Morgunblaðið - 19.04.1991, Qupperneq 36

3,6
MORGUNBLAÐIÐ. FÖSTU.DA.QUR, 19. APRÍL 1991
Bandaríkin;
Verkfall
stöðvað
með lögum
Washington. Reuter.
GEORGE Bush Bandaríkja-
forseti undirritaði í gær lög
sem bundu enda á járnbraut-
arverkfall sem staðjð hafði í
einn dag og lamað svo til allar
járnbrautarsamgöngur lands-
ins.
Bandaríska þingið samþykkti
lögin upp úr miðnætti í fyrrinótt
og nokkrum mínútum síðar,
klukkan 1.39 að morgni í Wash-
ington, undirritaði forsetinn þau.
Með lögunum er starfsmönnum
járnbrautanna skipað að snúa til
vinnu á sömu kjörum og þeir
höfðu en jafnframt kveða þau á
um stofnun þriggja manria kjara-
dóms til að skera úr um ágrein-
ingsatriði launþega og vinnuveit-
enda og skal niðurstaða liggja
fyrir innan 65 daga. Hermt er
að tjón af völdum verkfallsins
hefði numið 50 milljónum dollara
a dag til að byija með en hefði
það dregist á langinn hefði upp-
hæðin hækkað hratt og verið
komin í milljarð dollara á dag
um næstu mánaðamót.
Þjóðhátíðardagur ísraels var í gær, 18. apríl, og var mikið um hát-
íðahöld, ekki síst í byggðunum, sem Israelar hafa komið upp á Vest-
urbakkanum í óþökk Palestínumanna. var fyrirhugað að ganga á
milli byggðanna með ísraelska þjóðfánann hátt á lofti en hermenn
komu í veg fyrir það.
Hugmyndir um nýskipan öryggismála:
Fallast Palestínu-
menn á bráða-
birgðasj álfslj órn?
Jerúsalem. Reuter.
PALESTÍNUMENN hafa lagt fram spurningalista fyrir James Ba-
ker, utanríkisráðherra Bandaríkjanna, og má af honum ráða, að
þeir vilji nú í fyrsta sinn ræða hugmyndina um bráðabirgðasjálf-
stjórn eða heimastjórn á hernumdu svæðunum. Israelssljórn hefur
áður boðið upp á það fyrirkomulag og aðeins það eitt.
Spumingunum var komið til
bandaríska ræðismannsins í Jerú-
salem en Baker var væntanlegur
til ísraels í gær í sinni þriðju ferð
um Miðausturlönd á skömmum
tíma. Faisal al-Husseini, sem átt
hefur tvo fundi með Baker frá því
í mars, sagði, að spurningarnar
væru 11 og hefði listinn verið tek-
inn saman af Palestínumönnum,
sem stæðu fyrir „utan“. Átti hann
augljóslega við PLO eða Frelsis-
samtök Palestínumanna.
Með Camp David-samkomulag-
inu frá 1978 féllust ísraelar á
bráðabirgðasjálfstjórn Palestínu-
manna á hernumdu svæðunum en
PLO krafðist þess ávallt, að Israel-
ar hyrfu alveg burt af svæðunum,
sem gætt yrði af hermönnum Sam-
einuðu þjóðanna. Þótt ekki sé vitað
nákvæmlega um efni spurninganna
er ljóst af þeim, að Palestínumenn
eru nú til viðræðu um einhveija
nærveru ísraela.
Bretland:
Mikil fjölg-
un atvinnu-
leysingja
London. Reuter.
ATVINNULEYSI í Bretlandi
jókst meira í mars en áður í einum
mánuði í 20 ár og þykir það ekki
boða gott fyrir gengi íhalds-
flokksins i sveitarsljórnarkosn-
ingunum 2. mai næstkomandi.
Færa megi hraðliðssveitir NATO
undir Vestur-Evrópusambandið
Lundúnum. Reuter.
WILLEM Van Eekelen, fram-
kvæmdastjóri Vestur-Evrópu-
sambandsins, varnarbandalags
níu Evrópuríkja, sagði á miðviku-
dag að hraðliðssveitir þær sem í
ráði er að stofna á vettvangi
Atlantshafsbandalagsins (NATO)
ættu einnig að geta gripið inn í
rás atburða í Austur-Evrópu
skapaðist þar hættuástand.
Kvaðst framkvæmdasljórinn þá
ganga út frá því að slíkar aðgerð-
ir yrðu skipulagðar í nafni
Vestur-Evrópusambandsins.
Van Eekelen lét þessi orð falla á
fundi með blaðamönnum í Lundún-
um en fyrir skemmstu lagði hann
til að stofnaðar yrðu sérstakar hrað-
liðssveitir á vettvangi Vestur-Evr-
ópusambandsins til að bregðast við
hættuástandi í hinum nýfijálsu
ríkjum Austur-Evrópu. Þessi um-
mæli vöktu allnokkra athygli og
fékk hugmynd hans litlar undirtekt-
ir í höfuðstöðvum Atlantshafs-
bandalagsins í Brussel.
í síðustu viku lögðu herráðsfor-
setar aðildam'kja Atlantshafs-
bandalagsins til að myndað yrði
fjölþjóðlegt stórfylki NATO til að
unnt yrði að bregðast með mjög
skömmum fyrirvara við hugsanlegu
hætttuástandi. Tillaga þessi miðast
hins vegar við aðgerðir innan skil-
greinds varnarsvæðis NATO.
Van Eekelen kvaðst hins vegar
vera hlynntur því að liðsafli þessi,
sepi mun telja allt að 100.000 her-
menn, hefði tvíþættu hlutverki að
gegna. Annars vegar gætu sveitir
þessar verið liður í vömum aðild-
arríkja NATO og hins vegar ætti
að vera mögulegt að fella hraðliðið
undir herstjórn Vestur-Evrópusam-
bandsins. Með þessu móti gætu lýð-
ræðisríkin brugðist við hættu-
ástandi og ógnunum utan varnar-
svæðis NATO. Allur viðbúnaður
Atlantshafsbandalagsins hefði mið-
ast við innrás Sovétríkjanna í Evr-
ópu. Þessi hætta væri nú úr sög-
unni þar sem Varsjárbandalagið
hefði verið leyst upp og þýsku ríkin
sameinuð. Nú væri hættan á hinn
bóginn su að spenna skapaðist á
;lar..hmærum Sovétríkjanna og
fyrrum leppríkja þeirra í álfunni
austanverðri.
Hmn kommúnismans í Austur-
Evrópu, sameining Þýskalands, og
Persaflóastyijöldin hafa hleypt nýju
lífi í umræður um framtíðarskipan
evrópskra öryggismála. Hafa marg-
ir lýst þeirri skoðun sinni að
Vestur-Evrópusambandið, sem var
stofnað formlega árið 1954, geti í
framtíðinni orðið mikilvægur sam-
ráðsvettvangur Evrópuríkjanna á
þessu sviði. Um þetta er deilt. Þann-
ig hafa Bretar varað við slíkum
hugmyndum og talið þær til þess
fallnar að grafa undan vamarsam-
starfi Evrópuríkja og Banda-
ríkjanna innan Atlantshafsbanda-
lagsins. Þá hafa ýmsir málsmetandi
menn í Evrópu lýst yfir því að sam-
starf aðildarríkja Evrópubandalags-
ins (EB) eigi einnig að taka til varn-
ar- og öryggismála og því sé
Vestur-Evrópusambandið óþarft.
I marsmanuði fjölgaði atvi.nnu-
leysingjum um 112.900 og eru nú
alls 7,4% af vinnufærum mönnum
eða 2,09 milljónir þegar tekið hefur
verið tillit til árstíðabundinna
sveiflna. Komst það síðast yfir tvær
milljónir í desember 1988 en vegna
áframhaldandi samdráttar í bresku
efnahagslífi er því spáð, að þeir verði
orðnir 2,5 milljónir eða fleiri fyrir
árslok. Atvinnuleysið hefur vaxið
stöðugt í 12 mánuði og telja flestir
samdráttinn stafa af háum vöxtum,
sem eru tæki stjórnarinnar í barátt-
unni við verðbólguna.
Þessi tíðindi eru slæm fyrir íhalds-
flokkinn og John Major forsætisráð-
herra enda verður kosið til margra
sveitarstjórna 2. maí.
Aætlunin um verndarsvæði ofsóttra Kúrda í Irak:
Eymdarsvæði flóttamaima
á borð við Gaza í sköpun?
ÞEGAR John Major, forsætisráðherra Bretlands, varpaði í byrjun
mánaðarins fram hugmyndinni um sérstakt verndarsvæði til handa
Kúrdum í norðurhluta íraks, sem varið yrði herliði á vegum Samein-
uðu þjóðanna, var henni vel tekið í Evrópubandalaginu (EB) en ann-
ars staðar virtist hún falla í grýttan jarðveg. Sovétmenn og Kínveijar
lýstu þegar andstöðu sinni og sama var að segja um Bandaríkjamenn.
George Bush Bandaríkjaforseti hélt því lengi til streitu að bandarískt
herlið myndi ekki skipta sér af „innanríkisátökum" í Mið-Austur-
löndum en skipti um skoðun á þriðjudag, m.a. vegna vaxandi gagn-
rýni heima fyrir. Hann ákvað að senda 10.000 manna lið til að veija
umrætt svæði fyrir íraska hemum og Bretar og Frakkar verða með
fámennari liðssveitir til stuðnings Bandaríkjamönnum. Þótt sagt sé
að hugmyndin að verndarsvæði í sé upprunalega komin frá Turgut
Ozal, forseta Tyrklands, em hann og leiðtogar arabaríkjanna á svæð-
inu alls ekki á því að sjálfstætt Kúrdistan eigi sér nokkurn tilverurétt.
Aðrir óttast að sagan endurtaki
sig og verndarsvæðið verði jafn
ömurleg heimkynni og Gaza-svæðið
á landamærum ísraeis og Egypta-
lands, svæði sem ekkert ríki á en
ísraelar hernámu 1967. Þar reyna
700.000 Palestínumenn, langflestir
flóttamenn og án ríkisfangs, að
hjara við ömurlegan aðbúnað með
aðstoð Sameinuðu þjóðanna og sum-
ir með stopulli vinnu í ísrael.
Kúrdar eru ekki vinmargir, ekki
heldur í heimi múslima. Leiðtogar
Saudi-Araba hafa aldrei verið
hlynntir sjálfstæðiskröfum Kúrda
sem víða eru litnir hornauga í lönd-
um araba, rétt eins og tatarar í
ýmsum Evrópuríkjum. Saudi-Arab-
arnir telja eins og fleiri ráðamenn
araba að allsheijar uppstokkun á
landamærum sé óhjákvæmileg fái
Kúrdar sjálfstæði en þeir búa í fimm
ríkjum. Hitnað gæti undir valdastól-
um margra við slíkt umrót. Saudi-
Arabar óttast fyrst og fremst að
kröfur írana um svipuð réttindi til
handa trúbræðrum sínum, shíta-
múslimum, í suðurhluta íraks muni
einnig fá byr undir báða vængi.
Gert er ráð fyrir að shítar og íranir
myndu róa undir andófi ofsatrúar-
manna i Saudi-Arabíu er mótmæla
stefnu valdhafanna, einkum meintri
þjónkun við hagsmuni Vesturlanda.
Hagsmunir Tyrkja
Annað ríki sem stendur stuggur
af kröfum Kúrda er Tyrkland en
talið er að um fimmtungur íbúa
landsins telji sig Kúrda. Þótt ákveð-
ið hafi verið nýlega að veita tyrk-
neskum Kúrdum aukin réttindi í
menningarmálum eftir nær stans-
lausar ofsóknir öldum saman er
markmiðið að treysta bönd Kúrda
við ríkið, ekki ijúfa þau. Tyrkir
munu aldrei sætta sig við að suð-
austurhluti ríkisins renni þeim úr
greipum og verði einhvern tíma hluti
sjálfstæðs Kúrdistans. Tyrkland er
í Atlantshafsbandalaginu, lega þess
er hernaðarlega mikilvæg og þeir
eru dyggir stuðningsmenn Banda-
ríkjanna. Ósk Tyrkja um aðild að
EB hefur í reynd verið hafnað þótt
sagt sé að ákvörðun hafi verið fre-
stað. Þetta var Tyrkjum áfall og
stjórnendur þeirra telja sig eiga hönk
upp í bakið á Vesturlandaþjóðum.
Auðvelt er að ímynda sér ramakvei-
nið sem rekið yrði upp þarlendis ef
Vesturveldin tækju af einurð undir
sjálfstæðiskröfur Kúrda.
Bandaríkjamenn gerir sér grein
fyrir þessum staðreyndum og
byggðu varkárni sína á þeim. Að
vísu kröfðust þeir þess að íraski
herinn reyndi ekki að efna til að-
gerða norðan 36. breiddarbaugs og
trufla þannig aðstoð SÞ við kúrdískt
flóttafólk. Saddam Hussein virðist
að mestu hafa látið undan þessari
kröfu sem ekki var gerð opinber
fyrr en eftir að Major kynnti hug-
myndir sínar um verndarsvæði. Ef
til vill verður Saddam að sætta sig
við að Kúrdar hafi áfram vopnað lið
norðan við bauginn en þeir munu
ekki ógna veldi hans nema þeir geti
sótt til suðurs.
Mikilvægast _af öllu er að olíulind-
irnar í Norður-írak, sem flestar eru
í grennd við borgirnar Kirkuk og
Mosul, eru sunnan við umræddan
breiddarbaug. Ef engar olíulindir
verða á verndarsvæðinu getur það
aldrei orðið nógu öflugt til að verða
upphafið að þjóðaruppreisn allra
Kúrda er endi með fullu sjálfstæði.
Bent hefur verið á að meginhluti
væntanlegs verndarsvæðis er hijóst-
ugt og lítt byggilegt fjalllendi en
stór hluti íraskra Kúrda, sem flýja
norður á bóginn, bjuggu á láglendi
eða í borgum og mun vart geta lifað
viðunandi lífi á þessum slóðum til
langframa. Saddam getur á hinn
bóginn byijað að dæla upp olíu og
rétta efnahag íraka við þegar við-