Morgunblaðið - 20.06.1991, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 20. JÚNÍ 1991
SIEMENS
Sjónvarpstœki
Sjónvarps-
| myndavélar
Hljómtœkja-
samstϚur
Feröaviðtœki
Útvarpsvekjarar
Gœðatœki fyrir
þig og þína!
SMITH&
NORLAND
Nóatúni 4 - Sími 28300
Nýríkisstjóni
eftirÞröst Ólafsson
Seinni grein
En það var ekki eingöngu viss
hópur félagshyggjufólks sem var
óánægður með myndun núverandi
ríkisstjórnar. Það heyrðust einnig
raddir frá hægri sem voru fullar
efasemda og kvíða. Þær raddir voru
hræddar við Sjálfstæðisflokkinn
vegna innanflokksátaka og sundr-
ungar.
Vegna mikilvægis Sjálfstæðis-
flokksins er nauðsynlegt að átta sig
á samsetningu hans, og á hvern
hátt hún setur mark sitt á stefnu-
mótun hans og pólitískt starf.
En það er ekki síður þörf á slíkri
úttekt vegna núverandi stjórnar-
samstarfs því sú skoðun er útbreidd
bæði til hægri og vinstri að Sjálf-
stæðisflokkurinn sé pólitískt mun
klofnari og skoðanalegra sundur-
leitari en vinstri flokkarnir þrír. Þó
ég deili ekki endilega þessari skoð-
un, er það engu síður ljóst að sú
mynd sem flokkurinn gefur af sér
er afar sundurleit, þrátt fyrir allar
faguryrtar yfirlýsingar um ein-
drægni og samstöðu.
I
Pólitísk skírskotun íslenskra
stjórnmálaflokka er á margan hátt
ólík því sem gerist í nágrannalönd-
um okkar. Þetta gildir ekki hvað
síst um Sjálfstæðisflokkinn.
Sjálfstæðisflokkurinn tók við af
Framsóknarflokki um og eftir
seinna stríð sem einskonar pólitísk
kjölfesta í flokkalitrófi stjórnmál-
anna. Þeirri stöðu hélt hann fram
á áttunda áratuginn, en síðan hefur
enginn einn flokkur haft þessa
stöðu. Þessu hefur flokkurinn átt
erfitt með að una, og hafa tveir
undanfarnir formenn, á undan þeim
núverandi, mátt taka pokann sinn
vegna þess, að þeir hafa ekki náð
tökum á flokknum, en þó einkum
á þingliði hans.
Sú almenna mynd sem biasir við
okkur þegar skoðað er hið pólitíska
litróf flestra norður- og vesturevr-
ópskra landa er sú að annarsvegar
eru sterkir sósíaldemókratískir
flokkar, en uppistaða fylgis þeirra
er verkafólk og annað launafólk. Á
hinn bóginn eru það hægri flokkar,
mismikið kristilegir, sem fá fylgi
sitt að meginhluta frá atvinnurek-
endum, bændum og efnahagslega
bjargálna miðstétt. Þótt þessir
flokkar spanni allt þjóðfélagið þá
eru grundvallarsjónarmið fyrr-
greindra þjóðfélagsstétta í forsvari
til hægri og vinstri.
Þetta auðveidar allá þjóðfélags-
lega umræðu og gerir hana mark-
vissa, því þessir flokkar taka af-
stöðu sem_ verður átakaefni þjóð-
málanna. í átökum þessara mism-
iklu andstæðna þróast landsmála-
pólitíkin áfram, og úr verður sam-
fella.
Hér á íslandi er þessu þveröfugt
farið. Þar höfum við annarsvegar
Sjálfstæðisflokkinn sem fær fylgi
sitt úr öllum stéttum. Hann er
bæði stærsti flokkur atvinnurek-
enda, einkaframtaksmanna, verka-
manna og sjómanna auk þess sem
stór hluti bænda kýs hann. Á hinn
bóginn eru mið og vinstri flokkarn-
ir fjórir sem fá fylgi, sitt úr hverri
áttinni og þá frekar eftir landfræði-
legri búsetu en stéttarlegri sundur-
greiningu. Þetta gerir það að verk-
um að innan Sjálfstæðisflokksins
eru svo miklar andstæður að innan
hans getur engin pólitísk umræða
farið fram. Þær stefnuyfirlýsingar
sem komið hafa frá flokknum að
undanförnu hafa verið svo almenn-
ar, að hver sem er gat tekið undir
þær. Þær skýrskotuðu til skoðana-
lauss fólks, enda buðu þær ekki
uppá neina frekari umræðu eða
skoðanaskipti.
Almennt orðagjálfur um sjálf-
sagða hluti getur aldrei orðið tilefni
pólitískra umræðna. Það kæfir alla
alvarlega umræðu. Þegar flokkur-
inn tók einarða hugmyndafræðilega
afstöðu með atvinnurekendaarmin-
um í flokknum fyrir kosningarnar
1978 hrundi af honum launþega-
og verkamannafylgið. Lærdómur-
inn sem flokkurinn dró af því, var
að forðast stefnumótun og víkja sér
undan að taka afstöðu til mála sem
vitað er að umtalsverður ágreining-
ur er milli andstæðra fylkinga innan
flokksins.
Með rökum má fullyrða að slík
innri pattstaða hjá pólitískum flokki
af stærðargráðu Sjálfstæðisflokks-
ins standi í vegi fýrir pólitískri þró-
un í landinu. Umræðan fer einkum
fram milli einstaklinga úr Sjálf-
stæðisflokknum og annarra stjórn-
málaflokka í landinu. Sjálfstæðis-
flokkurinn sem slíkur situr hjá.
Hér er e.t.v. komin skýring á því
hvernig standi á jafn mörgum óá-
kveðnum íslendingum allt fram á
kjördag.
Ef stærsti stjórnmálaflokkur
landsins getur framvegis ekki sinnt
skyldum sínum sem pólitískt hreyfi-
afl í stjórnmálum landsins, verður
að knýja fram einhveija pólitíska
uppstokkun, sem leysir úr þessari
pattstöðu Sjálfstæðisflokksins.
Þessi samsetning flokksins stóð
honum ekkert fyrir þrifum á árum
kalda stríðsins. Þá var samstaðan
um vestræna samvinnu og varnar-
samstarfi við Bandaríkin ásamt
baráttu gegn þjóðlegum og heims-
rænum kommúnisma, nægilega
skýr og ákveðin stefnumótun til að
breiða yfir eða fá samþykkta
ákveðna afstöðu til annarra mála.
Með stór mál og einarða stefnu í
meginmálum þess tíma var auðvelt
að framkalla stóra leiðtoga. For-
maður sem ekkert getur sagt og
enn minna gert, er neyddur til að-
gerðaleysis og þar með er hann
gagnslaus í stjórnmálum, og verður
skipt út við næsta hentugleika.
Þessi tilvistarvandi Sjálfstæðis-
flokksins varpar skugga á allt pólit-
ískt samstarf við hann. Hann verð-
ur að eftirláta minni flokki allt
frumkvæði og pólitíska áhættu við
mótun stefnu og framkvæmd henn-
ar í öllum helstu stórmálum ís-
lenskra stjómmála. Og sem verra
er, samstarfsflokkurinn verður að
vinna það í afskiptaleysi eða illskilj-
anlegri andstöðu innan frá Sjálf-
stæðisflokknum sem ekki kemur
alltaf uppá yfirborðið. í hugum al-
mennings ýtir þetta allri pólitískri
þungavikt yfír til hinna flokkanna,
sem hafa tiltölulega skýra afstöðu
til meginmála. Sjálfstæðisflokkur-
inn eignast enga leiðtoga, eins og
sífellt er verið að biðja um, og áður
verið minnst á meðan flokkurinn
getur ekki tekist á við einarða stefn-
umótun. Þetta ástand hefur þegar
kostað tvo formenn þeirra stöðu
sína.
Annar stór vandi núverandi ríkis-
stjómar er sú staðreynd að innan-
flokksátök Sjálfstæðisflokksins
hafa skilið eftir sig ógróin sár, sem
geta leitt hann í málefnalegar blind-
götur í málum sem ella væri sam-
staða um. Reynsla frá svipuðum
aðstæðum á öðmm vígstöðvum
kennir okkur, að slík staða er vand-
meðfarin og brothætt.
Hvort þessir veikleikar sem hér
hafa verið færðir í tal muni valda
ríkisstjórnarsamstarfinu viðvarandi
erfiðleikum verður að bíða og sjá.
Svipaðir erfiðleikar voru tengdir
Alþýðubandalaginu í síðustu ríkis-
stjórn og gekk það þó upp stórslysa-
laust. Vonandi verður sú raunin á
einnig nú, en áhætta er vissulega
fyrir hendi.
II
Alþýðuflokkurinn tók mikla pólit-
Iska áhættu með þessu stjórn-
arsamstarfi. Af ástæðum sem
ræddar voru í fyrri grein minni var
hvorki nægilegur þingstyrkur né
vom raunhæfar pólitískar forsend-
ur fyrir endurnýjaðri vinstri stjórn.
Engu að síður var áhætta Alþýðu-
flokksins mikil.
Su hætta vofir yfir honum að
verða til frambúðar eins konar veg-
asalt flokkur milli framtíðar og for-
tíðar. Hann hefur haft það hlutverk
að vera eins konar ljósmóðir fyrir
Vandaðar vörur á
betra verði
Nýborg;#
Skútuvogi 4, sími 812470
Þröstur Ólafsson
„Niðurstaða þessara
hugleiðinga er sú að
vissulega steðji ýmsar
innri sem ytri hættur
að núverandi ríkis-
sljórn. Mesta hættan er
sú, ef hún nú strax í
upphafi ferils síns
megnar ekki að ljúka
þeim samningum um
framtíðarviðskipta-
ramma evrópuríkj-
anna, sem unnið hefur
verið að um tveggja ára
skeið. Þeir samningar
eru slíkt lífsspursmál
fyrir þjóðina að um þá
verður að skapast þol-
anleg eining. Su eining
verður að byrja hjá
stj órnarflokkunum
sjálfum.“
efnahagslegum framförum, hann
hefur nýtt sér þessa stöðu sína til
að vega upp öfgar frá hægri og
vinstri og opnað leið nútímalegri
stjórnun og tæknihyggju.
Þetta hlutverk verður hann að
leika áfram meðan hið pólitíska
landslag er með þeim hætti sem
það er hérlendis.
Ef staðsetja á pólitíska legu
tveggja af eftirlifandi samstarfs-
flokkum Alþýðuflokksins í síðustu
ríkisstjórn kemur í ljós hve svokall-
aður vinstri vængur íslenskra
stjórnmála er mótsagnakenndur.
Segja má að báðir flokkarnir
hafi afar brogaða afstöðu til mark-
aðshyggju í efnahagsmálum og eru
fullir tortryggni útí almenna efna-
hagsstjórnun. Þess í stað kjósa þeir
einhvetja óútskýranlega þriðju leið,
sem byggir á handaflsaðgerðum á
takmörkuðum sviðum og hafa mikla
tilhneigingu til að fresta og fela
óþægilegar efnahagslegar stað-
reyndir.
Þá hafa þeir mjög neytendafjand-
samlega afstöðu til landbúnaðar,
sem og afar hægri sinnaða stefnu
til stjómunar fiskveiða.
Erfitt er að fullyrða mikið um
afstöðu þeirra til Evrópumála vegna
sinnaskipta við að fara í stjórnar-
andstöðu. Þó hefur almennt mátt
fullyrða að þeir hafi verið tor-
tryggnir út í vestrænt gildismat og
hafi miklar efasemdir um þátttöku
okkar í þeim viðskiptaramma sem
verið er að semja fyrir Evrópuríkin.
Skoðanamunur um grundvallar-
mál hefur því oft verið fyrir hendi
við Alþýðuflokkinn sem hefur m.a.
valdið því að samstarf þessara-
flokka hefur verið erfitt, þótt þjóð-
arsáttin hafi sameinað þá um skeið.
Að óbreyttu eru þeir því engir sjálf-
gefnir samstarfsaðilar, þótt vissu-
lega sé gaman að leika sé með þá
tilgátu, hvort þeir geti breytt sé
m.a. í ofangreindum málum þannig
HelenaRubinstein
NÝ VARA, NÝIR LITIR,
NÝJAR PAKKNINGAR
Kynning í dog frá ki 14-18 í
Laugavegi 15
Förðun á staönum.
INOVE L L.A
iTÆKNIVAL
SKEIFUNNI 17 • 1 08 R. • S 681665