Morgunblaðið - 06.04.1991, Blaðsíða 22

22______ ____MORGUNBLÁÐIÐ LAubARDAGUR 6. APRÍL 1991_
Um heilsuvemdarmál
4. grein
eftir Skúla G.
Johnsen
Heilsuvernd í húsnæðiskreppu
Hjá Borgarlæknisembættinu má
finna gögn, sem sýna, hvemig hús-
næðisskoiturinn, sem leiddi af því
að hin nýja Heilsuverndarstöð var
að stórum hluta tekin undir sjúkra-
húsrekstur, hefur hvað eftir annað
kæft nýjar hugmyndir um að auka
heilsuvernd.
Þegar krabbameinsleit hófst fal-
aðist Krabbameinsfélagið eftir hús-
næði í Heilsuvemdarstöðinni en án
árangurs. Sama var að segja um
varnir gegn gláku (blinduvarnir).
Augnlæknar, sem höfðu áhuga á að
koma þeim á fót, leituðu að hús-
næðisaðstöðu án árangurs í Heilsu-
verndarstöðinni. Þá var á sínum tíma
rætt um hjartasjúkdómavarnir og
háþrýatingsvamir, en hvorugt kom
til greina vegna þrengsla.
Afengisvarnarstöð var sett á fót
árið 1952. Hún starfaði fyrstu árin
í húsi við Túngötu og fékk inni í
Heilsuverndarstöðinni í allgóðu hús-
næði er hún tók til starfa. Fimm
ámm síðar þurfti að flytja hana inn
í Húð- og kynsjúkdómadeildina
vegna húsnæðisþrengsla, og látið
nægja að hafa opið 2 klukkustundir
á dag. Árið 1976 var hleypt nýju
blóði í starf deildarinnar. Varð hún
þá að flytja úr Heilsuvemdarstöð-
inni. Eftir allgóða byijun hnignaði
deildinni aftur og má segja, að hún
hafi nú verið lögð niður.
Geðvemdardeild bama var stofn-
uð árið 1960. Hún sprengdi af sér
húsnæðið og við það komst slíkt rót
á hana, að hún var flutt til skólayfir-
valda. Varð hún í raun stofninn að
sálfræðideild skóla, sem tók að
nokkru við hlutverki hennar. Leif-
amar af geðvemdardeildinni voru
svo lagðar niður árið 1981.
Kynsjúkdómavamir fengu hús-
næði í Heilsuvemdarstöðinni frá
upphafí. Það er fyrir löngu orðið
alltof lítið og óhentugt og hefur þessi
starfsemi nú verið flutt tii Ríkisspít-
alanna, sem virðast eiga kost á fjár-
munum, til að koma upp húsnæði
fyrir starfsemi, sem á ekkert skylt
við sjúkrahúsrekstur. Á sama tíma
hafði sú stofnun, sem ber ábyrgð á
heilsuvemdinni, úr engu að spila.
Árið 1928 hóf hjúkrunarfélagið
Líkn mæðraeftirlit. Það fluttist í
fæðingardeild Landspítalans árið
1949 og í Heilsuvemdarstöð Reykja-
víkur þegar hún tók til starfa. Hús-
næðið þar hefur þó aldrei dugað
fyrir alla mæðravernd og er meira
en helmingur mæðravemdarstarfs-
ins í Reykjavík nú rekinn á fæðingar-
deildinni. Mæðravernd tilheyrir þó
ekki sjúkrahúsum frekar en kynsjúk-
dómavarnir. Landspítalinn bætti að-
stöðu fyrir mæðraverndina á nýrri
kvennadeild árið 1976.
Heyrnardeild, þar sem lögð var
áhersla á varnir gegn heyrnardeyfu,
var sett á fót árið 1960. Hún var
lengi starfrækt í alltof þröngu hús-
næði og engar úrbætur mögulegar
nema meðJþví að ríkið tæki við starf-
seminni. Ur því varð Heymar- og
talmeinastöð Islands árið 1978.
Heilsuvernd í skólum var rekin á
vegum Heilsuverndarstöðvar
Reykjavíkur eftir að lög um það efni
voru sett árið 1957. Þessi starfsemi
varð fljótlega svo umfangsmikil, að
nauðsynlegt hefði verið, að fá henni
sameiginlega stjórn með sérstöku
starfsliði. Húsnæðisskortur kom í
veg fyrir það.
Heilbrigðiseftirlit borgarinnar var
flutt í Heilsuverndarstöðina þegar
hún tók til starfa enda gert ráð fyr-
ir því frá byijun. Lengst af var hús-
næðið aðeins tvö herbergi en starfs-
menn átta. Þegar um það bil helm-
ingur einnar hæðar í stöðinni losn-
aði við það, að önnur sjúkradeildin
var flutt á Borgarspítalann árið
1967, fékk heilbrigðiseftirlitið mest
af því sem losnaði, það var þó alltaf
í þrengsta lagi og var því flutt í
endurinnréttað hús Hitaveitunnar
við Drápuhlíð árið 1985. Þar er starf-
semin fremur illa staðsett við íbúða-
götu. Heilbrigðiseftirlitið og deildir
Heilsuvemdarstöðvarinnar höfðu
ávallt styrk af sambýlinu og heyra
saman.
Árið 1965 var sett á fót atvinnu-
sjúkdómadeild við Heilsuvemdar-
stöðina. Það var þó einungis á papp-
ímnum, því hún hafði ekkert hús-
næði og ekkert sérstakt starfslið.
Aðstoðarborgarlæknir sinnti litlum
hluta af þeim verkefnum, sem deild-
inni vom ætiuð með öðmm verkum.
Þegar heilbrigðiseftirlitið flutti úr
húsinu losnuðu fjögur herbergi og
loks þá, á 20 ára afmæli deildarinn-
ar, var unnt að ráða starfslið.
Það er eflaust engin þörf á að
rekja öllu frekar hvemig bráðabirgð-
aúrlausn, f sjúkrahúsmálum fór með
fyrirætlanir um fullkomna Heilsu-
verndarstöð í Reykjavík.
Skilning þarf til framfara
Á undanförnum ámm hafa átt sér
stað miklar framfarir í heilsuvernd-
inni sem er ekki síst í takt við stór-
aukinn skilning á eðli og orsök helstu
sjúkdóma. Nú er til dæmis ljóst
hvaða áhættuþættir það eru, sem
eiga mestan þátt í helstu langvinnum
sjúkdómum, þar á meðal hjartasjúk-
dómum. Tengslin milli offitu og syk-
ursýki liggja fyrir, einnig tengslin
milli streitu og siysa. Skortur á lík-
amsþjálfun á þátt í fjölda kvilla, og
tengsl reykinga og lungnasjúkdóma
em ljós. Mun meira er nú vitað um
tengsl uppeldisskilyrða og geðkvilla,
og ef til vill geðsjúkdóma. Mikilvægi
hollra lífshátta er nú betur ljóst en
áður. Svona mætti lengi telja. Þessir
nýju möguleikar heilsuverndar eru
of lítið notaðir. Væri þeirri þekkingu
að fullu beitt mætti koma í veg fyr-
ir a.m.k. tvo þriðju allra dauðsfalla,
sem nú eiga sér stað undir 65 ára
aldri.
Hafi verið einhver grundvöllur
undir byggingu Heilsuverndarstöðv-
ar fyrir fjömtíu ámm, hve miklu
mætti ekki koma í verk á þessu sviði
í dag.
Þegar dr. Hálfdán Mahler, fyrrv.
framkvæmdastjóri Alþjóðaheilbrigð-
ismálastofnunarinnar, kom í heim-
sókn í Heilsuverndarstöðina, á ferð
sinni hingað til lands árið 1977,
skrifaði hann í gestabók, að til að
koma heilsuverndarstarfseminni á
fót þyrfti áræði og kjark. Það, sem
hann átti við, var að stjómmálamenn
og stjórnendur heilbrigðismála verða
að hafa fullan skilning á, að heilsu-
vemd stendur illa að vígi gagnvart
sjúkrahússþjónustunni. Ávallt er sú
hætta fyrir hendi, að menn falli í
þá freistni að grípa til skammsýnna
'aðgerða, sem m.a. höfða fremur til
almenningsálitsins heldur en heilsu-
vemd. Framgangur heilsuvemdar
er fyrst og fremst undir því kominn
að yfirvöld hafí fullan skilning á
gildi aðgerða, sem miða að því að
efla heilbrigði og koma í veg fyrir
sjúkdóma og slys. Ef sá skilningur
er ekki fyrir hendi verður forgangur
sjúkraþjónustu svo algjör að heilsu-
vemdin sveltur.
Tímamót í heilsuverndarstarfi
Á þessu ári stendur Heilsuvemd-
arstöðin á tímamótum. Um næstu
áramót á nýtt skipulag heilsuverndar
Skúli G. Johnsen
„ Auk þeirrar heilsu-
verndarþjónustu, sem
veitt verði Reykvíking-
um, sem ekki eiga kost
á fullkominni þjónustu
að því leyti á heilsu-
gæslustöðvum, ætti
Heilsuverndarstöðin að
verða miðstöð heilsu-
verndarstarfseminnar í
landinu, sem þróar ný
verkefni, stundar rann-
sóknir og starfar að því
að skipuleggja og móta
heilsuverndarstörfin á
heilsugæslustöðvum
landsins.“
að taka gildi í Reykjavík. í lögum
er ekki lengur gert ráð fyrir stofn-
unum sem stundi eingöngu heilsú-
vemd. Heilsugæslustöðvar I hverfum
borgarinnar eiga að taka við hlut-
verki Heilsuvemdarstöðvarinnar.
Hvað verður þá um þá stofnun? Til
að leysa úr því hefur verið skipuð
sérstök stjórn, sem á að gera tillög-
ur í samráði við héraðslækni og
stjórnir heilsugæslustöðvanna í
Reykjavík, um framtíðarhlutverk
Heilsuverndarstöðvarinnar. Þær til-
lögur skulu koma til framkvæmda
um næstu áramót.
Það eru skiptar skoðanir um þetta
mál. Til eru þeir, sem telja, að heilsu-
gæslustöðvarnar geti í framtíðinni
að fullu tekið við starfi Heilsuvernd-
arstöðvarinnar. Það er þó greinilega
langt í land því víðast hvar er ófull-
nægjandi húsnæði á heilsugæslu-
stöðvunum og í nokkrum hverfum
hefur enn engin stöð komist á fót.
Enn aðrir telja að nægilega mörgum
heilsugæslustöðvum muni ekki verða
komið á fót til að þær geti tekið að
fullu við hlutverki Heilsuverndar-
stöðvarinnar og því verði hlutverk
hennar að mestu óbreytt. Svo eru
þeir sem telja, að þrátt fyrir tilkomu
heilsugæslustöðva eigi upphafleg
áform með byggingu fullkominnar
heilsuverndarstöðvar rétt á sér og
séu jafnvel enn nauðsynlegri en fyrr.
Hér þurfi að hefja nýja framfarasókn
I heilsuvernd, sem miði að því, að
innan fárra ára verði búið að koma
á fót skipulegu starfi í öllum þeim
nítján greinum heilsuvemdar, sem
viðurkenndar eru hér á landi og fram
koma í lögum um heilbrigðisþjón-
ustu. Auk þess þarf enn að auka
hjartasjúkdómavarnir og taka upp
næringarráðgjöf, eftirlit með íþrótt-
amönnum og kynfræðslu, að tillög-
um Vilmundar Jónssonar frá 1934
en þær greinar vantar í heilbrigðis-
lögin.
Heilsuverndin er starf, sem þarf
að rækja af natni og búa ríkulega
af húsnæði og annarri aðstöðu. Hana
þarf að halda vel af menntuðu starfs-
liði, sem fær tækifæri til að kynna
sér nýjungar og ekki má íþyngja
með verkefnum, sem virðast brýnni
til skamms tíma litið. Þess vegna
er varasamt, að byggja eingöngu á
heilsuvemdarstarfsemi á heilsu-
gæslustöðvum, þar sem starfsfólkið
sinnir öllu í senn, lækningum og
hjúkrun sjúkra og heilsuvernd. Það
er ótæmandi eftirspurn eftir sjúkra-
þjónustu en heilsuverndina þarf að
selja.
Heilsuverndin er eins og við-
kvæmt blóm, sem aðeins vex og
dafnar við bestu aðstæður. í Heilsu-
verndarstöðinni við Barónsstíg bíða
möguleikar, sem byggjast á fram-
sýni þeirra manna, sem byggðu það
hús.
Undirrituðum hefur lengj verið
það ljóst, að Heilsuverndarstöðin
yrði að fá aukið hlutverk í framtíð-
inni jafnvel þó heilsugæslustöðvum
væri komið á fót. í tilefni af 20 ára
afmæli Heilsuverndarstöðvarinnar
árið 1977 var tekin saman greinar-
gerð um þetta og send fjölmiðlum
ásamt ýmsu öðru efni til kynningar
Fiðlarinn í Valaskjálf
Hjúskaparmiðlarinn Yenta (Sigríður Halldórsdóttir) ræðir við dóttur
Tevye, Teitel (Ragnhildur Rós Indriðadóttir).
eftir Sigurð Ó.
Pálsson
en hvar er nú friðland
hvar fáið þið leynzt
með von ykkar von okkar allra?
Snorri Hjartarson
Mér fannst ég heyra þessar hend-
ingar í blænum, er ég rölti heimleið-
is í góðviðrinu síðla kvölds þann
23. mars, eftir að hafa skroppið ögn
til í tíma og rúmi í sal Valaskjálfar
og séð brot úr lífssögu Tevye mjólk-
urpósts, fjöiskyidu hans og granna,
gyðinga i rússnesku þorpi árið
1905.
Að kveðjum loknum er sviðið
autt en áhorfandinn veit þá er þorp-
ið byggðu „á veginum flóttamanns-
veginum", svo aftpr sé vitnað i
Snorra; saga þúsunda, saga millj-
óna, saga forn og ný.
Hér er harmsagan íþætt gáska
og gneistandi fyndni.
Þetta er viðamikil sýning og fjöl-
menn svo sem söngleik hæfir. Með
henni færist Leikfélag Fljótsdals-
héraðs mikið í fang — og hefur
sóma af.
Það er skemmtilegt að sjá áhuga-
fóik takast á við svona erfitt verk-
efni og leysa það af hendi svo sem
hér er gert.
Sýningin rennur liðlega: talað
orð, skiptingar, hójiatriði með söng
og dansi. Ég fæ ekki* betur séð en
að leikstjórinn, stjómendur dansa
og tónlistar hafi allir unnið verk
sitt af einstakri alúð og uppskeri
samkvæmt því. Allir leggja sig
fram: leikarar, söngvarar, hljómlist-
armenn svo og aliir hinir, sem ekki
sjást á sviðinu, en engin sýning
getur verið án.
Auðvitað verður svona sýning
aldrei eins og hin, þar sem lærður
leikari skipar hvert rúm, enda væri
það naumast eðlilegt. En einhvern
veginn er því svo varið, að oft bera
sýningar áhugafólks vissan fersk-
leika, þokka, sem atvinnumenn hafa
stundum glatað á kostnað kunnáttu
og þjálfunar. Þetta er að mínu viti
styrkur áhugaleikarans. Þar kemur
list hans best fram.
Siíkum þokka er þessi sýning
gædd. Hún er vissulega þess virði
að henni sé gaumur gefínn.
Einar Rafn Haraldsson í
hlutverki mjólkurekilsins Tevye.
Ég ætla ekki að reyna að útdeila
einkunnum til einstakra leikara.
Þótt hlutverkin séu misstór er sýn-
ingin þess háttar að hennar verður
best notið í heild.
Vera má þó, að það verði söngur-
inn sem lengst fylgir áhorfandanum
eftir í amstri hvunndagsins.
Ilöfundur er forstöðumaður
Héraðsbókasafns Austurlands.