstæðis-
manna, en Morg-
unblaðið sá ekki
ástæðu til þess
Breyttu fjölmiðlar einhverju?
Um síðustu helgi hófst nýr kafli í sögu Sjálfstæðisflokksins. Lands-
fundarfulltrúar flokksins vöidu þá til forystu mann sem tvímæla-
laust á eftir að setja mikinn svip á íslensk stjórnmál á komandi
árum. Þar sem það hljóta að teíjast timamót og mikil tíðindi að
sá stjórnmálaflokkur sem um þessar mundir nýtur stuðnings
nærri helmings kjósenda, þá sýndu flestir fjölmiðlar framvindu
þessa máls mikla athygli. Oft hefur því verið haldið fram að fjöl-
miðlar geti haft mikil áhrif á úrslit í átökum eins og þeim sem
núverandi og fyrrverandi formaður Sjálfstæðisflokksins háðu og
því er eðlilegt að velta örlítið vöngum yfir því hvort svo hafi verið
í þessu tilfelli. Að mati undirritaðs voru áhrifin sáralitil miðað
við hver þau hefðu getað orðið.
ó svo íslendingar hafí séð í
sjónvarpi á síðasta ári flokks-
systkini rífast og hreyta skömmum
hvort í annað, þá er reglan sú á
flokksþingum að öllum raunveru-
legum ágreiningi er að mestu hald-
ið í kafí. Átökin fara fram að
tjaldabaki og þannig var það í
Laugardalshöllinni um síðustu
helgi. Hins vegar
gættu þeir tveir
menn sem mest
voru í framboði til
formanns í hví-
vetna fyllstu
kurteisi. Pólitísk
umfjöllun fijálsra fjölmiðla á Vest-
urlöndum hin síðari ár hefurgjam-
an haft það að markmiði að upp-
lýsa almenning um það sem raun-
verulega gerist að tjaldabaki.
Flestir íslensku íjölmiðlanna
reyndu einmitt, þetta með misjöfn-
um árangri en sumir, eins og t.d.
Morgunblaðið, sáu ekki ástæðu til
þess að skyggnast um baksviðs.
Þegar hugað er að áhrifum
umfjallana íslensku fjölmiðlanna
um aðdraganda og undirbúning
formannsslagsins þá ber að sjálf-
sögðu hæst sú kenning að með því
að birta niðurstöður skoðanakönn-
unar um persónulegt fylgi þáver-
andi formanns og varaformanns
hafí Stöð 2 komið skriðunni af
stað. Nýlqörinn formaður hefur
raunar vísað þessu á bug með því
að segja að hann hafi sjálfur talið
ráðlegt að draga að tjá opinberlega
hug sinn og fækka þannig átaka-
dögum. Hins vegar er það augljóst
að áðumefndar niðurstöður stuð-
luðu að því frekar
en hitt að það fór
sem fór. Hvað
sem því líður þá
er þeirri spum-
ingu enn ósvarað
hvers vegna Stöð
2 lét gera þessa skoðanakönnun
en fram að henni hafði lítið verið
á það minnst opinberlega að til
tíðindi kynni að draga á lands-
fundi.
Það var einkum DV sem reyndi
að svala þorsta fréttaþyrstra með
vel tímasettum fréttaskýringum.
Það blað, líkt og ljósvakamiðlarnir,
hafði raunar ekki úr svo miklu að
moða þar sem keppinautamir létu
lítið í sér heyra síðustu dagana
fyrir landsfund og stuðningsmenn
þeirra lögðu sig fram við að láta
sem baráttan færi friðsamlega
fram. Fiokksmálgögn andstæðinga
sjálfstæðismanna fjölluðu um for-
mannskjörið á eigin forsendum.
Tilgangur þeirrar umfjöllunar var
ekki bara að upplýsa heldur reyndu
þau að nota átökin til að skara eld
að sinni pólitísku köku. Ólíklegt
verður að teljast að skrif þessara
blaða sem og umfjöllun áður-
nefndra fjölmiðla hafa haft einhver
teljandi áhrif á það hver endaði
ofan á í formannsglímunni.
Eini fjölmiðillinn sem gat haft
einhver áhrif á úrslitin, Morgun-
blaðið, gætti sín vel á því að hafa
akkúrat engin. Sumir vilja jafnvel
meina að það hafí gætt sín of vel
og brugðist þeirri skyldu sinni
gagnvart áskrifendum og öðrum
lesendum að greina frá þýðinga-
miklum atburðum sem raunveru-
lega áttu sér stað. Þögn blaðsins
um fyrirætlan þáverandi vara-
formanns, áður en hann lýsti henni
yfír opinberlega, ætlaði margan
manninn að æra og ekki bætti úr
skák að í gjallarhomi ritstjórnar,
Víkveija, var gert lítið úr tilraun-
um annarra fjölmiðla til þess að
greina satt og rétt frá atburðum
sem m.a. aðstoðarritstjóri Morgun-
blaðsins var þátttakandi í. Eftir
að ljóst var að í brýnu myndi slá
á landsfundi, birti Morgunblaðið
eina grein um aðdragandann að
því að borgarstjóri var kominn í
meira framboð en aðrir. Eftir það
og fram að kosningu birti það síð-
an einkum aðsendar greinar og
ræður frambjóðenda, auk þess sem
það hélt sig við orðna hluti í frétta-
skrifum. Engar tilraunir vorugerð-
ar til þess að greina lesendum frá
því sem fram fór að tjaldabaki.
Enginn blaðamannanna skyggnd-
ist baksviðs.
Það hefur komið fram í athuga-
semd frá ritstj. að Morgunblaðið,
sem annars lætur fá tækifæri ónot-
uð til þess að hafa áhrif á gang
þjóðfélagsmála, leit á þögnina um
aðdragandann sem ábyrga frétta-
mennsku. Ætla má að með því að
upplýsa ekki um baksvið atburð-
anna hafí blaðið talið sig sýna
sömu ábyrgð. Að sjálfsögðu mátti
blaðið líta þannig á en því má
ekki gleyma að þar með mat það
meir ábyrgð sína á þróun mála
innan Sjálfstæðisflokksins en
skyldur gagnvart þeim lesendum
sem fýsti að fylgjast náið með ein-
um almerkustu kaflaskilum í sögu
Sjálfstæðisflokksins hin síðari ár.
Af ofansögðu má ljóst vera að
af ýmsum ástæðum höfðu fjölmiðl-
ar ekki nein veruleg bein áhrif á
kosningaslaginn um síðustu helgi.
Hitt er svo annað mál hvort þeir
séu ekki að miklu leyti ábyrgir
fyrir þeim ímyndum sem þá tókust
á með þeim afleiðingum að önnur
varð undir.
Aths. ritstj.:
Ritstjórar Morgunblaðsins hafa
áður svarað svipuðum athuga-
semdum eða aðdróttunum og birt-
ast hér að ofan. Blaðið hefur þær
skyldur fyrst og síðast við lesendur
sína að skýra frá því einu sem
það veit réttast. Bollaleggingar
um eitthvert „baksvið" sem enginn
kann fullkomlega skil á falla utan
þessarar „skyldu" og koma engum
að gagni, hvorki lesendum né öðr-
um. Morgunblaðið hefur sagt það
eitt sem það veit rétt og lítur á
hugarburð og vangaveltur sem
svikna vöru hvort sem svonefndum
fjölmiðlafræðingum líkar betur eða
ver. Því má svo bæta við að önnur
málsgrein í greininni hér að ofan
er óskiljanleg og síðasta máls-
greinin einnig. Hún er eftir öðrum
„ímyndunum" greinarhöfundar.
BAKSVID
Ásgeir Friógeirsson
Selja, selja, selja
að hefur um nokkurt
skeið verið eins kon-
ar íþrótt eða tóm
stundagaman hjá aðdáend-
um einkarekstrar að gera
atlögu að Ríkisútvarpinu,
-5 ýmist með því móti að krefj-
ast þess að því verði bannað
að selja auglýsingar eða út-
varpið verði selt einkaaðil-
um. Af einhveijum (undar-
legum) sökum er þess lano-
ftast krafíst að einkaaðilum
verði seld sú rásanna sem
einna helst má búast við að
unnt sé að reka með hagn-
aði. Þannig eigi að selja Rás
2 því ríkið eigi ekki að vas-
ast í rekstri sem einkaaðilar
séu fullfærír um að annast!
Ríkisútvarpið er, þegar að
er gáð, dálítið undarleg
stofnun. Það hefur yfír sér
að minnsta kosti tvær stjórn-
ir. Annars vegar er stjórn
sem virðist vinna að því að
reka fyrirtækið þannig að
það uppfylli þær kröfur sem
lög mæla fyrir innan þess
f” fjárhagslega ramma sem
Álþingi ákveður hveiju sinni.
Hins vegar er stjórn sem
erfítt er að skilja hvers vegna
höfð er við útvarpið þar sem
hún virðist hafa margt annað
að leiðarljósi en að stofnunin
vinni eftir þessum reglum.
Þessi stjórn er kölluð út-
varpsráð.
Nú nýverið brá formaður
þessa útvarpsráðs sér fram
í sviðsljósið og beraði skoð-
anir sínar á þá lund að nú
væri nauðsynlegt að selja
Rás 2. Fram kom að rásin
stæði nokkuð vel undir
rekstri sínum, hefði fullkom-
ið dreifíkerfí og næði til allra
landsmanna. Þess vegna ætti
að selja hana í hendur einka-
aðilum og láta Ríkisútvarpið
einbeita sér að því að rek^
Rás 1 sem menningarlega
útvarpsstöð með öryggis-
hlutverki. Þegar spurt var
hvort þetta væri einlæg
skoðun formanns útvarps-
ráðs var svarið eitthvað á
þá lund að formaðurinn
sagðist styðja málstað flokks
síns! Samkvæmt þessu er það
eþki vöxtur og viðgangur
stofnunarinnar sem skiptir
máli, metnaður útvarpsráðs-
manna er ekki að treysta
stofnunina sem þeir starfa
hjá, heldur virðist sjálfsagt
að þeir beijist gegn henni
og smiti fúa í stoðir hennar
ef einhveijum fundum í ein-
hveijum nefndum í einhveij-
um pólitískum flokkum úti í
bæ þóknast að álykta svo.
Nú munu flestir vera sam-
mála því að Ríkisútvarpið
eigi að gegna menningarlegu
hlutverki auk þess að vera
styrkur hlekkur í öryggis-
keðju landsmanna. Þetta var
iöngum eitt aðalhlutverk
Ríkisútvarpsins meðan það
var eina útvarpið á landinu,
Útvarp Reykjavík eða gamla
gufuradíóið, eins og stundum
er sagt. Þegar Ríkisútvarpið
færði út kvíamar og dreifði
nýrri rás um landið jókst
öryggishlutverk þess að
mun, færðist að minnsta
kosti að nokkrum hluta yfír
á hina nýju rás. Því til nægr-
ar sönnunar ætti að vera
þjónusta útvarpsins, ekki síst
Rásar 2, við landsmenn í ill-
viðri, símaleysi og raf-
magnsskorti þegar veður fór
hamförum víða um land á
fyrstu vikum þessa árs. Sam-
spil beggja rása Ríkisút-
varpsins ríður þannig mjög
þétt öryggisnet sem í kæmu
óbætanlegar glufur ef Rás 2
yrði seld.
Svo undarlega vill til að
þegar talað er um menning-
arlegt útvarp virðist aðallega
átt við að útvarpað sé skáld-
sögum, ljóðum, leikritum,
fyrirlestrum og klassískri
tónlist. Nauðsyn er þeim á
nýjum og stærri gleraugum
sem ekki hafa víðari sýn en
þetta. Eða er skoðun þeirra
sem þetta sjá sú að allt sem
varpað er út á öðrum út-
varpsrásum sé eða eigi að
vera ómenning? Er það sem
gerist í mannlífi nútímans
ekkert menningarlegt? Er öll
tónlist menningarsnauð ef
hún heitir ekki passakalía
eða tríósónata? Nei. Þvert á
móti má ætla að Ríkisútvarp-
ið geti með báðum rásum
sínum þjónað betur en ella
fjölbreyttu menningarhlut-
verki sínu og öflugu öryggis-
kerfi en ef það hefði aðeins
eina rás. Auk þess ætti að
vera sæmilega ljóst hveijum
hugsandi manni að styrkur
Rásar 2 felst að miklu leyti
í sambandi hennar við Rás 1
og öfugt. Þær breytingar
sem orðið hafa á fjölmiðlun
eftir að leyft var svokallað
fijálst útvarp og sá fjöldi
útvarpsrása sem orðinn er á
landinu gerir það að verkum
að Rás 1 gæti ekki ein og
sér annast að öllu leyti hlut-
verk sitt. Samstarf rásanna
tveggja er þannig grundvöll-
ur þess. að þær standi undir
nafni sem Ríkisútvarp, út-
varp allra landsmanna.
Það væri óráð að selja Rás
2, en yrði það gert, hvernig
ætti þá að tryggja að hún
gegndi svipuðu hlutverki og
hún gerir nú? Formaður út-
varpsráðs virtist álíta að svo
gæti orðið. En skýtur ekki
talsvert skökku við að fijáls-
um einkaaðilum væri skipað
að hafa rásina með einhveiju
ákveðnu móti ef þeir fengju
að kaupa hana? Hafa ein-
hveijir slíkir aðilar áhuga á
að reka svoleiðis rás? Ekki
verður það séð á þeim svo-
kölluðu fijálsu rásum sem
fyrir eru. Jafnvel þótt dreifí-
kerfi sumra þeirra slagi hátt
upp í umfang Ríkisútvarps-
ins virðast þær vilja þjóna
ýmsum öðrum hagsmunum
en Ríkisútvarpið sækist eftir.
Enda þótt Ríkisútvarpið
hafi með báðum rásum
sínum sannað gildi sitt og
nauðsyn er ekki þar með
sagt að allt sé gott og óbreyt-
anlegt þar á bæ. Býsna gott
getur ævinlega orðið talsvert
betra. Þess er óskandi að
allar stjórnir stofnunarinnar
stefni að því marki. Það er
nauðsynlegt, ekki síst fyrir
þann hluta þjóðarinnar sem
enn býr utan bæjarmarka
Reykjavíkur.
Sverrir Páll