Morgunblaðið - 24.07.1991, Side 19

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUD'ÁGUR.24. JÚLÍ 1991
19
Vistfræðilegt hrun blasir
víða við í Sovétríkjunum
Vötn, höf og fljót eru dauð eða deyj-
andi, eyðimerkur af mannavöldum breið-
ast út og loftmengunin er gífurleg
I SOVETRIKJUNUM hafa orðið og eru að verða mestu mengunar-
og umhverfisslys, sem sagan kann að greina frá. Allt að 60 milljón-
ir manna, um fimmtungur Sovétmanna, býr á þeim svæðum, sem
verst hafa orðið úti, og nærri helmingi fleiri á svæðum, sem eru
komin að mörkum þess, sem vistkerfið þolir. Stefan Hedlund, pró-
fessor við Uppsalaháskóla og sérfræðingur í sovéskum málefnum,
telur, að þetta sé þó aðeins forsmekkurinn af því, sem koma muni.
Segir hann, að í Sovétríkjunum blasi víða við vistfræðilegt hrun
og óskapleg mengunarslys, sem muni hafa mikil áhrif langt út fyr-
ir landamæri þeirra, ekki síst á Norðurlöndum.
Vistfræðilegu stórslysasvæðin um aðgang að vatni og í fyrsta
teygja sig frá Síberíu í austri og
að vesturlandamærum Sovétríkj-
anna og eru bein ógnun við ástand-
ið í efnahags-, heilsufars- og um-
hverfismálum í allri Evrópu. Út í
Eystrasaltið streymir óhreinsað og
baneitrað vatn frá Leníngrad og
Eystrasaltsríkjunum og allur nyrðri
hluti Norðurlanda er í stórhættu
vegna þungmálmamengunar frá
Kolaskaga.
Dauðaský frá Kolaskaga
„Mengunin er mest frá nikkel-
framleiðslunni og brennisteins-
mengunin, sem veldur meðal ann-
ars súru regni, er svo gífurleg, að
Norðmenn eru skelfingu lostnir.
Dauðaskýin stöðvast ekki við
landamærin,“ segir dr. Clive Arc-
her við háskólann í Aberdeen en
hann, Stefan Hedlund og fleiri
vísindamenn, meðal annars sovésk-
ir, hafa tekið saman allar tiltækar
upplýsingar um ástandið í Sov-
étríkjunum.
„Heilu skógarnir eru dauðir,
einnig sum innhafanna og fljótin
eru eitruð. Svartahaf er að breyt-
ast í vilpu og Kaspíahaf er að taka
síðustu andköfin; stórborgirnar eru
að kafna í reyk, meðalævin stytt-
ist, fæðingargöllum fjölgar og
barnadauðinn vex; ungir menn eru
of veikburða til að gegna herþjón-
ustu; þjóðir og þjóðabrot beijast
sinn í sögunni stafar Evrópu hætta
af vaxandi eyðimörk, sovéskri
sandauðn af mannavöidum," segir
Hedlund.
Fyrsta eyðimörk í Evrópu
Uppþomun Aralvatns og
Tsjernobyl-slysið eru mestu um-
hverfishörmungarnar í Sovétríkj-
unum. Eyðimörkin, sem áður var
Aralvatn, sækir nú fram með svip-
uðum hætti og Saharaeyðimörkin
og heilbrigðisástandið á þessum
slóðum er líkt því, sem er í Bangla-
desh.
Hedlund segir einnig frá því, að
gífurlegar tjárhjarðir, 20 sinnum
stærri en landið ber, hafi breytt
stóru svæði milli Stavropol, heima-
borgar Míkhaíls Gotbatsjov, forseta
Sovétríkjanna, og Kaspíahafs í
eyðimörk, þá fyrstu í Evrópu. Vaxi
hún um 10% árlega og verði líklega
búin að ná til Suður-Úkraínu eftir
fimm ár. Virðist ekkert geta komið
í veg fyrir þetta slys.
Samtímis þessu er verið að drepa
Volgu, bæði með því að ræna hana
allt of miklu vatni og með því að
nota hana sem skolpræsi. 70% þess
físks, sem enn lifir í fljótinu, eru
menguð kvikasilfri.
Skolpræsið Volga rennur í
Kaspíahaf og fiskveiðarnar þar eru
að syngja sitt síðasta. Áður fyrr
stóðu styrjuveiðamar í Kaspíahafi
Tsjernobyl-kjarnorkuverið má kallast táknrænt fyrir ástand um-
hverfismála í Sovétríkjunum. í vesturhluta landsins er að finna
15 önnur kjarnorkuver af sömu gerð, illa hönnuð, illa byggð og
illa haldið við.
og Azovshafi undir 90% heims-
framleiðslunnar af kavíar en nú er
styijan að deyja út og Azovshaf
er raunar talið alveg dauðadæmt.
Það á raunar einnig við um Svarta-
hafið en sovéskir vísindamenn
segja, að það sé dautt að 90% vegna
iðnaðarúrgangs og áburðarmeng-
unar.
Óskapleg loftmengun
í opinberri skýrslu frá 1988
kemur fram, að í 103 iðnaðarborg-
um með 50 milljónum íbúa sé loft-
mengunin meiri en 10 sinnum meiri
en leyfilegt er. í 16 borgum er hún
50 sinnum meiri en leyfilegt há-
mark. í Moskvu er ástandið einna
verst og þar hefur meðalævin styst
um 10 ár á tveimur áratugum. í
borginni fæðast 50% fleiri börn
með fæðingargalla en til jafnaðar
annars staðar í Sovétríkjunum.
„Vistfræðilegt hrun er á næsta
leiti í mörgum iðnaðar- og landbún-
aðarhéruðum og það mun koma
niður á heilsu þeirra, sem nú lifa,
og eftirkomendanna. Hættan á
heilsutjóni í menguðustu héruðun-
um er 10 til 100 sinnum meiri en
talið er forsvaranlegt á Vesturlönd-
um,“ segir í skýrslu til Evrópu-
bankans nýja en hans hlutverk er
að stuðla að uppbyggingu í
Austur-Evrópu og Sovétríkjunum.
„í mörg hundruð borgum og bæjum
er loftmengunin 20-50 sinnum
meiri en almennt í Þýskalandi."
Á síberísku túndrunni missa úr
sér gengin tæki og leiðslur frá sér
eina milljón tonna af olíu árlega
og þessi mengnn og mikil umferð
hafa eyðilagt 20 milljónir hektara
af haglendi fyrir hreindýr. Frum-
byggjunum er hins vegar smalað
saman í byggðir þar sem atvinnu-
leysi, áfengissýki, ofbeldi og van-
næring valda því, að lífslíkumar
eru hvergi minni. Sem dæmi um
það má nefna, að annað hvert andl-
át stafar af slysi, morði eða sjálfs-
morði.
Bandaríkin:
Bush íhugar að leyfa
Irökum að selja olíu
Washington. Reuter.
GEORGE Bush Bandaríkjafor-
seti sagði í gær að hann væri að
ihuga að leyfa Irökum að selja
olíu til að geta séð sér fyrir
matvælum og lyfjum. Douglas
Hurd, utanríkisráðherra Bret-
lands, sagði einnig í gær að Bret-
ar myndu e.t.v. styðja tillögu
Sameinuðu þjóðanna um að leyfa
írökum að selja olíu til að geta
keypt matvæli, en einungis ef
tryggt væri að íraski herinn nyti
ekki góðs af.
Þegar Bush var spurður hvort
hann hygðist aflétta refsiaðgerðum
gegn írak svaraði hann: „Við mun-
um sjá til hvað hægt er að gera.
Eg vil ekki verða neinum einstak-
lingi þarna að meini. Ég á ekki í
deilum við konur og börn í írak,
heldur leiðtogann.“ Áður hafði
Bush ekki tekið í mál að aflétta
viðskiptabanni gegn írak, sem Sam-
einuðu þjóðirnar samþykktu í ágúst
í fyrra.
Hurd sagði einnig í gær að Bret-
land myndi hugsanlega styðja til-
lögu Sameinuðu þjóðanna þess efn-
is að írakar fengju að selja olíu.
Það kom skýrt fram bæði hjá hon-
um og Bush að ef írak yrði leyft
að selja olíu yrði það einungis af
mannúðarástæðum. Bush sagði við
blaðamenn að írakar hefðu tekið
um einn milljarð dala frá Kúveit
og að þeir hefðu ekki farið eftir
samþykktum Sameinuðu þjóðanna,
en „Bandaríkin ætla ekki að horfa
upp á þjáningar saklausra kvenna
og bama“.
★ Pitney Bowes-
póstpökkun
Mjög hentug fyrirtækjum,
bæjarfélögum, stofnunum
Brýtur blaðið, setur í umslag
og lokar því
OTTO B. ARNAR HF.
Skipholti 33 ■ 105 Reykjavík
Símar 624631 / 624699
■ BELGRAD — Ákveðið hefur
verið að hætta að kenna þrjár borg-
ir í Serbíu við Josip Broz Tító,
fyrrverandi leiðtoga júgóslavneskra
kommúnista. Borgirnar hétu áður
Titovo Uzice, Titovo Mitrovica og
Titovo Vrbas og þær halda síðari
hluta nafnanna. Margir Serbar hafa
fordæmt Tító fyrir að skipta Júgó-
slavíu í sex lýðveldi.
■ WASHINGTON - Banda-
ríska vamarmálaráðuneytið skýrði
frá því í gær að í ráði væri að selja
Tyrkjum orrustuþotur af gerðinni
F-16. Tyrkneska stjórnin hafði ósk-
að eftir 80 slíkum þotum. Samið
verður formlega um söluna eftir
mánuð ef Bandaríkjaþing beitir
ekki neitunarvaldi sínu. Bandaríkja-
menn hyggjast einnig selja 20
gamlar orrustuþotur af gerðinni
F-16 til Marokkó og 119 bryndreka
til Ómans.
■ MOSKVU - Míkhaíl Gorb-
atsjov, forseti Sovétríkjanna, hefur
sent umsókn um fullgilda aðild
Sovétmanna að Alþjóðagjaldeyris-
sjóðnum og Alþjóðabankanum,
lánastofnunum sem Sovétmenn
höfðu lengi litið á sem tæki auð-
valdsins í vestri. Heimildarmenn hjá
Alþjóðagjaldeyrissjóðnum sögðu að
umsóknin hefði komið bandarískum
stjórnvöldum á óvart. Leiðtogar sjö
helstu iðnríkja heims samþykktu á
fundi sfnum í Lundúnum í síðustu
viku að Sovétmenn fengju sérstaka
aukaaðild að stofnunum.
Honda 91
Civic
Shuttle 4WD
116 hestöfl
Verdkr. 1.337 þús.
GREIÐSLUSKILMÁLAR
FYRIRALLA.
0:
VATNACÖRÐUM 24, RVÍK., SÍMI 689900
Stjórnvöld á Kýpur ganga
ekki að tillögum Tyrkja
Nikósíu, lstanbul. Reuter.
STJÓRNVÖLD á Kýpur vilja ekki ganga að tillögum tyrkneskra stjórn-
valda um hvernig standa skuli að viðræðum um lausn Kýpurdeilunn-
ar. Opinberri heimsókn George Bush Bandaríkjaforseta til Grikklands
og Tyrklands lauk um helgina og hvatti hann bæði löndin til að leysa
ágreining sinn um Kýpur og sagði að tillögur Tyrkja fælu í sér „bestu
vonina um frið og lausn á deilunni".
Tillögur Tyrkja gera ráð fyrir að
viðræðurnar fari fram á milli Tyrkja,
Grikkja, og fulltrúa bæði tyrknesku
og grísku þjóðarbrotanna á Kýpur.
Grísk stjórnvöld og Kýpur-Grikkir
neita hins vegar að samþykkja þetta
þar sem þeir telja að með því sé
verið að viðurkenna ríki Tyrkja á
Kýpur.
Stjórnvöld á Kýpur hafa hins veg-
ar lagt til að viðræðurnar fari fram
á milli stjórnvalda Grikklands, Tyrk-
lands og Kýpur, auk fulltrúa grísku
og tyrknesku þjóðarbrotanna á Kýp-
ur ásamt fastafulltrúunum fimm í
öryggisráði Sameinuðu þjóðanna.
Bandaríkjastjórn hefur lýst yfir
stuðningi við tillögur Tyrkja, en
Akis Fantis, talsmaður Kýpurstjórn-
ar, sagði þær óaðgengilegar. Hann
tók þó fram að megináherslu ætti
að leggja á kjarna deilunnar, en ekki
formsatriði.
Gaddavír og jarðsprengjur hafa
skipt Kýpur í tvennt síðan tyrkneski
herinn gerði innrás árið 1974. Tyrk-
ir hafa norðurhluta eyjunnar á valdi
sínu og lýstu þar yfir sjálfstæðu ríki
árið 1983 sem ekkert ríki hefur enn
viðurkennt fyrir utan Tyrkland.