Morgunblaðið - 15.08.1991, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 15. ÁGÚST 1991
21
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir ANTHONY HAZLITT HEARD
Sjóslysið við Suður-Afríku:
Hvernig ber skipstjóra
að haga sér á slysstað?
SÖKK Oceanos eftir að hafa rekist á rif? Afdrif griska skemmti-
ferðaskipsins Oceanos, sem sökk 4. ágúst við strendur Suður-Afriku
hafa valdið miklum deilum um orsök óhappsins og viðbrögð skip-
stjórnarmanna. Alþjóðlegir sérfræðingar í siglingamálum, sem ég
hef ráðfært mig við hér í Höfðaborg, telja að Oceanos hafi, annað-
hvort viljandi eða óviljandi, farið hættulega nærri ýmsum smáskerj-
um á varasamri leiðinni frá East London til Durban á austurströnd
landsins. Skipsskaðinn varð svo nærri ströndinni að ferðalangur sem
tjaldað hafði við ströndina og heyrði sagt frá slysinu í breska útvarp-
inu, BBC, opnaði tjalddyrnar og gat furðu lostinn fylgst með því
sem var að gerast á skipinu þar til það sökk.
Sjópróf verða haldin fljótlega í
Suður-Afríku til að ganga úr
skugga um orsakir slyssins sem
ekki kostaði mannslíf þótt litlu
munaði. Mikið veltur á því hvort
það tekst að koma köfunarkúlu
niður að skipinu þar sem það ligg-
ur á um 95 metra dýpi. Heimildar-
menn rnínir eru sannfærðir um að
takist köfurum að komast niður
og skoða flakið muni þeir finna
stórt gat eða rifu á skipssíðunni
sem komið hafi á hana er skipið
rakst á sker.
Þeir draga í efa þær skýringar
sem hingað til hafa verið gefnar;
að plötusuða hafi gefið sig í byrð-
ingnum er risastór alda hafi skollið
á því, slíkar öldur geta myndast
við sérstakar aðstæður á þessu
hafsvæði, eða stimpill í vél hafi
losnað og gert gat á skipsskrokk-
inn.
Það sem veldur mestum heila-
brotum er þessi spurning: Hvemig
stendur á því að skipið sekkur þótt
aðeins vélarrúmið eitt hafi fyllst
af sjó? Nær öll skip eru hönnuð
með þeim hætti að þau eiga að
haldast á floti þótt vélarrúmið fyll-
ist. Vélarrúmið í Oceanos er þar
að auki aftan til í skipinu og hvern-
ig getur þá staðið á því að stafn
skipsins stingst fyrstur í öldurnar?
Margir álíta að rifa hafi komið
á endilanga skipssíðuna og þess
vegna hafi sjór flætt í framhluta
Oceanos jafnt sem vélarrúmið.
Þetta hafi vaidið því að skipstjórinn
og helstu ráðamenn aðrir um borð
h'afi þegar gert sér grein fyrir því
að mikil hætta var á ferðum. Þess
vegna hafi þeir gefið skipun um
að yfirgefa skipið sem ekki hefði
verið gert ef eingöngu vélarrúmið
hefði fyllst af sjó.
Deilt á skipstjórann
Hver sem orsökin var er ljóst
að skipstapinn - og giftusamleg
björgun yfir 500 manna sem voru
um borð - verður viðfangsefni
umræðna og deilna næstu árin
meðal skipsstjórnarmanna. Mjög
skiptar skoðanir eru um þá stað-
reynd að skipstjórinn, Jannis Avr-
anas, fór frá borði áður en öllum
farþegum hafði verið bjargað. Um
eitt hundrað manns voru enn að
reyna að komast á brott með þyrl-
um skömmu eftir sólarupprás í
slæmu veðri er skipstjórinn ruddist
fram fyrir og lét fijúga með sig til
lands - og skildi eftir sem fulltrúa
sinn í brúnni töframann frá Höfða-
borg er skemmt hafði farþegunum.
Nokkrir aðrir Grikkir úr skips-
höfninni voru sakaðir um að hafa
farið snemma frá borði í björgunar-
báta en þeir hafa svarað því til að
þörf hafi verið fyrir þá í bátunum.
Mennirnir hyggjast rita opið bréf
til alþjóðlegra flölmiðla þar sem
vísað verður á bug þeim „róg-
burði“ að skipstjóri og áhöfn hafi
yfirgefið skip með ósæmilegum
hætti. Sum grísku blöðin hafa þeg-
ar látið að því liggja að „rógburður-
inn“ sé þáttur í baráttu er beinist
gegn grískri skipaútgerð. Rök-
semdirnar eru þær að ýmsir evr-
ópskir hagsmunaaðilar vilji að af-
numdar verði reglur sem gilda í
einstökum ríkjum Evrópubanda-
lagsins þar sem takmarkaður er
aðgangur annarra en innlendra
fyrirtækja að tilteknum þáttum í í
fólksflutningum. Markmiðið sé að
opna erlendum skemmtiferðaskip-
um leið inn á lystireisumarkaðinn
á gríska Jónahafinu. Samkvæmt
þessari kenningu er ætlunin að
„rógburðurinn" styrki framgang
málsins.
Skipstjórinn útskýrir brottför
sína frá Oceanos með því aö hann
hafi haft áhyggjur af afdrifum
hundruða farþega sem þegar voru
farin frá borði um nóttina í björg-
unarbátum skipsins, hann hefði
misst allt samband við þá. Hann
hefði viljað starfa með björgunar-
sveitunum til að fullvissa sig um
að fólkið væri ekki í hættu. Avran-
as sagðist hafa snúið aftur til sökk-
vandi skipsins í þyrlu en þá hefði
veðrið verið svo slæmt að ókleift
hefði verið að koma honum um
Jannis Avranas skipstjóri.
borð á ný. Heimildarmenn í suður-
afríska flughernum vísa þessari
síðustu fullyrðingu skipstjórans á
bug.
Því hefur einnig verið haldið
fram að þegar Avranas hafi verið
kominn í land hafi hann ekki látið
sig örlög fólksins í björgunarbátun-
um neinu skipta heldur hafst við á
hóteli. Annaðhvort eni þessar ásak-
anir uppspuni og skipstjórinn hefur
sætt grófu ranglæti - í breskum
blöðum voru risastórar fyrirsagnir
þar sem hann var uppnefndur
„Skræfa skipstjóri" - eða fullyrð-
ingarnar eiga við rök að styðjast
og hann hagaði sér ekki eins og
skipstjóra ber.
Ný tækni og skyldur
skipstjóra
Sjópróf ættu að geta slegið því
föstu hver sannleikurinn í málinu
er. Eftir stendur grundvallarvand-
inn sem þarf að leysa, þ.e. hvort
skipstjóri eigi, þegar slys verða,
undir nokkrum kringumstæðum að
fara frá borði áður en öllum öðrum
hefur verið bjargað. Fram til þessa
hefur gilt um þetta tiltölulega
ströng regla. Skipstjórinn á að yfir-
gefa skipið síðastur allra þótt hann
bijóti ekki beinlínis siglingalögin
ef hann fer á undan einhveijum -
og það geta alltaf orðið slys þar
sem nauðsyn brýtur lög vegna „sér-
stakra aðstæðna".
Skýringar Avranas valda því að
margir íhuga hvort beita megi
þeirri nýju röksemd að á tímum
nútíma flarskipta og björgunar-
tækja geti verið réttlætanlegt að
.skipstjóri fari fyrr en ella frá borði
- til að taka þátt í björgunaraðgerð-
unum. Hann veit allt sem máli
skiptir um skipið og taki hann þátt
í björgunaraðgerðum, annaðhvort
frá landi eða úr lofti, geti hönum
tekist að bjarga fleiri mannsiífum
en ella. Staðreynd er að enginn
týndi lífi er Oceanos sökk.
Sérfræðingar, sem ég hef rætt
við, hafa ekki látið sannfærast af
röksemdum Avranas. Þeir segja að
eina reglan sem hægt sé að nota
sé sú einfalda að skipstjórinn fari
síðastur allra frá borði. Þessi regla
sé orðin traust í sessi eftir að fólk
hafi kynslóð fram af kynslóð séð
henni framfylgt í tengslum við slys
sem skýrt var frá um allan heim.
Megi nefna sem dæmi er Karlsen
skisptjóri neitaði að yfirgefa skip
sitt, Flying Enterprise, á sjötta
áratugnum og varð þjóðfræg hetja
fyrir vikið, einnig Titanic-slysið
1912 er skipstjórinn fórst með skipi
sínu.
Möguleikar
Suður-Afríkumanna
Eitt er það sem vert er að vekja
athygli á. Suður-Afríka er nú smám
saman að öðlast náð fyrir sjónum
umheimsins eftir að stjómvöld hafa
lýst því yfir að bundinn verði endi
á aðskilnaðarstefnuna, apartheid.
Ljóst er orðið að landið er eitt af
fáum svæðum í Afríku þar sem
hægt er að bjarga fólki úr sjávar-
háska með þyrlum og öðram
nýtísku búnaði á giftusamlegan
hátt. Hernaðarsérfræðingar hafa
árum saman fullyrt að Góðrarvon-
arhöfði sé mikilvægt og vel stað-
sett landsvæði er Yesturveldin eigi
að huga vandlega að en það hafi
þau vanrækt. Vegna einangrunar
ríkisins á alþjóðavettvangi hefur
Suður-Afríkumönnum verið mein-
að að taka fullan og eðliiegan þátt
í aiþjóðlegri samvinnu á höfunum.
Fram á miðjan sjötta áratuginn
ráku Bretar mikilvæga flotastöð í
Simonstown, skammt frá Höfða-
borg, en hurfu á brott vegna póli-
tískra deilna við suður-afrísk
stjórnvöld. Það gat varla heitið að
erlend herskip kæmu við í höfnum
Suður-Afríku meðan apartheid var
í fullu gildi. Líklegt er að herskipa-
komur verði aftur tíðar hér, nú
þegar samskiptin við umheiminn
hafa batnað. Siglingaleiðin fyrir
Höfðann verður hafin til vegs og
virðingar á ný og Suður-Afn'ku-
menn geta veitt sérfræðiaðstoð og
annast björgunaraðgerðir langt
norður með ströndum Afríku.
Höfundur er ritstjóri
dagbiaðsins Cape Times í
Höfðaborg í Suður-Afríku.
SIEMENS
Með SIEMENS helmilistœkjum verður lífið léttara!
Traustir umboðsmenn okkar eru víðs vegar um landið!
Akranes: Rafþjónusta Sigurdórs, Skagabraut 6.
Borgarnes: Glitnir, Fálkakletti 13.
Borgarfjörður: Rafstofan Hvítárskála.
Hellissandur: Verslunin Blómsturvellir, Munaðarhóli 25.
Grundarfjöröur: Guðni Hallgrímsson, Grundargötu 42.
Stykkishólmur: Skipavík, Hafnargötu 7.
Búðardalur: Versl. Einars Stefánssonar, Brekkuhvammi 12.
ísafjörður: Póllinn hf., Aðalstræti 9.
Blönduós: Hjörleifur Júlíusson, Ennisbraut 1.
Sauðárkrókur: Rafsjá hf., Sæmundargötu 1.
Siglufjörður: Torgið hf„ Aðalgötu 32.
Akureyri: Sír hf„ Reynishúsinu, Furuvöllum 1.
Húsavík: öryggi sf„ Garðarsbraut 18a.
Þórshöfn: Norðurraf, Langholti 3.
Neskaupstaöur: Rafalda hf„ Hafnarbraut 24.
Reyðarfjöröur: Rafnet, Búðareyri 31.
Egilsstaðir: Raftækjav. Sveins Guðmunds., Kaupvangi 1.
Breiðdalsvík: Rafvöruv. Stefáns N. Stefánss., Asvegi 13.
Höfn í Hornafirði: Kristall, Hafnarbraut 43.
Vestmannaeyjar: Tréverk hf„ Flötum 18.
Hvolsvöllur: Kaupfélag Rangæinga, Austurvegi 4.
Selfoss: Árvirkinn hf„ Eyrarvegi 29.
Garður: Raftækjav. Sigurðar Ingvarssonar, Heiðartúni 2.
Keflavík: Ljósboginn, Hafnargötu 25.
c co
o» O
1:8
3 O*
3 Q
C <
3 2=
oS
7? -j.
Q Q'
i °
3 7T
q2
=so
Q^
3
Q.