Morgunblaðið - 01.09.1991, Blaðsíða 33

ieer aaaMaTqaa a auÐAQUMViua QiQAaaviuoflOM ££
MOKGUNBKAÐIU SUNNUDAGUR 1.' SEPrEMBEH 1991----------------------------------------------
sem áttu að hafa fallið af steinboga
niður í fossinn og drukknað og stein-
boginn þá brotinn.
Ahugamenn um brúarmálið voru
ekki af baki dottnir, þótt á móti blési
í upphafi. Héldu þeir málinu vakandi
og öfluðu því fyigis svo sem verða
mátti. Auðvitað óx mönnum kostnað-
urinn í augum en vaxandi þörf fyrir
betri samgöngur yfir Hvítá fyrir
bændur og búalið í Hálsasveit og
Reykholtsdal til að nýta upprekstrar-
land þeirra á Arnarvatnsheiði knúði
á um aðgerðir.
Árið 1885 höfðu þeir brauðaskipti
séra Þórhallur Bjarnason síðar bisk-
up, sem verið hafði í eitt ár prestur
í Reykholti og fór hann til Akur-
eyrar, en séra Guðmundur Helgason,
sem þá var prestur á Akureyri, kom
í Reykholt. Enginn vafl var á því að
séra Þórhallur hafði áunnið sér mik-
ið álit það eina ár sem hann þjónaði
Reykholti og var hans saknað. Um
séra Guðmund Helgason „voru flest-
ir hér ófróðir á þeim árum“ skrifar
Kristleifur.
Það leið hins vegar ekki á löngu
þar til séra Guðmundur hafði verið
skipaður prófastur í Borgarfjarðar-
prófastsdæmi og hann gerðist foryst-
umaður í sveitarstjórnar- og sýslu-
málefnum. Eitt þeirra málefna sem
séra Guðmundur lét til sín taka var
brúarmálið. Hann hreifst af hug-
mynd Þorsteins á Húsafelli og sjálf-
sagt í samstarfi við þá Vilmundar-
staðabræður og föður þeirra, Magn-
ús Jónsson, blés hann nýju lífi í málið.
Ijúní 1890 var á hreppsfundi í
Reykholtsdal rætt um brúar-
málið og borin upp tillaga, „að
brú skuli gjöra á Hvítá hjá
Barnafossi". Var tillagan samþykkt
með 17 atkvæðum gegn 1. Varþessu
næst samþykkt að kjósa þriggja
manna nefnd til þess að hafa for-
göngu um viðræður við nágranna-
sveitarfélögin og hefja undirbúning
að framkvæmdum. I nefndina voru
kjömir Einar Magnússon, Steindórs-
stöðum, séra Guðmundur Helgason,
Reykholti, og Þórður Sigurðsson,
Hæli í Flókadal. í hreppsbókum
Hálsasveitar frá þessum tíma er ekki
að finna hveijir voru kosnir í nefnd-
ina frá Hálsasveit, en líklegast er,
að þeir Þorsteinn Magnússon, Húsa-
felli, Þorsteinn Árnason, Hoffstöðum
og Jón Magnússon, Stóra-Ási, hafi
verið í nefndinni. í hreppsbókum
Hálsahrepps frá júní 1893 segir hins
vegar að hreppsnefndin hafi tekið
við reikningsuppgjöri frá nefnd þeirri
er Reykdælir og Hálsasveitungar
höfðu kosið til að annast brúargjörð-
ina á Hvítá hjá Barnafossi.
Þegar hrepparnir höfðu kosið
framkvæmdanefnd leitaði séra Guð-
mundur Helgason norður í land að
Hraunum í Fljótum til Einars B.
Guðmundssonar, sem þar bjó en
hann var þá orðinn þekktur fyrir
brúarsmíðar m.a. yfir árgljúfur þar
nyrðra. Einar, sem fengið hafði í
bréfi frá séra Guðmundi glöggar og
góðar lýsingar á öllum aðstæðum við
Barnafoss, leit svo á að verkið væri
framkvæmanlegt. Bauð hann fram
aðstoð sína með kostnaðaráætlun og
smíði, þegar undirbúningi væri lokið.
Þegar þetta góða boð Einars og
Hraunum var fyrir hendi var hafínn
undirbúningur að verkinu og efni
fengið og því komið á staðinn við
Barnafoss síðia vetrar og vorið 1891.
Hvernig efninu var komið á stað-
inn eru ekki til frásagnir. En ætla,
má, að með timbrið í brúna hafi að
einhverju leyti verið farið upp eftir
Hvítá og síðan hafí það verið dregið
af hestum á freðinni jörðinni fram
að Barnafossi.
Einar á Hraunum kom á slætti
suður í Reykholt, til séra Guðmund-
ar. Hann lét honum í té góða liðs-
menn, ágæta smiði, þeirra á meðal
Þorstein Ámason á Hofsstöðum og
son hans, Árna, síðar bónda á Brenn-
istöðum í Flókadal, en á Brennistöð-
um eru enn varðveitt ýmis tæki, sem
notuð voru við búarsmíðina. Fleiri
hafa brúarsmiðirnir sjálfsagt verið
þótt Kristleifur nefni þá feðga sérs-
taklega.
Brúin sem Einar smíðaði yfir
Hvítá hjá Bamafossi var svokölluð
„sperrubrú". Guðmundur Davíðsson
á Hraunum segir í grein um Einar
í Skagfirðingabók 1980, að hann
muni hafa verið fyrstur manna hér
á landi sem smíðaði brýr með því
lagi. Eftir hans brúarlagi vom síðan
| smíðaðar margar brýr víðsvegar um
4
Séra Guðmundur Helgason pró-
fastur í Reykholti.
Þorsteinn Magnússon bóndi á
Húsafelli.
Einar B. Guðmundsson bóndi og
íilþm., Hraunum í Fljótum.
Barnafossbrú byggð 1954. Viðgerð 1987.
landið.
Það liggur ljóst fyrir að hér var
mikið afrek unnið við mjög erfiðar
aðstæður. Verkið mun hafa gengið
fljótt og vel og slysalaust með öllu,
— en slys höfðu menn óttast.
Þegar smíði Bamafossbrúar
var lokið var þeim sem að
verkinu stóðu og forystu
höfðu haft færðar miklar
þakkir. Meðal þeirra, sem vitað er
að heimsóttu Einar á Hraunum á
meðan verkið stóð yfir, aðrir en heim-
amenn, var sonur hans, Páll Einars-
son, síðar borgarstjóri og hæstarétt-
ardómari, sem hafði þá lokið námi í
Danmörku.
Fyrstu frásögnina af 'ferðamönn-
um, sem fóru yfir Barnafossbrú, er
að finna í einu af bréfum William
G. Collingwood, bresks háskólakenn-
ara sem ferðast um ísland 1897. Fór
hann þá einmitt yfir Barnafossbrú
og tók mynd af brúnni. í bréfí til
dóttur sjnnar sem birtist í bókinni,
Fegurð íslands og fomir sögustaðir,
sem út kom 1988, segir Collingwood
um ferð sína frá Gilsbakka í Reyk-
holt:
„Daginn eftir fylgdi klerkur (séra
Magnús Andrésson á Gilsbakka)
okkur um hraunið og yfir brú eina
sem fólkið er mjög hreykið af sökum
þess hversu brýr em sjaldgæfar á
Islandi. Hestarnir okkar voru afar
hræddir við brýrnar og mjög slakir
á lögðum vegum. Við fórum því mjög
varlega yfir og komum því næst að
undurfögrum fossum sem kallaðir
eru Barnafoss. Þar var áður fyrr
klettabrú eins og í Dungongilinu
heima.“
Barnafossbrú reyndist hin mesta
samgöngubót, sér í lagi fyrir upp-
sveitir Mýra- og Borgarfjarðarsýslu,
Hálsasveit, Reykholtsdal og Hvítár-
síðu og var mikið notuð. Timburbrú
við slíkar aðstæður og staðsetningu
hlaut hins vegar að láta á sjá þegar
tímar liðu.
Um 1940 var ljóst orðið að brúin
þurfti mikilla endurbóta við og vom
uppi hugmyndir um nýja brú sem
yrði stærra mannvirki, jafnvel öku-
fært. Niðurstaðan var þó sú að end-
urbæta gömlu brúna og var það gert
1944 undir forystu Sigurðar Björns-
sonar brúarsmiðs en með honum
starfaði m.a. ungur maður, Jónas
Gíslason, síðar yfirbrúarsmiður
Vegagerðar ríkisins.
Þær endurbætur sem gerðar vom
entust í áratug. Þá var tekin ákvörð-
un um byggingu nýrrar Barnafoss-
brúar og lagt af stað með hugmynd
um ökufæra brú. Árið 1954 var ráð-
ist í byggingu brúarinnar. Árni Páls-
son, verkfræðingur hjá Vegagerð
ríkisins, teiknaði og hannaði brúna,
en Árni var sonarsonur Einars B.
Guðmundssonar á Hraunum. Yfír-
bmarsmiðurinn var nú heimamaður-
inn Kristleifur Jóhannesson brúar-
smiður frá Sturlu-Reykjum, nafni og
dóttursonur Kristleifs á Stóra- -
Kroppi.
Hugmyndinni um að brúin yrði
ökufær var vikið til hliðar og voru
ýmis atvik þess valdandi. Byggð var
ný brú, stálbitabrú, svipuð að stærð
og til sömu nota og á sama stað og
gamla bmin. Tvímælalaust hefur hér
verið viturlega ráðið. Bílfær brú var
síðan byggð á Hvítá milli Stóra-Áss
og Bjarnastaða 1971.
Auðvitað hlaut tímans tönn að
segja til sín hvað snerti timburverkið
í hinni nýju brú. Þótt stálið entist
betur en timburbitarnir var svo kom-
ið 1987 að nauðsynlegt var að end-
urnýja allt timburverkið í brúnni.
Beiðni, sem borin var fram af heima-
mönnum, var vel tekið af vegamál-
stjórninni.
Enn var Einar á Hraunum nálæg-
ur því sonarsonarsonur hans, Baldvin
Einarsson verkfræðingur, vann nú
að verkfræðilegum undirbúningi
endurnýnunar Barnafossbníar. Sá
sem vann að viðgerð eldri Bamafoss-
bníar 1944, nú yfirbrúarsmiður
Vegagerðar ríkisins, Jón Gíslason,
stjórnaði síðan verkinu. Komu hann
og hans menn brúnni í það mjög svo
góða horf, sem hún er nú í 100 árum
eftir að — Barnafossbrú — var fyrst
byggð á Hvítá í Borgarfirði.
I dag minnast íbúar Hálsasveitar,
Reykholtsdals og Hvítársíðu þess að
100 ár eru liðin frá byggingu fyrstu
Bamafossbrúarinnar. Verður sam-
koma við brúna með sérstakri dag-
skrá, þar sem m.a. samgönguráð-
herra mun verða viðstaddur og mun
flytja ávarp.
V ,
STÍFT FITUBRENNSLU-NÁMSKEIÐ
SEM SKILAR ÁRA
HEF5T 5. SEPTEMBER
• Fitumæling og vigtun.
• Matarlistar og ráðgjöf.
• Fyrirlestrar um megrun
og mataræði.
• Þjálfun og hreyfing
5 sinnum í viku.
• Viðurkenningarskjal í lok
námskeiðsins með skráðum
árangri. Sú sem missir flest kíló
fær frítt mánaðarkort hjá Jónínu
og Ágústu.
Eina varanlega leiðin að lækkaðri
líkamsþyngd er aukin hreyfing og rétt
mataræði. Við hjálpum þér að brenna
fitu og kennum hvernig á að halda
henni frá fyrir fullt og allt. Okkar metnaður
er þinn árangur.
LÁTIÐ SKRÁ YKKUR STRAX
SIMI 68 98 68
TAKMARKAÐUR FJOLDI KEMST AÐ
Skeifan 7. 108 Reykjavik, S 689868

GOTTFÓLVSlA