Morgunblaðið - 01.09.1991, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1. SEPTEMBER 1991
MORGUNBLAÐH
23
JMwgtmMfiMfe
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið.
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Smáfiskadráp o g
fiskveiðistj órnun
Fiski hefur alla tíð verið hent
fyrir borð fiskiskipa, en í
mismiklum mæli. Að henda fiski,
sem var ónýtur eða engin not voru
fyrir, þótti ekkert tiltökumál áður
fyrr. Umræðunni hefur hins vegar
vaxið fiskur um hrygg, eftir að far-
ið var að takmarka aflaheimildir
og þegar menn fara að hugsa betur
um að nýta það, sem úr sjónum
fæst. Auðvitað þjónar það enn litl-
um tilgangi fyrir sjómenn og útgerð
að koma að landi með verðlausan
fisk. Það eykur vinnu þeirra og
getur, sé um kvótaskyldar tegundir
að ræða, dregið úr mögulegum
launum þeirra. Hvað fiskifræðina
varðar og um leið þá stjórnun fisk-
veiða, sem á henni byggist, er hins
vegar nauðsynlegt að fá upplýs-
ingar um allan afla, eigi að marka
niðurstöður hennar. Því vaknar nú
sú spuming með hvaða hætti sé
hægt að koma í veg fyrir að fiski
sé hent. í lögum um stjórn fiskveiða
segir að koma skuli með allan afla
að landi og ætti ekki að þurfa neinn
sérstakan hvata til að fara að lög-
um. Raunin er hins vegar önnur.
Umræðan á þessu sviði snýst fyrst
og fremst um smáfiskadráp og er
því haldið fram að smáfiskinum sé
hent vegna þess að ekkert fáist
fyrir hann í landi annað en arm-
æða. Þarna er um snúið mál að
ræða. Um leið og hærra verð fyrir
smáfisk verður notað sem hvatning
fyrir sjómenn að koma með hann
að landi, verður hvatningin til að
auka veiðar á smáfiskinum. Sama
útkoma verður, sé farin sú leið, að
smáfiskurinn verði ekki reiknaður
allur inn í kvótann. Það þarf að fá
allan aflann að landi, bæði vannýtt-
ar tegundir og smáfiskinn, en jafn-
framt þarf að sneiða hjá veiðum á
of smáum fiski. Líklega næst aldrei
viðunandi árangur nema með já-
kvæðu hugarfari þeirra, sem sjóinn
stunda. Smáfiskveiðar hafa til
þessa ekki verið taldar heppilegar,
þó fiskifræðinga greini reyndar á
um það.
Það er skipstjórinn, sem er yfir-
valdið um borð í skipi sínu. Hann
ákveður hvernig vinnu um borð
skuli háttað og honum skal hlýtt.
Hann getur ákveðið hvort fiski skuli
hent eða ekki. Þarna er kannski
komið að kjarna málsins. Það verð-
ur aldrei vitað með vissu hve miklu
af fiski er hent, sé upplýsingum um
það ekki haldið saman á hveiju
skipi fyrir sig. Sjómenn þurfa þarna
að meta þá stöðu, hvað komi þeim
bezt sem heild og þjóðinni um leið.
Þeir mega ekki falla í þá gryfju að
láta hagsmuni líðandi stundar hafa
yfirhöndina með þeim hugsanlegu
afleiðingum að um leið grafi þeir
undan framtíð sinni með slæmri
umgengni um auðlindina. Það er
ekki hægt að taka mark á upphróp-
unum skipstjóra um það hve miklu
aðrir hendi, segi hann ekki frá því
hve miklu hann hendir sjálfur.
Það er mikið talað um möguleika
okkar á nýtingu fisktegunda, sem
til þessa hafa ekki verið taldar til
nytjafiska. Ein fisktegund af þessu
tagi hefur skilað okkur miklum
árangri. Það er djúpkarfinn svokall-
aði, en veiðar á honum hafa gjör-
breytt afkomumöguleikum frysti-
togaranna, sem þar hafa náð ár-
angri. Það tók okkur hins vegar
ótrúlega langan tíma að koma okk-
ur að þessum vejðum, sem ýmsar
aðrar þjóðir höfðu stundað með
ágætum árangri árum saman. Allt
tal um bætta nýtingu auðlindarinn-
ar verður hégómi og eftirsókn eftir
vindi, sé það aðeins notað á tyllidög-
um, en í raun sé enginn vilji fyt'ir
hendi. Það á bæði við útgerðina,
sem hefur verið með eindæmum
treg til að bjarga sér á annan hátt
en með vaxandi sókn í ofnýtta fiski-
stofna og útflutningsfyrirtækin,
sem ekki hafa sinnt markaðssetn-
ingu nýrra afurða og nýrra fiskiteg-
unda.
í senn ógnvekjandi og einkennandi
fyrir kerfið. Og þótt ástæða sé til að
hafa af þeim miklar áhyggjur er ekki
fráleitt að ætla að hér sé um að ræða
óheillavænleg óttaviðbrögð ráðalausra
manna sem einnig eru tákngervingar
sögulegrar þróunar — og þá einkum
úrelts harðstjórnarkerfis sem á ekkert
erindi við samtímann en er einungis
eftirstöðvar af kenningum sem aldrei
hafa virkað í neinu þjóðfélagi. Það
mætti því með fullum rétti ætla að
Við séum nú að upplifa fjörbrot þessar-
ar fortíðar. Og nátttröllin kunna ekki
einu sinni að gera byltingu eins og
gömlu harðjaxlarnir.“
Valdaklíkan reiknaði þannig ekki
með fólkinu sem hafði fengið frelsi
sitt vegna þróunar og nýrra viðhorfa
og skilaði því svo aftur í hendur for-
seta sem hafði fengið vald sitt að lög-
formlegum hætti. Sú þróun stríðir
gegn öllum fordæmum. Sagan er
ávallt fordæmalaus þótt hún sé aug-
ljóslega sífelld endurtekning í ein-
hverri mynd og hver áfangi útaffyrir
sig sé sérstakt tilfelli innan fastra og
augljósra lögmála einsog við þekkjum
úr náttúrunni.
Gorbatsjov hefur hlaðið vörður en
Jeltsín ryður brautina. Hann er á upp-
hleyptri mynd á fótstalli Jóns Sigurðs-
sonar á Austurvelli. Hin ósýnilega
hönd sögunnar stjómar þessari ferð;
eða eigum við heldur að tala um hina
ósýnilegu hönd örlaganna einsog
heiðnir forfeður okkar hefðu gert?
Eitt er þó nokkurn veginn víst: sagan
hefur skraddarasaumað Jeltsín handa
þeirri byltingu sem nú hefur rutt
kommúnismanum úr vegi, veitt fólkinu
frelsi og Eystrasaltsríkjunum sjálf-
stæði. En það er óvissa í loftinu og
engin von lil þess nein pólitísk
sígaunakerling geti lesið inní framtíð-
ina.
Hardy, forseti Bandaríkjanna, sagði
hann gæti ráðið við andstæðinga sína,
en vinir sínir héldu fyrir sér vöku.
Stjórnmálamönnum er hoílt að hafa
þessi orð í huga. Ég gæti ímyndað
mér Gorbatsjov hugsi nú til þeirra.
Annar forseti Bandaríkjanna, Cool-
idge, sagði ríkið ætti að skipta sér af
sem fæstu. Afskipti rikisins af þegn-
unum væri sjaldnast tii góðs og afleið-
ingin oftast ófyrirsjáanleg.
Rússar eru að uppgötva þetta. Og
kannski lærum við það einnig; ein-
hverntíma. M.
(meira næsta sunnudag.)
SÁ SEM HYGGST
flýta fyrir þroska
ávaxtarins og telur sér
jafnvel trú um það sé
hægt með handafli,
hann á ekki mikið erindi
við náttúrana eða um-
hverfi sitt. Hann er í raun stjórnleys-
ingi sem telur sér trú um hann geti
haft í öllum höndum við umhverfið
án tillits til þess hvernig það er í stakk
búið að veita honum viðtöku. Hann
ætlar sér hlutverk sólarinnar. Bylting-
arnar í Frakklandi vora söguleg nauð-
syn á sínum tíma. Þær voru í sam-
ræmi við langa þróun, niðurstaða mik-
illa hugsjóna. Og ekki sízt mikilla
bókmennta. En þar var ekki gert ráð
fyrir því dauðinn leysti vandamálin.
Dauðinn getur ekki leyst vandamál
lífsins. Á því flöskuðu einnig þeir
jakobínar sem þvinguðu kommúnisma
uppá fólk og umhverfi sem hafði meiri
áhuga á frelsi en fallexi. Og á því
flaskaði einnig áttmenningaklíkan
undir forystu Janajevs sem hugðist
steypa Gorbatsjov og þoldi ekki aukið
frelsi eða fullveldi sovézku lýðveld-
anna en gafst svo upp eftir 60 klukku-
stunda ógn og ísöld 21. ágúst, eða
sama dag og við minnumst innrásar
Rauða hersins í Tékkóslóvakíu, ’68.
Hún reiknaði ekki með sögulegri þró-
un; hún reiknaði hvorki með tákn-
gervingi hennar og fjöldans, Boris
Jeltsín, né þeim þáttum í opnunar- og
umbótastefnu Gorbatsjovs sem höfðu
síazt inní fóikið. Um þetta fjölluðum
við í forystugrein Morgunblaðsins á
örlagastund, en þar segir m.a.: „Það
hefur einatt sýnt sig að sagan kallar
einn mann til vitnis og ábyrgðar þeg-
ar miklir atburðir gerast og virðist
hann þá vera látinn gegna einstæðu
sögulegu hlutverki sem tákngervingur
þeirra atburða sem rísa einsog öldurót
úr samtímanum. Við þekkjum mörg
slík dæmi þótt við vitum aftur á móti
mæta vel að sagan er fyrst og síðast
einskonar hreyfing fjöldans sem ber
fram óskir um nýjan tíma, byggðar á
nýjum viðhorfum sem valda kafla-
skiptum í sögulegri þróun. Fjöldinn
velur sér tákngervinga á örlagastund-
um og má augljóst vera að sá maður
sem mestar vonir hafa verið bundnar
við í ölduróti Sovétríkjanna, Jeltsín
forseti Rússlands, hefur verið kallaður
i það hlutverk, sem athygli heimsins
beinist að á skrifandi stundu. Fáir
menn hafa breytt samtímanum með
jafn áþreifanlegum
hætti og annar Rússi,
sem nú er fallinn í ónáð
samstarfsmanna sinna
í Kreml, en var þó kall-
aður til ábyrgðar á mik-
ilvægum tímamótum án
þess fjöldinn kæmi þar við sögu held-
ur var hann kosinn af fámennri komm-
únískri valdaklíku, að hefðbundnum
hætti. Atburðarásin hefur samt leitt
hann fram á sjónarsviðið sem fulltrúa
mikilla breytinga og raunar má full-
yrða að kalda stríðinu hafi linnt á
þeim hálfa áratug sem hann hefur
setið að völdum í þessu víðlenda
heimsveldi, sem við köllum Sovétríkin,
en það er eins og kunnugt er saman-
sett af mörgum og ólíkum lýðveldum
sem hafa haft nokkra sjálfstjórn en
krefjast þess nú sum hver að fá fullt
sjálfstæði og má þar nefna Eystra-
saltsríkin, Georgíu, Armeníu og
Moldovu. Það er á þessum punkti sem
hnífurinn stendur í kúnni og ljóst er
að valdaklíkan innan Kremlarmúra
hefur ekki látið sér lynda þá þróun
sem augljós var og átti að leiða til
þess að í gær yrði undirritaður nýr
stjórnskipunarsáttmáli lýðveldanna og
staðfest í verki harla mikil og óvenju-
leg sjálfstjóm þeirra þótt reynt væri
að halda ríkinu saman eins og kostur
væri.
Hlutverk Gorbatsjovs hefur verið
mikið og merkilegt og verður ávallt í
minnum haft, hvað sem líðúr ólíkum
skoðunum á því sem hann áorkaði og
erfiðleikunum sem orðið hafa í kjölfar
þeirrar þróunar sem spratt úr opnun-
arstefnu hans. Má ólíklegt þykja að
frá henni verði horfið og þá einungis
um skeið því að augljóst er að almenn-
ingur í Sovétríkjunum unir ekki lengur
því alræðisbrölti sem einkennt hefur
stjórn kommúnista f lýðveldunum svo
ekki sé talað um miðstjórnarvaldið
innan Kremlarveggja. Þó að menn eigi
um eitthvert skeið eftir að verða varir
við gamla vofu Stalíns innan þessara
veggja er harla ólíklegt að nokkrum
manni takist að stilla klukkuna eins
og hún var fyrir opnunarstefnu Gorb-
atsjovs eða slökkva ljós lýðræðislegrar
hugsjónar og nýrra viðhorfa í þessu
víðfeðma og mikla veldi.“
Þessi orð eru skrifuð þegar flestir
töldu áttmenningaklíka marxista og
harðlínumanna hefði tögl og hagldir
í Sovétríkjunum — og enn var bætt
við: „ Atburðirnir í Sovétríkjunum eru
HELGI
spjall
REYKJAVÍKURBRÉF
IREYKJAVÍKURBRÉFI MORG-
unblaðsins 2. júní sl. var m.a.
íjallað um hugsanlegar greiðslur
vegna skólavistar. Þar sagði
m.a.: „Það hefur verið okkur Is-
lendingum metnaðarmál að
byggja upp fullkomið skólakerfi,
sem tryggi öllu æskufólki jafnan
aðgang að menntun, hvort sem það býr við
mikil eða lítil efni. Og þetta höfum við gert
með myndarbrag. En nú er tímabært að
spurt sé, hvort þjóðin í heild sé tilbúin til
að fórna því, sem til þarf til þess að halda
þessu kerfi uppi í óbreyttri mynd til fram-
búðar ... í öðru lagi hafa erfiðleikar Há-
skóla íslands með að ráða til sín hæfustu
kennara vakið upp þessar spurningar. Þeir
erfiðleikar eru einfaldlega fólgnir í því að
laun háskólakennara eru svo lág, að til eru
þeir, sem hafa menntun og hæfni til þess
að kenna við háskóla en leita. annað til þess
að afla sér lífsviðurværis, þótt þeir vildu
gjarnan kenna við Háskóla íslands, bæði
til útlanda en þó einkum í einkageirann ...
Fyrir einum eða tveimur misserum birtust
fréttir í brezkum blöðum um að hinir viður-
kenndu brezku háskólar, Oxford og Cam-
bridge, væru neyddir til að breyta launa-
stefnu sinni vegna þess, að kennarar við
þá skóla sæktu til bandarískra háskóla, sem
væru tilbúnir til að borga þeim margföld
laun og eru þó há skólagjöld við brezku
skólana.
Hvers vegna eru bandarískir háskólar til-
búnir til þessa og hvers vegna geta þeir
það? Svarið er einfalt: Þeir taka sumir hveij-
ir mjög há skólagjöld. Og íslenzkir háskóla-
nemendur leita meira og meira til þessara
dýru erlendu háskóla í framhaldsnám vegna
þess, að þeir hafa kynnzt því, hve frábæra
kennslu er þar að fá - og fá lán fyrir skóla-
gjöldunum í Lánasjóði íslenzkra náms-
manna! Er tímabært að við horfumst í augu
við sjálf okkur í þessum efnum?“
Þegar þessi orð voru ritúð í byrjun júní-
mánaðar sl. höfðu engar tillögur komið fram
um skólagjöld við Háskóla íslands eða aðra
skóla hér á landi. Nú fyrir nokkrum dögum
skýrði Morgunblaðið hins vegar frá því, að
slíkar tillögur hefðu verið settar fram við
undirbúning fjárlagafrumvarps fyrir næsta
ár. Eins og við mátti búast hafa þegar kom-
ið fram hörð andmæli gegn þessum hug-
myndum, bæði frá námsmönnum og öðrum
og þá ekki sízt stjórnarandstæðingum.
Kjarninn í gagnrýni á þessar hugmyndir er
fyrst og fremst sá, að með því að taka upp
skólagjöld sé gengið þvert á það grundvall-
aratriði í íslenzkri menntamálastefnu að
allir eigi jafnan rétt til náms, ríkir sem fá-
tækir. Með því að taka upp skólagjöld sé
þeirri hættu boðið heim, að hinir efnaminni
sækist síður eftir því að stunda nám við
Háskóla Islands. Þá hefur sú röksemd einn-
ig verið sett fram, að ef skólagjöld yrðu
tekin upp við háskólann yrði hann ekki sam-
keppnisfær við þá háskóla á meginlandi
Evrópu, sem ekki hafi tekið upp skólagjöld.
Þetta eru hvorar tveggja gildar röksemdir,
sem eðlilegt er að tjalla um.
Rökinfyrir
skólagjöld-
um
ÚTGANGSPUNKT-
urinn í þessum um-
ræðum hlýtur að
vera sá, að lands-
menn hafa að
óbreyttu ekki efni á
því að halda útgjöldum rikissjóðs í sama
farvegi og verið hefur. Skólakerfið kostar
of mikið. Heilbrigðiskerfið kostar of mikið.
Almannatryggingakerfið kostar of mikið.
Þetta eru stærstu útgjaldaliðir ríkissjóðs.
Það nást engin tök á ríkisíjármálum, nema
takist að hemja þessa útgjaldaliði. Auðvit-
að er sá kostur fyrir hendi að hækka
skatta til þess að standa undir þessum
útgjöldum. Það er hins vegar ljóst, að
skattheimtan er nú þegar komin á það
stig, að ekki er við því að búast að öllu
lengra verði gengið í þeim efnum.
Hver eru rökin fyrir því að taka upp
skólagjöld víð þessar aðstæður - og er
þá ekki átt við þau innritunargjöld sem
nú þegar tíðkast við Háskóla Islands og
eru nokkur þúsund á hvern nemanda? Það
skal tekið fram, að hér verður einungis
rætt um hugsanleg skólagjöld við Háskóla
íslands. Hugmyndir munu vera uppi um
skólagjöld við framhaldsskóla en um þær
verður ekki fjallað hér. Rökin fyrir því að
taka upp skólagjöld við Háskóla íslands
eru í fyrsta lagi þau, að skólinn þarf á
auknum tekjum að halda til þess að halda
uppi starfsemi sinni með reisn. Það er
ekki hægt að búast við því, að þær auknu
tekjur komi frá ríkissjóði á næstu árum.
Háskólanemendur, sem gi'eiða umtals-
verð skólagjöld, geta um leið gert aðrar
og meiri kröfur til skólans um gæði þeirr-
ar menntunar, sem þar er veitt. Eftir að
skólagjöld hafa verið tekin upp kemst skóli
ekki upp með að bjóða upp á annað en
hina hæfustu kennara og vel undirbúna
kennslu. Tekjur af skólagjöldum gera skól-
anum kleift að laða til sín hina hæfustu
menn. Nemendur eru fljótir að finna mun
á kennslu.
Þá er vel hugsanlegt, að skólagjöld yrðu
til þess að fækka eitthvað nemendum við
háskólann, þ.e. að þangað færa einungis
þeir, sem væru ákveðnir í að stunda alvar-
legt nám. Þetta getur vel verið til bóta
hjá menntastofnun, þar sem nemendum
fjölgar ár frá ári.
Þá er spurningin sú, hvort hugsanlegt
sé, að hæfileikamiklii' nemendur myndu
hverfa frá námi vegna skólagjaldanna. í
Bandaríkjunum hefur verið byggt upp
rhjög öflugt kerfi við dýrustu háskólana
þar til þess að tryggja, að efnalitlir nem-
endur eigi greiðan aðgang að þeim skólum,
ekki síður en hinir efnameiri. Þetta er
gert með ýmsum hætti. í sumum tilvikum
fá þessir nemendur beina styrki. í öðrum
tilvikum fá þeir styrki og ijárframlag, sem
byggir á ákveðinni vinnuskyldu við ýmis
störf á vegum skólans. í enn öðrum tilvik-
um eru skólagjöldin einfaldlega felld niður.
Verði skólagjöld tekin upp við Háskóla
íslands þarf að sjálfsögðu að gera sérstak-
ar ráðstafanir í þessum efnum. Miðað við
reynslu háskóla erlendis er engin ástæða
til að ætla annað en auðvelt verði að
tryggja aðgang efnalítilla nemenda að
skólanum, jafnvel þótt einhver skólagjöld
verði tekin upp.
Þá er sú spurning, hvort Háskóli íslands
missi nemendur til skóla á meginlandi
Evrópu, þar sem engin skólagjöld eru inn-
heimt. Það má vel vera. En þá er þess að
gæta, að háskólarektor hefur upplýst, að
það verði stöðugt erfiðara fyrir íslenzka
háskólanema að fá aðgang að háskólum
í Evrópubandalagsríkjum, þar sem þegnar
meðlimaríkjanna séu látnir ganga fyrir.
Ennfremur er auðvitað spurning, hvort
nokkuð sé við það að athuga, að fleiri
nemendur sæki nám til útlanda. Nemenda-
fjöldi við Háskóla íslands sé hvort sem er
orðinn svo mikill, að skólinn þurfi ekkert
að kvarta undan því, þótt einhver hópur
námsmanna fari í aðra háskóla á erlendri
grund. Annars er kostnaðaraukinn við að
fara í skóla til útlanda m.a. vegna far-
gjalda það mikill, að hann mundi áreiðan-
lega vega nokkuð upp á móti skólagjöld-
um, ef ekki að fullu.
Þegar rökin með og á móti þessari hug-
mynd eru skoðuð er full ástæða til að
hvetja þá, sem hafa lýst andstöðu við hug-
myndina að skoða hug sinn betur. Skóla-
gjöld við Háskóla íslands gætu orðið til
þess að bæta kennslu skólans mjög og
yrðu þannig nemendum til framdráttar.
Ekki má gera of mikið úr því, að stórir
hópar nemenda hafi ekki efni á þessum
greiðslum. Sannleikurinn er auðvitað sá,
að velmegun er það mikil hér og neyzla
m.a. háskólastúdenta einnig, að þótt þeir
yrðu að draga eitthvað úr öðrum kostnaði
væri ómögulegt að segja, að með því að
innheimta nokkur skólagjöld væri almennt
dregið úr möguleikum ungs fólks til há-
skólanáms.
Nú er rætt um, að skólagjöld við Há-
skóla íslands verði á bilinu 20-30 þúsund
krónur. Það er raunsætt að gera sér grein
fyrir því, að verði þau á annað borð tekin
upp og náist meirihluti fyrir því á Al-
þingi, eiga þau eftir að hækka eitthvað á
næstu árum. Þá skiptir máli, að sú hækk-
Laugardagur 31. ágúst
Morgunblaðuð/Þorkell
un verði ekki of mikil og að skólagjöldin
verði innan skynsamlegra og hóflegra
marka. Það er heldur ekkert vit í því, að
Alþingi taki að sér að ákveða upphæð
skólagjalda við afgreiðslu fjárlaga hverju
sinni. Sú ákvörðun .á að vera í höndum
háskólayfii-valda sjálfra.
Tekjuteng-
ing
HVORT SEM
rætt er um skóla-
gjöld, breytingar á
almannatrygging-
um eða auknár
greiðslur fyrir heilbrigðisþjónustu er mikil-
vægt, að grundvallarákvörðunin sé rétt.
Morgunblaðinu er ekki kunnugt hveijar
hugmyndir rætt er um við undirbúning
fjárlagaframvarpsins að öðru leyti en því,
sem fram hefur komið í fréttum blaðsins.
Hins vegar er að mati blaðsins mikilvægt,
að meginlínan í þessum efnum sé sú, að
um tekjutengingu þessara gjalda verði að
ræða.
Þegar rætt er um skólagjöld verði þess
vandlega gætt, að þeir nemendur, sem
sannanlega hafa ekki efni á því að greiða
þau vegna lítilla eigin tekna eða vegna
þess, að foreldrar þeirra hafa ekki efni á
að veita þeim aðstoð við nám, eigi eftir
sem áður greiðan aðgang að háskólanámi.
í umræðum um breytingar á greiðslum
ellilífeyris er grundvallaratriði, að um
tekjutengingu verði að ræða eins og raun-
ar segja má, að sé nú varðandi tekjutrygg-
inguna. Þannig er ekki fráleitt, að einhver
hluti þeirra fjármuna, sem sparast verði
notaður til þess að hækka tekjutrygging-
una, sem nú er auðvitað í lágmarki, ef
miðað er við möguleika fólks til þess að
komast af án annarra tekna.
Þegar fjallað er um auknar greiðslur
vegna heilbrigðisþjónustu er mikilvægt,
að þær greiðslur nái einungis til þeirra,
sem sannanlega hafa efni á því auk þess,
sem möguleikar verði skapaðir á auknu
vali í heilbrigðisþjónustunni. Þeir, sem vilja
fremur greiða umtalsverða upphæð fyrir
einhvern ákveðinn þátt í heilbrigðisþjón-
ustu til þess að fá þá þjónustu skjótar eða
með öðrum hætti en hið almenna heil-
brigðiskerfi býður upp á og vilja sleppa
Spánarferð fyrir sjálfa sig og aðra fjöl-
skyldumeðlimi í staðinn eigi þess kost.
Tekjutengingin er lykilatriði. Hér skal
dregið í efa, að nægilegur pólitískur stuðn-
ingur verði fyrir hendi á Alþingi til þess
að koma fram svo róttækum bréytingum,
sem nú er rætt um nema þær verði fram:
kvæmdar á grundvelli tekjutengingar. í
þeim efnum er athyglisvert að kynnast
hugmyndum Nýsjálendinga, sem vikið var
að hér í Reykjavíkurbréfi fyrir viku.
AUÐVITAÐ EIGA
PAli+ícLr stjórnarflokkarnir
rUllllSK eftir að standa
vandamál frammi fyrir
margvíslegum
vandamálum í eigin röðum, ef þeir era
staðráðnir í að ná fram breytingum, sem
þessum. Breytingar á velferðarkerfinu í
heild eru sérstaklega viðkvæmt mál fyrir
Alþýðuflokkinn vegna sögu hans og fyrri
atbeina á þessum vettvangi. Töluverður
hluti Sjálfstæðismanna þarf áreiðanlega
að hugsa sig vel um áður en þeir sam-
þykkja að standa að slíkum breytingum
og styðja þær. Fyrstu merki þessara erfið-
leika sjást nú þegar vegna ágreinings-
mála, sem upp hafa komið meðal ráðherra
Alþýðuflokksins við afgreiðslu málsins í
ríkisstjórn. Ekki er ólíklegt, að einhveijar
raddir eigi eftir að koma upp innan þing-
flokks Sjálfstæðisflokksins, sem lýsi efa-
semdum um réttmæti stefnubreytingar,
sem þessarar.
Slíkar umi'æður eru eðlilegur þáttur í
vinnubrögðum lýðræðisins og menn þurfa
ekki að kippa sér upp við þær eða telja,
að stjórnarsamstarfið sé að rofna af þeim
sökum. Sjálfsagt er að fram fari víðtækar
málefnalegar umræður um slíka byltingu
í hugsunarhætti okkar varðandi velferðar-
kerfið og skólakerfið.
En þeir, sem snúast gegn þessum breyt-
ingum verða að gera meira en að lýsa
andstöðu við þær. Þeir verða að upplýsa,
hvernig ráða á við útgjaldavanda ríkisins.
Þessi miklu útgjöld umfram tekjur halda
niðri lífskjörum fólks. Við þekkjum þessa
hringferð. Ríkissjóður er rekinn með stór-
felldum halla. Ríkissjóður tekur stórfelld
lán. Lántaka ríkissjóðs veldur því, að vext-
ir hækka upp úr öllu valdi. Vaxtahækkun-
in leiðir til þess, að fyrirtækin geta ekki
borgað hærri laun. Vaxtahækkun leiðir til
þess, að íbúðakaupendur verða fyrir um-
talsverðri kjaraskerðingu.
Þessi kjaraskerðing er áreiðanlega meiri
en nemur þeim útgjöldum, sem t.d. ein-
staklingar þurfa að standa undir vegna
þessarar kerfisbreytingar. Minnkandi
lánsfjárþörf ríkisins og þar með lækkandi
vextir geta auðveldlega dregið meira úr
útgjöldum þjóðarheildarinnar en viðbótar-
greiðslur vegna skólakerfis og heilbrigðis-
kerfis eða minni tekjur hinna efnameiri
vegna skerts elíllífeyris. í þessum umræð-
um verður að líta á málið í heild en ekki
taka einstaka þætti út úr og segja að í
þeim felist árás á velferðarkerfið. Svo er
ekki. Þvert á móti má segja, að hugmynd-
ir sem þessar, eins og þær hafa verið sett-
ar fram hér í Morgunblaðinu, auki á jöfn-
uð í þjóðfélaginu og dragi úr hróplegu
ranglæti, sem nú er látið viðgangast og
hefur verið gert árum og áratugum saman.
„Háskólanemend-
ur, sem greiða
umtalsverð skóla-
gjöld geta um leið
gert aðrar og
meiri kröfur til
skólans um gæði
þeirrar menntun-
ar, sem þar er
veitt. Eftir að
skólagjöld hafa
verið tekin upp
kemst skóli ekki
upp með að bjóða
upp á annað en
hina hæfustu
kennara og vel
undirbúna
kennslu. Tebjur
af skólagjöldum
gera skólanum
kleift að laða til
sín hina hæfustu
menn. Nemendur
eru fljótir að
finna mun á
kennslu.“