Morgunblaðið - 21.04.1991, Qupperneq 23

*• M *f
22
ffTfTfWfWTff ff f fíTfTfl fiTHf If If 18 ff 11II f ilf *3f Slf ** f tf f ifi iti* fiif f f **« if «t s « R9i «t »-i<i«9Kfff *f «1*1««1191 f t« »14 »t-*« f *#• * f t« »»
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. APRIL 1991
t
rooi
MORGUNBLAÐIÐ SUI
rinmaoM
a
Útgefandi Árvakur, Reykjavík
. Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. ó mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið.
Eintóna áhrif
Forseti íslands, frú Vigdís Finn-
bogadóttir, flutti athyglisverða
ræou í Konunglega listaháskólanum
í Kaupmannahöfn í marz mánuði, en
ræðan var birt í Morgunblaðinu í
gær. í ræðu þessari sagði frú Vigdís
Finnbogadóttir m.a.: „Menning þjóðar
er þá einkanlega í hættu stödd, ef
hún verður fyrir einhliða og eintóna
áhrifum. Og við íslendingar erum
ekki einir um að óttast, að hin engil-
saxnesku áhrif verði of mikil og
beinlínis allsráðandi, svo sem t.d. mun
gerast, ef um alla framtíð verður eng-
ilsaxneskt gervihnattasjónvarp á
hveiju norrænu heimili og ekkert
annað til mótvægis, svo vön, sem'við
erum því þegar að hafa ensku í eyrun-
um. Þarna eru hin fámennari mál-
svæði vissulega í meiri hættu en t.d.
frönsk eða spönsk eða svæði annarra
svonefndra heimsmála ... Það er sann-
arlega umhugsunarefni, að þungur
og tröilaukinn valtari alþjóðlegu íjöl-
miðlanna starfar að því nótt sem nýt-
an dag að fletja út ijölbreytilega
menningu heimsbyggðarinnar, þjappa
öllu inn í sama form með þeim afleið-
ingum, að fábreytileikinn leggur þvala
hönd sína á allt mannlíf og útrýmir
fjölbreytni í siðum og hugsun. Verður
það ekki ótrúlega leiðinleg veröld, þar
sem allir hugsa og hegða sér eins,
klæðast, búa og tala eins? Mér er það
að minnsta kosti óljúf hugsun."
Sérstök ástæða er til að fagna því,
að forseti íslands hefur gert þetta
mikilsverða mál að umtalsefni á er-
lendum vettvangi, jafnframt því, sem
gagnlegt er fyrir þjóðina sjálfa að
kynnast afdráttarlausum skoðunum
frú Vigdísar Finnbogadóttur á þeirri
hættu, sem menningu okkar og ann-
arra stafar af einhliða og eintóna
áhrifum hinna engilsaxnesku fjöl-
miðla, sem verða æ aðgangsharðari
um allan hinn vestræna heim og raun-
ar um heimsbyggðina alla.
Fyrir nokkrum vikum birtust frétt-
ir á erlendum vettvangi um áhyggjur
Japana af þeim áhrifum, sem gervi-
hnattasendingar CNN sjónvarps-
stöðvarinnar gætu haft á tungu og
menningu Japana. Þessar umræður
spunnust í Japan í tilefni af frétta-
flutningi CNN af Persaflóastríðinu.
Viðbrögð manna þar í landi voru þau
að hefja undirbúning að japönsku
gervihnattasjónvarpi, sem gæti orðið
mótvægi gegn bandarísku og brezku
gervihnattasjónvarpsstöðvunum.
Forseti íslands á þakkir skyldar
fyrir að hafa tekið þetta málefni til
umíjöllunar í merkri ræðu og væri
óskandi að fleiri forystumenn þessar-
ar þjóðar fylgdu fordæmi forsetans
og tækju þetta málefni til umræðu.
Það er athyglisvert, að nánast enginn
forystumanna stjómmálaflokkanna
hefur séð ástæðu til að fjalla um þá
hættu, sem þjóðinni stafar af þeim
eintóna áhrifum, sem forsetinn fjallar
um, í kjölfar umræðna, sem urðu um
málið á miðjum vetri. Hvað veldur?
Norræn
umhverfis-
verðlaun
I kógræktarfélagi íslands hefur
verið sýndur mikill heiður með
utiílutun Norrænna umhverfísverð-
launa. Þetta er í fyrsta skipti, sem
þessi verðlaun eru veitt og voru fimm
verkefni, sem unnið er að á Norður-
löndum tilnefnd _ til verðlaunanna.
Skógræktarfélag íslands hlýtur verð-
launin fyrir Landgræðsluskógaátakið
og fyrir áratuga baráttu fyrir gróður-
vemd á íslandi.
í samtali við Morgunblaðið í gær,
sagði Hulda Valtýsdóttir, formaður
Skógræktarfélags íslands m.a.: „Ég
tel þetta ekki bara virðingarvott við
félögin, heldur alla, sem hafa tekið
þátt í skógræktarstarfsemi."
Áhugi á umhverfisvernd fer vax-
andi hér á íslandi. Við höfum betra
tækifæri til þess en flestar þjóðir að
koma í veg fyrir umhverfisspjöll í
okkar landi. Skógræktarstarf á sér
langa sögu. Þar hafa margir lagt
hönd á plóginn. Veiting norrænna
umhverfisverðlauna til Skógræktarfé-
lags íslands á eftir að verða mönnum
hvatning til nýrra átaka á þessu sviði.
1 QO „HAG-
X ÖO«kaup
lækkaði verð á
500-600 vöruliðum sl.
fímmtudag um 15%
að meðaltali, eða til
jafns við verð á sömu
vörum í Bónusverslunum. Á hádegi
sama dag lækkaði vöruverð á þess-
um vöruliðum í Bónusverslunum.“
Frétt í Morgunblaðinu
16.3.’91.
Framsóknarflokkurinn á.um sárt
að binda hugsjónalega séð. Kenn-
ingunni hefur verið kippt undan
þonum því samvinnuhugsjónin hef-
ur beðið skipbrot og sambandsmenn
í óða önn að söðla yfir í hlutafélaga-
form, þótt samvinnustefna geti enn
hentað á ýmsum sviðum einsog Jón
Sigurðsson skólastjóri í Bifröst hef-
ur bent á í Morgunblaðsgrein.
En tímamir breytast án þess við
séum spurð. Eitt sinn þótti það
merki um aukið frelsi að láta sér
vaxa skegg, segir Montesquieu í
Anda laganna. Og eitt sinn þóttu
lakkskór mikilvægt stöðutákn. Nú
göngum við á dönskum skóm einsog
ekkert sé — og tilgerðarlaust.
Það hlýtur að vera hnekkir fyrir
framsóknarmenn að grundvöllur
hugsjónar þeirra skuli ekki hafa
staðið á sterkari undirstöðum. Þeir
töldu sér trú um hann væri byggð-
ur á bjargi en undirstaðan voru
þessar kaupfélagstúndrur sem mað-
ur þekkir. Framsóknarmenn trúðu
á félagsverzlun og samvinnu frem-
uren einkaverzlun og samkeppni en
ágóðinn var ekki sú drifijöður sem
knúði menn áfram og loks flæddi
svo undan samtökunum að þau
stóðu á skeri. Framsóknarflokkur-
inn verður nú að gera út á almenn-
ar hugmyndir um félagshyggju sem
allir flokkar eiga einhveija aðild að.
Sérstaða hans er horfin. Og nú
verða framsóknarmenn að hlíta
markaðskröfum samkeppninnar.
Einsog aðrir.
Sósíalistar glötuðu hugsjón sinni
með sama hætti þegar hún stóðst
ekki veruleikann og reynslurök. í
raun hefur hún jafnvel verið notuð
til glæpsamlegustu verka sam-
tímans í öllum Iöndum þarsem hún
HELGI
spjall
hefur verið reynd.
Hvortsem sósíalism-
inn hefur verið bein
orsök glæpaverkanna
eða þau hafa verið
framin í skjóli hans,
þá er öllum ljóst hug-
sjónin stenzt ekki andspænis
reynsluþekkingu. Hún er ekki ætluð
veruleikanum. Eitt er hugsjón, ann-
að veruleiki. Það hefur ekki reynzt
unnt að hanna annað en þjóðfélag
gúlagsins úr þeim teikningum sem
Marx og Lenín sendu út frá and-
legri hönnunarmiðstöð sinni; því
miður, mætti segja einsog kenning-
in hefur leikið þessa varnarlausu
öld. Síbería er ekki lengur geymslu-
staður mammúta einna, heldur mis-
taka. í túndrunum liggja sum helztu
skáld Sovétríkjanna í nafnlausum
gröfum fimbulkuldans sem stafar
af kenningunni. Og einnig aðrir
hugsuðir. En túndrurnar gleypa
ekki veruleikann. Lífið heldur
áfram. Og nú verður Gorbatsjov að
gera út á markað sem marxistar
hafa hatazt við lengur en elztu
menn muna. Eina von Sovétríkj-
anna er semsagt markaðsbúskapur
og þeir verða að hlíta lögmálum
hans.
Einsog aðrir.
Alþýðuflokksmenn voru síðuren
svo ginnkeyptir fyrir markaðslög-
málinu þegar ég var ungur. En
þeir létu sér segjast og hurfu frá
heftandi lögmálum ríkisbúskapar
og þjóðnýtingar. Og nú virðast
kratar frelsaðir, aðmestu. Þeir hafa
jafnvel haft forystu fyrir fijálsari
viðskiptaháttum og verða nú að
laða allar hugmyndir sínar að mark-
aðsbúskap og ekki einvörðungu
blönduðu hagkerfi sem átti að vera
lausnarorð eftir augljóst skipsbrot
sósíalismans sem hefur ekki einu
sinni dugað sem kærleiksboðskap-
ur. Þar er kristnin miklu fremri
enda er boðskapur hennar ekki ein-
vörðungu af þessum heimi. Kær-
leiksboðskapur Krists hefur staðizt
öll veður.
Nú flykkjast kratar ekki lengur
á blandaðan markað, heldur
sjókaldan markað samkeppni og
engrar elskumömmu. Og þar standa
kratar nú og svipast um eftir at-
kvæðum, einatt berskjaldaðir.
Einsog aðrir.
Sjálfstæðisflokkurinn er eina
íslenzka þjóðfélagsaflið sem ávallt
hefur boðað markaðsbúskap. Hann
hefur einn íslenzkra stjórnmála-
flokka trúað því samkeppnin skili
sér í hagstæðara verði til neytenda.
Hann er raunar einu borgaralegu
samtökin hér á landi frá fyrsta fari,
þótt nú sé fijálslyndisstefna borgar-
anna einsog endurnýjandi afl í öll-
um flokkum eftir herleiðingu marx-
ismans inní þá þjóðfélagslegu eyði-
mörk sem enn blasir við forystu-
mönnum Sovétríkjanna, eða þá
þrotlausu auðn sem Eliot talar um
í Eyðilandinu með skírskotunum til
Iíermans Hesse, en öllu er þessu
verki ágætlega til skila haldið í
þýðingu Sverris Hólmarssonar.
Það var mikil gæfa við skyldum
ekki ánetjast villimannslegum
kenningum kommúnismans.
Líklega mátti litlu muna um miðja
öldina. En Sjálfstæðisflokkurinn
var sá varnargarður sem hefti flóð-
ið. Hann brast ekki og fyrir vikið
höfum við losnað við miklar hörm-
ungar sem hafa steðjað að öðrum
þjóðum. Einstaklingshyggja Sjálf-
stæðisflokksins og borgaraleg
mannúðarstefna smita nú útfrá sér
enda tízkufyrirbrigði eftir fall
kommúnismans og augljósa van-
getu félagsverzlunar til átaka og
uppörvunar og ábatasamra við-
skipta.
En nú verða sjálfstæðismenn að
deila markaðshyggjunni með öðr-
um. Þeir eru ekki einir og afkróaðir
í reynsluveröld borgaralegra hug-
sjóna. Þar er nú mikil samkeppni,
ekki sízt um atkvæði. Svo virðist
sem allir keppi að því sama: frelsi
einstaklingsins í samkeppnisþjóðfé-
lagi dugandi markaðar og mannúð-
legu umhverfi vonar og velferðar.
Þar eru sjálfstæðismenn á heima-
velli — en það er einnig hægt að
tapa á heimavelli. Ég sé þó enga
ástæðu til þess sjálfstæðismenn
ættu ekki að kunna við sig á vel-
ræktuðum grasvelli markaðarins.
Einsog aðrir.
M.
(meiva næsta sunnudag.)
EGAR ÞETTA
Reykjavíkurbréf er
skrifað hafa kjörstaðir
um land allt verið opn-
aðir, en þegar Morgun-
blaðið berst í hendur
lesenda víðast hvar
a.m.k. liggja úrslit.í alþingiskosningunum,
sem fram fara í dag, laugardag, að mestu
leyti fyrir. Hér er því ekki hægt að Ijalla
um úrslit kosninganna, eða hvaða líkur
eru á stjórnarsamstarfi. Hins vegar er til-
efni til að ræða helztu málefni, sem bíða
nýrrar ríkisstjórnar í ljósi þeirra takmörk-
uðu umræðna, sem fram fóru um þau í
kosningabaráttunni.
Eitt stærsta verkefni nýrrar ríkisstjórn-
ar verður að viðhalda þeim árangri, sem
náðst hefur í baráttu við verðbólguna á
síðustu árum. Óhætt er að fullyrða, að
landsmenn mundu taka því afar illa, ef
verðbólgan ykist að einhveiju marki á
nýjan leik, þótt alltaf megi búast við ein-
hveijum sveiflum.
Þótt umræður forystumanna stjórn-
málaflokkanna í sjónvarpi á föstudags-
kvöld væru fremur farsakenndar á tíma-
bili, var það þó nokkuð almenn skoðun
þeirra í milli, að tími væri kominn til þess
að launþegar fengju í sinn hlut einhveijar
kjarabætur. Af þessu tilefni er. ástæða til
að rifja upp þau sjónarmið, sem Morgun-
blaðið setti fram, hvað eftir annað, vetur-
inn 1990, að kjarasamningarnir, sem gerð-
ir voru í febrúar í fyrra, veittu atvinnuveg-
unum, og þá ekki sízt sjávarútveginum,
ákveðið svigrúm til þess að bæta rekstur-
inn og hagræða. Við lok þessa samnings-
tímabils mundu launþegar hins vegar gera
kröfu til þe^s að fá til sín, án verðhækk-
ana, hluta þéss ábata. Hefðu atvinnuveg-
irnir ekki notað þetta svigrúm á jákvæðan
hátt til þess m.a. að geta bætt kjör starfs-
manna sinna, gætu þeir ekki búizt við
nýjum þjóðarsáttarsamningum. Launþeg-
ar mundu einfaldlega ekki treysta orðum
forystumanna þeirra með sama hætti og
þeir vissulega gerðu veturinn 1990.
Nú er auðvitað alveg ljóst, að þjóðarsátt-
arsamningarnir hafa skilað árangri fyrir
atvinnulífið. Hvert fyrirtækið á fætur öðru,
sem skráð er á almennum hlutabréfamark-
aði og birtir af þeim sökum reikninga sína
opinberlega, skilaði verulegum hagnaði á
síðasta ári. Það gildir einu, hvort um er
að ræða stórfyrirtæki í samgöngum á borð
við Eimskipafélagið og Flugleiðir, innflutn-
ings- og dreifingarfyrirtæki á borð við olíu-
félögin eða stóru sjávarútvegsfyrirtækin,
sem reka bæði útgerð og fiskvinnslu, að
ekki sé talað um tryggingafélög og banka.
Öll þessi fyrirtæki bjuggu við góð rekstrar-
skilyrði á síðasta ári og sýndu verulegan
hagnað í ársreikningum sínum. Jafnframt
er augljóst, að útgerðin er rekin með
umtalsverðum hagnaði og í sumum tilvik-
um með stórgróða eins og frystitogararn-
ir. Þótt frystingin sé rekin með tapi, þegar
á heildina er litið, þýðir það auðvitað, að
a.m.k. þriðjungur fiystihúsa er rekinn með
verulegum hagnaði og að þau hús, sem
tapa og draga meðaltalið niður eiga sér í
mörgum tilvikum enga framtíð og hljóta
að hætta starfsemi fyrr eða síðar.
Þar sem fyrirtækin, sem skráð eru opin-
berlega og sjávarútvegsfyrirtækin, sem
sérstaklega er fylgzt með, m.a. af Þjóð-
hagsstofnun, hafa náð svo góðum árangri
í rekstri á síðasta ári og í mörgum tilvikum
það sem af er þessu ári, má ganga út frá
því sem vísu, að fjölmörg fyrirtæki, sem
ekki birta reikninga sína opinberlega, séú
í sömu stöðu. Afkoma þeirra hafi verið
góð á síðustu misserum.
Þessi góða afkoma er auðvitað forsenda
þess, að fyrirtækin geti greitt starfsmönn-
um sínum hærri laun, án þess að velta
kostnaði af þeim launahækkunum út í
verðlagið. Og þetta þýðir, að forsendur
fyrir kjarabótum eru óumdeilanlega fyrir
hendi. Ef t.d. talsmenn Vinnuveitendasam-
bandsins tækju upp á því að halda því
fram, að svo væri ekki, mundu launþegar
einfaldlega ekki leggja trúnað á orð þeirra
vegna þess, að staðreyndirnar blasa við.
Hitt er svo annað mál, að við verðum að
læra af reynslu undanfarinna ára og ára-
tuga og ganga hægt um gleðinnar dyr.
Þótt fyrirtæki í sjávarútvegi hafi skilað
góðum hagnaði sl. ár eru þau mörg hver
með mikla skuldabyrði. Þau þurfa að fá
tækifæri til þess að greiða þessar skuldir
niður, svo að rekstur þeirra komist á rétt-
an kjöl til einhverrar frambúðar. Þá er á
það að líta, að þótt grundvöllur sé fyrir
raunverulegum kjarabótum launþegum til
handa, þegar kjarasamningarnir renna út
næsta haust, getur ekki verið um að ræða
stórhækkanir á launum, eins og tíðkaðist
á verðbólguárunum, heldur hóflegar kjara-
bætur. Sígandi lukka er bezt i þessum
efnum, sem öðrum.
Það verður tvímælalaust verkefni næstu
ríkisstjórnar að standa þannig að þessum
málum í samvinnu við samtök launþega
og atvinnurekenda að takast megi að halda
áfram á þeirri braut, sem mörkuð var með
febrúarsamningunum 1990. í þessu sam-
bandi er ástæða til að stöðva við ummæli
Jóns Baldvins Hannibalssonar, formanns
Alþýðuflokksins, í sjónvarpsumræðunum á
föstudagskvöld. Það mátti skilja hann á
þann veg, að gera ætti nýja kjarasamninga
strax að lokinni stjórnarmyndun í maímán-
uði. Þetta er illskiljanleg afstaða, ef for-
maður Alþýðuflokksins hefur verið skilinn
rétt. Nýir kjarasamningar þarfnast mikils
undirbúnings og þess vegna er bezt að
flýta sér hægt og halda við þau tíma-
mörk, sem um hefur verið samið.
Launamál opinberra starfsmanna verða
sérstaklega viðkvæm í næstu samninga-
lotu vegna þeirra hörðu átaka, sem urðu
milli BHMR og fráfarandi ríkisstjórnar. Á
þessum vettvangi þarf að bijótast út úr
þeim ramma, sem samningar opinberra
starfsmanna hafa verið í, ekki með óhóf-
legum kauphækkunum, heldur með því að
brydda upp á nýjungum í þeirri samninga-
gerð. Athyglisverðasta hugmyndin, sem
fram hefur komið um þetta efni, er sú til-
laga, sem Davíð Oddsson, formaður Sjálf-
stæðisflokksins, setti fram í kosningabar-
áttunni, að launakerfi opinberra starfs-
manna yrði breytt á þann veg, að opinber-
um aðilum yrði gert fært að umbuna góð-
um starfsmönnum umfram aðra. Að þess-
um ábendingum Davíðs Oddssonar þarf
að huga í nýjum samningum við opinbera
starfsmenn.
Ríkið og
verðbólgu-
baráttan
ALMENNUR
skilningur er á því,
að ríkisfjármálin
geta haft úrslita-
áhrif á það, hvort
tekst að viðhalda
því lága verðbólgustigi, sem við búum við
nú. Ólafur Ragnar Grímsson, fjármálaráð-
herra, hefur að vísu varist af hörku síðustu
vikur, þegar því hefur verið haldið fram,
að óstjórn í ríkisfjármálum sé ein helzta
hættan í þessum efnum. En kjarni málsins
er auðvitað sá, að hvorki fráfarandi rfkis-
stjórn né fyrri ríkisstjórnir eða sjálft íjár-
veitingavaldið, þ.e. Alþingi, hafa sýnt
nokkurn raunverulegan lit á því að hemja
þenslu ríkisútgjalda. Nýrri ríkisstjórn mun
ekki takast að halda verðbólgunni niðri á
næstu misserum, nema róttækt átak verði
gert á þessu sviði.
Sú hætta er yfirvofandi, að raunvextir
hækki á næstu vikum vegna stöðu ríkis-
fjármála. Ríkissjóður hefur safnað óeðli-
lega miklum skuldum við Seðlabankann
frá áramótum vegna þess, að ríkisvíxlar
hafa ekki selzt í sama mæli og áður.
Ástæðan fyrir því er sú, að vextir á þeim
eru ekki nógu háir að mati fjármagns-
markaðarins. Hefði fjármálaráðherra hins
vegar hækkað ávöxtun ríkisvíxla til þess
að ná peningum í ríkissjóð með þeim
hætti, hefðu bankarnir fylgt í kjölfarið og
hækkað sína vexti. Þar með hefði fjármála-
ráðherrann orðið að viðurkenna í verki í
miðri kosningabaráttunni, að fjármála-
stjórn hans væri einn helzti verðbólguvald-
urinn.
Olafur Ragnar Grímsson hélt því fram
í sjónvarpsumræðunum á föstudagskvöld,
að hann hefði átt í deilum við meirihluta
bankastjórnar Seðlabankans, þá dr. Jó-
hannes Nordal og Birgi ísl. Gunnarsson.
RE YKJAVIKURBREF
Laugardagur 20. apríl
um þetta mál. Tveir bankastjórar af þrem-
ur hefðu viljað, að ríkissjóður hækkaði sína
vexti, en hann sjálfur hefði viljað, að bank-
arnir lækkuðu sína vexti til þess að ríkis-
víxlarnir gengju út. Þetta er auðvitað frá-
leit afstaða hjá fjármálaráðherra og satt
bezt að segja hefði mátt ætla, að gamal-
dags skoðanir af þessu tagi væru ekki
lengur viðraðar í stjórnmálabaráttunni
hér. Eina leiðin til þess að knýja fram
lækkun vaxta hjá bönkum og öðrum lána-
stofnunum er sú, að draga úr eftirspurn
eftir lánsfjármagni. Eini aðilinn, sem á
undanförnum mánuðum og misserum hef-
ur haldið uppi eftirspurn eftir fjármagni,
er hið opinbera, annars vegar ríkissjóður
og hins vegar húsnæðislánakerfíð.
Til þess að koma í veg fyrir hækkun
raunvaxta á næstu vikum og mánuðum
er nauðsynlegt, að ný ríkisstjórn grípi þeg-
ar í stað til róttækra ráðstafana í ríkisfjár-
málum og öðrum fjármálum hins opinbera
til að draga úr eftirspurn opinbera geirans
eftir fjármagni. Þá verður hægt að halda
raunvöxtum a.m.k. óbreyttum. Þetta er
augljóslega aðkallandi verkefni nýrrar
ríkisstjórnar vegna þess, að raunvaxta-
hækkun við núverandi aðstæður yrði veru-
legt áfall í verðbólgubaráttunni og mundi
kalla á enn frekari kauphækkunarkröfur
launþega, sem augljóslega eru mjög við-
kvæmir fyrir raunvaxtabreytingum auk
þess sem slík hækkun vaxta mundi draga
úr möguleikum atvinnufyrirtækja til þess
að greiða starfsmönnum sínum raunveru-
legar kjarabætur.
Það þýðir hins vegar ekkert að loka
augunum fyrir því, að sá róttæki uppskurð-
ur, sem framkvæma þarf í ríkisfjármálum
og öðrum opinberum fjármálum, verður
mjög erfiður. Það verður ekki sízt erfitt
að fá alþingismennina sjálfa til þess að
fallast á þann uppskurð. Því miður eru
alþingismenn í þessum efnum fremur eins
og þrýstihópur úti í bæ, þar sem hver otar
sínum tota, heldur en að þar sé um að
ræða hóp manna, sem sýndur hefur verið
hinn æðsti trúnaður af þjóðinni. Nú eru
kosningar afstaðnar og nú verða þing-
mennirnir að bíta á jaxlinn og axla óþæg-
indi af erfiðum ákvörðunum í ríkisfjármál-
um. Þetta er stærsta verkefni nýrrar ríkis-
stjórnar í efnahagsmálum og hvað sem
tautar eða raular þá verður árangur að
nást á þessu kjörtímabili.
Nýtt álver
I ATVINNUMAL-
um verður annað
stærsta verkefni
nýrrar ríkisstjórnar
að koma í höfn samningum við hin erlendu
álfyrirtæki um nýtt álver við Keilisnes.
Þessi framkvæmd getur haft úrslitaþýð-
ingu varðandi aukinn hagvöxt hér á næstu
árum, sem augljóslega er undirstaða batn-
andi lífskjara fram að næstu aldamótum.
Það hefur verið afar erfitt að festa hendur
á því síðustu vikur og mánuði, hvað raun-
verulega hefur farið úrskeiðis. Augljóst
er, að málið klúðraðist hér heima fyrir af
stjórnmálaástæðum en það fer tæpast á
milli mála, að álfyrirtækin sjálf hafa hægt
á sér. Hvað veldur?
Hin opinbera skýring álfyrirtækjanna
hefur verið sú, að óvissa í alþjóðlegum
efnahagsmálum vegna deilunnar við
Persaflóa, fyrst spenna vegna yfirvofandi
stríðs og síðan stríðsátökin sjálf, hafi vald-
ið því, að endanlegum ákvörðunum um
meiriháttar ijárfestingar væri skotið á
frest. í því sambandi hefur einnig verið
bent á óhagstæða þróun á alþjóðlegum
lánamörkuðum, þar sem peningar hafi
verið dýrari en áður. Jafnframt að lækk-
andi gengi dollars um skeið hafi haft áhrif
á gang mála.
Aðrir halda því fram, að þótt þessar
skýringar geti átt við og séu vafalaust
raunverulegar á margan hátt, komi fleira
til. Fyrir hálfu ári var mikil bjartsýni
ríkjandi um þróun mála á álmörkuðum
næstu árin eins og m.a. kom fram á þess-
um vettvangi þá. En sviptingarnar á
heimsmarkaði eru ótrúlega miklar. Spár
sérfræðinga um þróun álmarkaðarins á
næstu árum eru mun svartsýnni nú en sl.
haust. Þá var t.d. fullyrt, að bílaframleið-
.v
mí
Morgunblaðið/RAX
endur myndu stórauka álnotkun í fram-
leiðslu bíla á næstu árum. Nú heyrist sú
skoðun, að þótt sú verði þróunin þýði það
ekki endilega, að þau álfyrirtæki, sem við
erum að skipta við, njóti góðs af því.
Ástæðan sé sú, að bandarísk bílafram-
leiðsla er enn einu sinni á niðurleið og á
í vök að veijast gagnvart japönskum bíla-
framleiðendum, sem framleiða bíla nú í
stórum stíl í Bandaríkjunum sjálfum og
að þessir japönsku bílaframleiðendur eigi
viðskipti við allt aðra álframleiðendur en
þá, sem við er rætt vegna Keilisness. Þótt
erfitt sé að trúa því, að milljarðafyrirtæki
taki ákvarðanir eða fresti ákvörðunum um
verkefni sem standa á í marga áratugi,
vegna dægursveiflna af ýmsu tagi, virðist
engu að síður ljóst að svo er í einhverjum
mæli.
Því fer ljarri, að við getum gengið út
frá því sem vísu, að samningar um nýtt
álver séu í höfn, þótt talsmenn álfyrirtækj-
anna séu enn jákvæðir í öllum opinberum
ummælum sínum. Eitt af því, sem getur
augljóslega valdið því, að þessi fyrirtæki
kippi að sér hendinni er það, að ný ríkis-
stjórn verði ekki samhent um að ná þessum
samningum. Verði núverandi vinstri stjórn
endurnýjuð á næstu dögum eða vikum
má ganga út frá því sem vísu, að áfram-
haldandi klúður verður í álmálum af þeirri
einföldu ástæðu, að innan Alþýðubanda-
lagsins og að nokkru leyti Framsóknar-
flokksins er veruleg andstaða við byggingu
álversins. Ef slík ríkisstjórn yrði endurnýj-
uð með þátttöku Kvennalistans mundu
andstæðingar álvers innan slíkrar ríkis-
stjórnar eflast enn.
Við höfum engin efni á því að klúðra
þessu máli frekar en orðið er. Ný ríkis-
stjórn þarf að ganga sameinuð til þess
verks að ljúka þessum samningum. Álfyrir-
tækin þijú, sem hafa hug á að leggja hér
í fjárfestingu sem nemur einum milljarði
Bandaríkjadala, þurfa að finna, að sam-
staða og jákvætt hugarfar ríki hjá nýrri
ríkistjórn á íslandi. Það getur orðið ráð-
andi ástæða fyrir því, að þessi fyrirtæki
taki ákvörðun um fjárfestingn hér á ís-
landi. Fyrirtækin eiga kost á lægra orku-
verði annars staðar, en þar ríkir óvissa í
stjórnmálum.
EFTA-EB
KOSNINGABAR-
áttan hefur áreið-
anlega opnað augu
margra stjórnmála-
manna fyrir því, að þjóðin er í eðli sínu
mjög varkár í samskiptum við erlenda
aðila. Stærsta verkefni nýrrar ríkisstjórnar
á vettvangi utanríkismála er að ljúka
samningaviðræðum af íslands hálfu um
evrópska efnahagssvæðið á einn eða annan
veg.
Margir tala með þeim hætti, að þessir
samningar séu í höfn. Það er misskilning-
ur. Þeim er alls ekki lokið milli EFTA og
EB og alveg óljóst, hvort þeim lýkur með
jákvæðri niðurstöðu. En ef þeim lýkur með
undirskrift samninga með fyrirvara um
samþykki aðildarríkja er augljóst, að hér
heima fyrir eiga alveg eftir að fara fram
umræður um það, hvort þjóðin verður sátt
við þá samningagerð. Hingað til hefur lítið
komið fram í opinberum umræðum, hvað
felst í þeim samningum, sem unnið er að.
Það kom skýrt í ljós í sjónvarpsumræðun-
um á föstudagskvöld, að stjórnmálafor-
ingjarnir eru alls ekki sammála um það.
Þess vegna er ekki einu sinni hægt að líta
svo á, að þótt jákvæð niðurstaða fáist í
samningum milli EFTA og EB verði þeir
samningar endilega samþykktir hér. Það
á eftir að koma í ljós, hvað í slíku sam-
komulagi felst.
Það er hins vegar gott fyrir okkur ís-
lendinga, að við erum ekki eins háðir því
og ýmsar aðrar EFTA-þjóðir, að samning-
ar takist. Þannig benti t.d. Jón Ingvars-
son, stjórnarformaður Sölumiðstöðvar
hraðfi-ystihúsanna, á það á aðalfundi sam-
takanna nú í vikunni, að íslenzkur sjávar-
útvegur væri alls ekki á flæðiskeri stadd-
ur, þótt samningar takist ekki. Yfírlýsing-
ar hagsmunasamtaka af þessu tagi gefa
okkur aukið svigrúm til þess að taka efnis-
lega afstöðu til málsins, þegar þar að kem-
ur.
Hins vegar er augljóst, að innan endur-
nýjaðrar vinstri stjórnar yrði hver höndin
upp á móti annarri, þegar kæmi að því
að afgreiða þetta mál. Ný ríkisstjórn und-
ir forystu Sjálfstæðisflokksins er líklegri
til þess að verða samhentari og raunsærri
í afgreiðslu EFTA-EB-mála en vinstri
stjórn.
„Þessi góða af-
koma er auðvitað
forsenda þess, að
fyrirtækin geti
greitt starfs-
mönnum sínum
hærri laun, án
þess að velta
kostnaði af þeim
launahækkunum
út í verðlagið. Og
þetta þýðir, að
forsendur fyrir
kjarabótum eru
óumdeilanlega til
staðar. Ef t.d.
talsmenn Vinnu-
veitendasam-
bandsins tækju
upp á því að halda
því fram, að svo
væri ekki, mundu
launþegar ein-
faldlega ekki
leggja trúnað á
orð þeirra vegna
þess, að stað-
reyndirnar blasa
við. Hitt er svo
annað mál, að við
verðum að iæra
af reynslu undan-
farinna ára og
áratuga og ganga
hægt um gleðinn-
ar dyr.“