Morgunblaðið - 15.08.1991, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 15. AGUST 1991
Baráttumaður alþýðunnar
Bókmenntir
Ingi Bogi Bogason
Poul Engberg: Jörgen Bukdahl.
Poul Kristensens forlag 1991.
Handritamálið er alla jafna ekki
ofarlega í hugum manna. Að baki
þeirri stund þegar Danir afhentu
Flateyjarbók á hafnarbakkanum í
Reykjavík fyrir liðlega 20 árum lá
þrotlaus vinna góðgjarnra Dana.
Einn þeirra var Jörgen Bukdahl.
Höfundur þessarar bókar, Poul
Engberg, var persónulegur vinur
Bukdahls og bandamaður í þjóð-
frelsismálum norrænna þjóða. Bók-
in fjallar ekki eingöngu um ein-
staklinginn Bukdahl heldur spegl-
ast á bak við lýðháskólahugsjónin
og saga norrænnar menningarbar-
áttu. Sem var einmitt kjarninn í lífs-
baráttu Jörgens Bukdahls.
Hann fæddist árið 1896 á Falstri,
var af millistéttarijölskyldu, einka-
barn foreldra sinna sem voru bæði
vel menntuð.
Snemma fluttist fjölskyldan til
Askov á Jótlandi. Þar starfaði Buk-
dahl alla sína tíð utan háskólaárin
í Kaupmannahöfn og Osló.
Bukdahl las bókmenntir á há-
skólaárum sínum og gældi við
skáldadrauma. Ljóð hans þykja ekki
ýkja merkileg, eru endurhljómur frá
Drachmann og Valéry. Fljótlega
sneri Bukdahi sér frá skáldskapar-
skrifum og að því sem átti hug
hans alla tíð. Meðal helstu bóka
hans má nefna „Folkelighed og
Eksistens", „Det skjulte Norge“ og
„Norden og Europa".
Með ákafa sínum tókst honum
að eignast marga skoðanabræður
ogjafnframt andstæðinga. Bukdahl
var stór maður, bæði í andlegum
og líkamlegum skilningi. í ræðustól
notfærði hann sér til hins ýtrasta
þessa eiginleika sína. Þrátt fyrir
sannfæringarmátt og góðan mál-
stað telur bókarhöfundur að sam-
tíminn hafi torveldað Bukdahl að
koma boðskap sínum rétt til skila.
Eitt af miðiægum orðum í boðskap
Bukdahls var að norrænu þjóðirnar,
hver fyrir sig, ættu að sækjast eft-
ir að skiigreina hið þjóðlega („det
nationale") hjá sér. Og þetta segir
Bukdahl á sama tíma og nasistar
eru að hamast við að eyðileggja
þetta orð.
Undir áhrifum Grundtvigs
og Kierkegaards
Tveir stórir andans menn Dan-
merkur voru Bukdahl fyrirmynd að
leit hans að sémorrænum verðmæt-
um, Grundtvig og Kierkegaard. Sá
fyrrnefndi beindi sjónum hans að
þjóðlegum verðmætum („det folke-
lige“) en sá seinni sýndi honum
fram á mikilvægi existentíalismans.
Bukdahl ræðst harkalega gegn
túlkendum Grundtvigs og Kierke-
gaards á þessari öld. Hann telur
guðfræðinga og fræðimenn yfirleitt
mistúlka kenningu Grundtvigs og
þvæla hana þannig að hún nái engri
skírskotun til almennings. Þetta
telur Bukdahl að vísu skiljaniegt
þar eð Gmndtvig sjálfur hafi lengi
verið fastur í fari guðfræðinnar.
Seint og um síðir hafi honum þó
skilist að „skólinn yrði að ganga í
takt við lífíð“. Bukdahl leggur
áherslu á þessa uppgötvun Grundt-
vigs, að menntun verði með ein-
hveijum hætti að byggjast á lífs-
reynslu þess sem lærir.
Sömuleiðis leggur Bukdahl
áherslu á heimspeki Kierkegaards.
Hann tekur undir með öðrum fræði-
mönnum sem telja kjarnann í boð-
skap Kierkegaards vera þánn að
ákvörðun einstaklingsins skipti höf-
uðmáli í lífinu, að heill og hamingja
manna mótist af því hvaða einstak-
ar ákvarðanir hver og einn tekur.
En um leið sneiðir Bukdahl að sósí-
al <marxískri túlkun á kenningum
Kierkegaards.
Framar öllu sér Bukdahl hjá
Kierkegaard og Grundtvig sameig-
inlega baráttu gegn því að forrétt-
indastéttin einoki menntun, þeir eru
báðir á bandi alþýðunnar og hins
alþýðlega. Og þetta er einmitt
ástæðan fyrir því að þeir einangruð-
ust frá menntastétt sinnar kynslóð-
ar.
Bukdahl og handritamálið
Það var í anda Bukdahls að beij-
ast fyrir því að íslendingar fengju
aftur stærsta menningararf sinn,
handntin fornu. Menningararfinn,
sem íslendingar skópu, taldi hann
vera best varðveittan í þeirra eigin
höndum og það sem meira máli
skipti: Hann gæti orðið íslendingum
hvatning til að leita og hlúa að sérís-
lenskri menningu.
Bókarhöfundur rekur í einum
kafla upphafið að handritamálinu
til ársins 1935. Þá höfðu þeir Buk-
dahl eytt kvöldstund með þriðja
manni, íslenska rithöfundinum
Bjama Gíslasyni, sem reyndist síð-
an mesti og besti baráttumaður
fyrir því að handritin kæmust heim.
Dijúgur hluti kaflans er einmitt
helgaður samskiptum Bukdahls og
Bjarna. Bjarni tók að sér erfitt hlut-
verk og þurfti einn að beijast við
ýmiss konar mótlæti í handritamál-
inu, bæði af hálfu Dana og íslend-
inga. í einu bréfa sinna talar Buk-
dahl um að bæði Sigurður Nordal
og Jón Helgason hafi brugðið fyrir
hann fæti. Samkvæmt orðum Buk-
dahls var það Bjarni, sem einn og
sér, tilfærði sterkustu rökin fyrir
því að Islendingar fengju handritin
heim. Sjálfur segist Bukdahl í heim-
sókn til íslands hafa ritað grein um
Bjarna í Morgunblaðið og kynnt
baráttu hans í handritamálinu.
Bukdahl leit á handritamálið sem
einhvers konar prófstein á hugsjón
sína um Evrópu framtíðarinnar.
Hugsjónin fól í sér að sérhver menn-
ingarkimi fengi að njóta eigin sé-
reinkenna, sögu og hæfileika. Buk-
dahl sá fyrir sér sameinaða Evrópu
í þeim skilningi að þar byggju þjóð-
ir sem skildu hver aðra svo vel að
stríð og ofríki væru óhugsandi.
Bókarhöfundi þykir að vonum mið-
ur að hugsjón Bukdahls skyldi hafa
beðið skipbrot. í staðinn hefði orðið
til annars konar sameinuð Evrópa
en sú sem byggir á heimsvaldasinn-
uðu og miðstýrðu efnahagsbanda-
lagi.
Fleira forvitnilegt
Ýmislegt fleira forvitnilegt er í
þessari bók. Sérstaklega má nefna
lýsingu á andrúmsloftinu við lýðhá-
skólann í Askov. Þarna voru nem-
endur sem síðar urðu frægir rithöf-
undar. Meðal þeirra má nefna Jens
Tvedt, Jakob Knudsen, Andersen —
Nexö og Gunnar Gunnarsson. Sam-
tímis Gunnari var Jeppe Akjær við
skólann. Þeir þóttu báðir vera iðnir
og jarðbundnir en jafnframt lausir
við hugmyndaflug. Báðir völdu
Eins og fram hefur komið í frétt-
um Morgunblaðsins hækkaði fram-
færsluvísitalan um 9,3% á þessu
16 mánaða tímabili.A sama tíma
hækkaði liðurinn ferðir og flutning-
ar um 15,7%. Mest áhrif hefur
hækkun verðs á nýjum bílum, aðal-
lega á japönskum bílum sem mikið
var flutt af til landsins og skýrist
af hækkun japanska jensins um
12,5% á þessum tíma. Einnig hefur
bensín hækkað á tímabilinu og auk
þess gætir áhrifa af hækkun bíla-
trygginga allt frá árinu 1989, að
sögn Auðar Svavarsdóttur á vísi-
töludeild Hagstofunnar.
Veitingahúsa- og hótelþjónusta
hækkaði um 18,6% frá mars 1990
til júlí 1991. Þar koma til áhrif af
um 10% hækkun áfengisverðs á
þessum tíma en einnig gætir þar
hækkana á undirliðunum ferðalög
til útlanda og hótelkostnaður og
hópferðir innanlands. Þessir liðir
eru kannaðir einu sinni á ári og því
koma hækkanir allt frá sumri 1989
fram í vísitölubreytingum á árinu
1990.
Jörgen Bukdahl
heldur bækurnar en „dautt tal lif-
andi manna“. Um þá
sagði Bukdahl:
Maður furðar sig á því að þessir
tveir menn skyidu hafa sóað tíma
sínum í lýðháskóla í stað þess að
leigja sér herbergi á einhveiju aðal-
bókasafni.
Liðurinn vefnaðarmunir og fleira
til heimilishalds hækkaði um 12,7%
á tímabilinu. Að sögn Auðar koma
þar til gengisbreytingar og hækk-
anir erlendis frá en hún sagði að
mikið væri um að vörusendingar
kæmu til landsins einu sinni á ári
og því væri um árshækkanir að
ræða sem kæmu fram í þessum
tölum sem m.a. stafi frá árinu 1989.
Liðurinn borðbúnaður, glös eld-
húsháhöld o.fl. hækkaði um 24,5%
á tímabilinu. Sú hækkun skýrist af
miklu leyti af hækkun á undirliðn-
um verkfæri, garðáhöld o.fl. en
verð þeirra hækkar alltaf á vorin,
að sögn Auðar. Inn í þessari breyt-
ingu felst því hækkun á þessum
vörum vorið 1989.
„Orsök margra hækkana á ein-
stökum liðum vísitölunnar stafar í
mörgum tilvikum af verðhækkun-
um sem urðu á árinu 1989. Einnig
koma gengisbreytingar til og hækk-
anir erlendis frá auk einhverra
breytinga á álagningu innanlands,"
sagði Auður.
011 RH 01 07fl L^RUS Þ' VALDIMARSS0N framkvæmdastjóri
L I I vil'k I W / U KRISTINNSIGURJÓNSSON, HRL.löggilturfasteignasali
Til sýnls og sölu meðal annarra eigna:
í „Hreyfilsblokkinni" við Fellsmúla
Suðuríb. á 3. hæð, 4ra herb. um 100 fm auk geymslu og sameignar.
3 svefnhertí., rúmg. stofa. Sólsvalir. Sérhiti. Mikil og góð sameign.
Séríbúð við Hlíðarveg Kóp.
í þríbýlishúsi 2ja-3ja herb. neðri hæð, töluv. endurbætt. Útsýni. Allt
sér. Bílskúrsréttur. Ræktuð lóð. Verð aðeins kr. 5,6 millj.
Útborgun aðeins kr. 1,3 millj.
í lyftuhúsi við Ljósheima 4ra herb. ib. 107 fm á 8. hæð. Sérinng.
Ágæt sameign. Sérþvottahús. Eftirstöðvar kr. 5,0 millj. má greiða með
húsbréfum.
Fjöldi eigna óskast á söluskrá
Sérhæð - sérbýli óskast við Stóragerði, Heiðargerði og nágr.
3ja herb. íb. óskast í borginni fyrir útgerðarmann utan af landi.
Um 100 fm nýl. íb. á 1. eða 2. hæð í miðb. eða nágr.
Einbýlishús í Garðabæ, 250-300 fm. Verðhugm. ca 20 millj.
Ennfremur 2ja-5 herb. góðar íb. fyrir trausta kaupendur. Margir bjóða
útborgun fyrir rétta eign. Margskonar eignaskipti.
2ja-4ra herb. íb. óskast
sem næst Háskólanum.
Góðar greiðslur.
Opið á laugardaginn.
ALMENNA
FASTEIGHASAIAN
LAUGAVEG118 SÍMAR 21150-21370
STOPP!
FASTEIGNA VIDSKIPTI
ERU ALVARLEGT MÁL
77/ að firra kaupendur og
seljendur hugsanlegum
eftirmálum, ætti ástandsmat
kunnáttumanna ávallt að liggja
fyrir áður en viðskipti fara fram.
Hafið samband við okkur
TACTIDtL BYGGINGAÞJÓNUSTA
f %&Br f fff F AUÐBREKKU 22
SÍMI 641702
Hækkun framfærsluvísitölu frá mars ’90 - júlí ’91:
Hækkanir frá fyrra ári
koma fram í vísitölunni
HÆKKUN ýmissa þjónustuliða, ferðakostnaðar og vöruinnflutnings
umfram meðalhækkun vísitölu framfærslukostnaðar á tímabilinu
mars 1990 til júlí 1991 eða frá upphafi þjóðarsáttarsamninga, á í
mörgum tilvikum rætur að rekja til áhrifa af hækkunum sem urðu
á þessum vörum og þjónustu á árinu 1989. Astæður fyrir því að
þessar hækkanir valda breytingum á vísitölunni á árinu 1990 eru
m.a. að Hagstofan kannar breytingar nokkurra liða vísitölunnar
aðeins einu sinni á ári. Hækkun þessara liða umfram meðalhækkun
vísitölunnar sýnir því ekki nema að takmörkuðu leyti hækkanir á
verði þessara vörutegunda og þjónustu á þjóðarsáttartímabilinu.