Morgunblaðið - 12.01.1992, Blaðsíða 2

2 C
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12. JANÚAR 1992
SKÁLDSKAPUR: Ég hef aldrei haft það mikið að segja að ég hafí þurft að bulla upp bækur.
omið er framyfir há-
Kdegi, riddarar hring-
borðsins horfnir en
hafa skilið eftir sig
óhreina diska og
glös. „Þetta er hálf
subbulegt,“ segir
síðasti riddarinn
með sinni frægu
djúpu röddu, „við skulum færa okk-
ur yfir á annað borð.“
Um áramótin hreinsaði Indriði
borð sitt á ritstjómarskrifstofu
Tímans og ég spyr hvað hann hafí
nú verið að hugsa á því augnabliki?
„Það var nú lítið,“ segir hann.
„Ég tók bara mína einkapappíra,
var feginn að vera hættur. Ég ætl-
aði að hætta í haust, en svo komu
þessi sameiningarmál upp þannig
að ég ákvað að hætta í síðasta lagi
um áramótin. Þetta gekk ekki leng-
ur og ég gat ekki hugsað mér að
Tíminn sameinaðist Alþýðublaðinu
og Þjóðviljanum.“
TÍMINN
Menn hafa velt því fyrir sér hvað
það sé sem geri Indriða G. Þor-
steinsson svona áberandi og sér-
stakan. Stundum komist að þeirri
niðurstöðu eftir heimspekilegar
vangaveltur að það sé röddin djúpa,
rólega fasið, þótt maðurinn sé ann-
ars kjaftfor, og útlitið. Þverslaufan,
hatturinn og einhver ákveðinn svip-
ur sem gárungar segja að minni á
mafíuforingja.
Er þá ekkert verið að íjölyrða
um rithöfundinn, ritstjórann og
manninn sem átti stóran þátt í að
koma fótunum undir íslenska kvik-
myndagerð. Um það eiga allir að
vita.
Kannski vita færri, að frá því að
smásagan „Blástör" eftir Indriða,
þá ungan og óþekktan Skagfírðing,
birtist í tímaritinu „Samvinnan"
árið 1951 hefur maðurinn verið
landsþekktur og umdeildur. „Það
var einhver frumkraftur í þeirri
sögu,“ sagði maður nokkur.
Skáldsögur Indriða sem seinna
komu út, eins og til að mynda „79
af stöðinni“ og „Land og synir“
áttu sennilega stærstan þátt í frægð
hans hér á landi og voru þær báðar
kvikmyndaðar. Indriði varð áber-
andi í fjölmiðlum þegar hann var
framkvæmdastjóri þjóðhátíðar-
nefndar og með ritstörfum vann
hann sem blaðamaður, skrifaði
meðal annarra „Svarthöfða" fyrir
Vísi. Ritstjóri Tímans hefur hann
verið með hléum í sautján ár. Fyrst
á árunum 1960 til 1972, og tók
aftur við ritstjóm hans árið 1987
og síðan.
„Ég var þá atvinnulítill," segir
hann, „hafði unnið við að skrifa
ævisögu Kjarvals og bók um þjóð-
hátíðina, skrifað skáldsögur og
smásagnasafn, en það var ekkert
sérstakt framundan svo ég sló til
þegar mér var boðin staðan. Ég
ætlaði bara að vera í tvö ár. Þegar
NT-hnykkurinn var liðinn árið 1985
tók ég við ritstjórn aftur og bjóst
við að það færi að rofa til þótt svo
yrði ekki.“
Ég spyr Indriða hvað hefði þurft
að breytast til að blaðið næði sér á
strik aftur eftir „NT-hnykkinn“, og
hann segir að það hefði þurft að
fá nýja menn inn og frið fyrir áfall-
andi uppákomum. „Við vorum að
drukkna í vafstri og skuldum eftir
fyrra blað, myndasögumar vom
reyttar af okkur og blaðið náði
engri útbreiðslu, það var jafnvel
erfítt að verða kaupandi að Tíman-
um.
- Vomð þið ekki studdir fjár-
hagslega af samvinnuhreyfingunni?
„Samvinnuhreyfíngin hefur ekki
stutt okkur síðustu árin. Við höfum
að vísu verið samvinnulega sinnað-
ir, talið okkur hafa hugsjón að
verja, en einnig sagt kost og löst á
þeirri hreyfingu og hún aldrei verið
sem handjám á okkur."
- Nú var Tíminn eitt sinn gefinn
út í svipuðu upplagi og Morgunblað-
ið. Hvað gerðist eiginlega, keyptu
bara flokksmenn sín blöð?
„Ekki var það nú ástæðan ein-
göngu. Menn áttu það að vísu til
að segja upp sínu flokksblaði þegar
þeir vom illir út í flokkinn, en einn-
ig var það landlægt hjá sumum
trúnaðarmönnum flokksins að vera
að hæla sér af því
að þeir keyptu ekki
Tímann. Það hafði
auðvitað sín áhrif.
Ég vildi að flokk-
urinn færi frá þessu
fyrirtæki, vildi gefa
út blað sem væri
þannig að almenn-
ingur teldi sig ekki
vera að kaupa
flokksblað.“
KROSSFARI
GEGN
KOMMUM
Ég spyr hann
hvort það hafí ekki
verið kominn tími á
Tímann og hann
ansar dræmt. Seg-
ist ekki vita það.
Bætir svo við þann-
ig að heyrist út í
hvert hom: „Það
var nú svo ömurlegt
að fara að samein-
ast Þjóðviljanum.“
- Þú hefur verið
krossfari gegn
kommúnistum, er
það ekki?
Hann reisir sig
aðeins í stólnum og
segir: „Ég hef haft
mikið við þá menn
að tala, því þeir
hafa ætíð logið að
þjóðinni. Kommún-
isminn er hruninn
um allan heim en
hér á íslandi hafa
þeir enn tuttugu
prósent fylgi. Þetta
er eitthvert ragl í
þjóðfélaginu. Tími
til kominn að rekja
sögulega þetta app-
arat þeirra, sýna
hvemig þeir höguðu
sinni pólitík. Það er
lúalegt að leggja
undir sig heilu þjóð-
félögin með þessum
harðsvímðu kenn-
ingum. Khrústsjov, sem var með
mildari foringjum þeirra og sá fyrsti
til að afhjúpa Stah'n, sagði að betra
væri að vera rauður en dauður.
Þetta slagorð er enn í gildi hér
heima. Merkilegt. Það er vitnisburð-
ur um þjóðfélagið.“
Blæs frá sér reyknum: „Löngu
eftir að rauðir em dauðir.“
Indriði segir að í pólitískum skrif-
um hafi verið sagt að hann sæti á
grindverki. Hann væri ritstjóri
Tímans en á móti kommum. „Það
sýnir hvernig farið hefur verið með
Framsóknarflokkinn ef Alþýðu-
bandalagið á að vera einhver móð-
urhugmyndafræðingur fyrir vinstri
menn. Þegar menn em í milliflokk-
um eins og Framsóknarflokki geta
þeir setið á grindverki. Það miðast
við að hafa annað augað á Jónasi
frá Hriflu, vita hvemig hann sner-
ist við hlutunum. Hann hefði ekki
talið heppilegt að styrkja kommana
með framlagi Tímans."
EINFARI
En hvers vegna hefur hann aldr-
ei farið í pólitíkina, eins pólitískur
og hann nú er?
„Ég hef engan áhuga á því, póli-
tík er list þess mögulega. Það þýð-
ir að menn verða að skipta um
skoðanir. Það átti ekki við mig,“
segir hann og lagar þverslaufuna.
„Mér fannst nóg að vera áhorf-
andi. Ég var heldur aldrei beðinn
og veit ekki hverju ég hefði svarað
ef til þess hefði komið. Ég man að
þegar ég var blaðamaður á Tíman-
um var ég sendur út um sveitir til
að halda ræður. Þar sem ég hafði
engan áhuga á pólitík og þingsetu,
bað ég þá um að láta þá tala sem
höfðu áhuga á því og láta mig í
friði.“
- Hvort var betra að vera blaða-
maður eða ritstjóri, að laununum
slepptum?
„Eg var í ritstjórastarfinu laun-
anna vegna. Mér hefur aldrei þótt
gaman að segja öðmm fyrir verk-
um. Áður fyrr var það metnaðar-
mál fyrir menn að vera ritstjórar.
Um 1970 voru fjórir eða fímm ritstjór-
ar á Tímanum. Sumir voru að spila
lomber og hafa það huggulegt. Ég
vann flest verkin og sætti mig við
það því ég hafði hærri laun. En þó
fannst mér of langt gengið þegar ég
var skammaður fyrir ókominn leiðara
sem þeir áttu að vera búnir að skrifa.
Ég var einfari í blaðamennsku,
reyndi aldrei að boða öðmm blaða-
mönnum fagnaðarerindið."
- Þú varst nú baneitraður penni.
„Það hefur kannski verið sagt
um mig þegar ég var á Vísi. Þá var
Þorsteinn Pálsson ritstjóri. Góður
drengur. En þegar Vísir og Dag-
blaðið sameinuðust var ég talinn
óþarfur maður. Það glaðnaði yfír
mörgum þegar þeir fréttu að ég
væri farinn af DV. Einn hringdi
alveg óðamála í mig og þegar hann
heyrði að það væri rétt, kom létt
stuna úr símanum. Ég fékk líka
leynihringingar, spurt hvort ég ætl-
aði ekki að flytja til Ástralíu. íslend-
ingar kunna illa við að talað sé til
þeirra."
- Það er sagt að margir vinstri-
sinnaðir hafi elskað að hata þig og
að þú hafír haft gaman af. Gefíð
þeim eiturstungur af og til?
„Elskuðu að hata mig, það getur
vel verið,“ segir hann og hlær ein-
hvers staðar djúpt ofan í sér. „En
þegar sú tíð kemur að allar lygarn-
ar og kjaftæðið kemur fram í dags-
ljósið, þá verður gaman. Mjög gam-
an.“
BULLí BÓKUM
Indriði var afkastamikill skáld-
sagnahöfundur á ámnum 1951 til
1981 en seinni árin hefur hann einn-
ig skrifað ævisögur og frásagnir
af einstökum atburðum. Hafa sum-
ir sagt það synd að fá ekki meira
af skáldsögum eftir hann.
„Menn verða að búa við það,“
segir hann þegar ég hef orð á þessu.
„Þeir hafa þennan afrakstur. Ég
var á launum í ár þegar ég skrifaði
um þjóðhátíðina og Þjóðviljinn sagði
að ég væri alltaf á launum við að
skrifa. Þeir urðu nú alveg vitlausir
þegar Davíð Oddsson, sem þá var
framkvæmdastjóri Kjarvalsstaða,
fékk mig til að skrifa Kjarvalssögu.
Menn sem töldu sig umboðsmenn
Kjarvals og lista gátu ekki sætt sig
við það. Þeim tókst að gera fjöl-
skyldu Kjarvals andsnúna, það var
ekki nokkur leið að hafa samskipti
við hana vegna bókarinnar. Sveinn
Kjarval hótaði mér málssókn áður
en verkið kom út.
Ég hef aldrei verið ástríðufullur
rithöfundur. Ég hef aldrei haft það
mikið að segja að ég hafí þurft að
bulla upp bækur. Þetta er eins og
brennivínsástríða hjá sumum, ég
hef aldrei haft slíkar tilfínningar.
Ég á frekar erfitt með að byija
á bók, og ég geng lengi með bók-
ina. Meðgöngutíminn hjá mér er
ein fimm ár. Bækur flestra núna
eru fósturlát.
Og bullið eftir því.“
Við erum ein í salnum. Stúlkurn-
ar eru að hreinsa borðin eftir hádeg-
ismatinn og dekka á nýjan leik fyr-
ir kaffið.
- Jæja, svo þú hefur borðað hér
í hádeginu í tuttugu ár, ertu alltaf
með sömu borðfélagana?
Hann segist nú halda það og tel-
ur upp nöfn þeirra heiðursmanna.
„Stundum drekk ég líka kaffi, en
það er á borðinu við hliðina. Annar
hópur.“
- Hvers vegna heldurðu í þennan
sið?
„Ég geri það til að fá félags-
skap.“
- Ertu selskapsmaður?
„Nei nei!“ hrópar hann skelfdur.
„Það er svo fjarri mér, ég fer aldr-
ei nokkurn skapaðan hlut. Ég vil
bara helst vera heima hjá mér.“
Líklegast horfí ég á hann með
opinn munn því hann hallar sér
fram og verður einlægur: „Ég geng
ekki einu sinni í gallabuxum, sem
er mjög fúlt.“
- Ég veit nú ekki hvort ég á að
spyija þig, byija ég.
„Gerðu það bara.“
- Er það rétt að þú sért núna í
tygjum við æskuvinkonu þína,
þessa sem þú skildir eftir í „Landi
og sonum“ þegar þú fórst með rút-
unni suður?
Hann hneigir höfuðið og muldr-
ar: „Já, já, nú, nú,“ segir svo með
virðuleik og áherslu: „Vilmundur
heitinn landlæknir orðaði þetta
ágætlega með stúlkuna í „Landi og
sonum“. Hann sletti bara í góm og
sagði: Hann þykist vera að skilja
hana eftir í Skagafírðinum, en það
stendur ekkert um það að hún náði t
honum á Blönduósi?!
Já. Þar með er því ævintýri lok-
ið.“ ,
UM ASTARSENUR
Indriði átti stóran þátt í að gera
íslenskar kvikmyndir að veruleika.
Kvikmyndagerð hefur oftast verið
talin ævintýramennska á íslandi og
því sennilega þurft góðar taugar til
að leggja út í slík fyrirtæki í tví-
gang.
- Þú hefur ætíð þurft að sjá sög-
urnar þínar á filmu? segi ég. Tengd-
ist fyrst kvikmyndafyrirtækinu
Edda film og þá var skáldsagan þín
„79 af stöðinni“ kvikmynduð, og
síðan kom ísfílm og sagan „Land
og synir“ fest á filmu?
„Já, en sú tilviljun," segir hann
undrandi. „Það var nú Guðlaugur
Rósinkranz sem var með Edda fílm,
ég sat bara uppi með fyrirtækið.
Það var nú þannig að þegar hann
var ungur í anda og glaðbeittur
hann Guðlaugur Rósinkranz, besti
þjóðleikhússtjóri sem við höfum átt,
fékk hann hugmyndir sem hann
varð að framfylgja.
Hann gerði sér lítið fyrir, skrif-
aði handrit, rótaðist í Dönum, reif
þá til íslands, mér var boðið upp á
kaffi í Glaumbæ þar sem allt var
fullt af Dönum sem töluðu í allar
áttir og svo var farið að filma „79
af stöðinni“. Ég bara trúði þessu
ekki.
En myndin varð til, ég orti ljóð
við lag Sigfúsar Halldórssonar sem
varð þekkt, horfði á filmuna og
fannst hún góð, en gat ekki sætt
mig við hvemig vinur aðalpersón-
unnar varð í meðfömm leikstjórans.
Mér fannst hann of blautlegur.
Þetta voru einhver sérstök mistök
hjá leikstjóranum.
Nú, það voru senur þama, urðu
skrif útaf þessu. Leikaramir stóðu
sig vel í ástarsenunni, en af því hún
var svo löng á kona sem var í bíó
í Keflavík að hafa stunið upp: Ósköp
er maðurinn lengi að þessu. Og ég
var henni alveg sammála.
Já, það var sagt að þetta væri
klám, en danski leikstjórinn svaraði
því til að íslendingar ættu víst ekki
að kippa sér upp við það. Honum
fannst við þessleg."
- Mér skilst að smásagan þín
„Blástör" hafi fengið svipuð við-
brögð?
„Já, ég er vanur klámtali. Í grein
sem skrifuð var um mig var ég
kallaður náttúmmikill rithöfundur."
Honum er skemmt og rifjar upp
vísu sem ort var af þessu tilefni:
„Blá er blástarasagan,
blár er höfundurinn.
Blátt verður blaðið af henni,
en biáust þó dómnefndin.“
Hann strýkur hökuna og segir:
„Já, menn hömuðust á mér, þá voru
kommamir ekki byijaðir. Miðað við
nútímann liggur við að skrif mín
hafí verið guðsorð. Af þessu sést
hvernig tíminn fer með mann.“
- Er ekki eitthvað í fasi þínu sem
hefur þessi áhrif á menn? Þú ert
mjög áberandi karakter, hefur alltaf
verið það.
„En ég reyni að láta fara eins
lítið fyrir mér og ég get,“ segir
hann í fullum trúnaði. „Reyni að
vera ekki fyrir neinum. En ég verð
oft var við mikla heift úti í hornum
og hef ekki hugmynd um hvers
vegna.“
- Er það ekki penninn?
„Það er nú margt skrifað á mig.“
- Þeir segja að þú sért forpokað-
ur íhaldsmaður?
„Það þykir mér vænt um að
heyra,“ segir hann innilega. „Allt
vil ég frekar vera en útflennt karl-
mannsprik í félagsmálavafstri sem
engan vanda leysir."
- Mér skilst að íhaldssemin eigi
við um listir?
„Það er nú svo, að sumt af því
sem kallast list er ekki merkilegt.
Ef ég andmæli snillingunum er ekki