Morgunblaðið - 02.04.1992, Síða 35

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 2. APRIL 1992
35
Björn Bjarnason (S-Rvk):
NATO og V-Evrópusamband-
ið þjóna framtíðarhlutverki
Ræða utanríkisráðherra eyðir tortryggni
í ÞRIÐJA sinn er skýrsla Jóns Baldvins Hannibalssonar ntanríkis-
ráðherra um utanríkismál til umræðu á Alþingi. Hún var rædd
síðdegis og á kvöldfundi i fyrradag. Og umræðu var framhaldið
síðdegis í gær. Björn Bjarnason (S-Rv) telur þetta góða skýrslu
en það sé ástæða til að endurskoða það hvernig staðið er að þess-
ari skýrslugerð.
Vond vegferð
Hjörleifur Guttormsson (Ab-
Al) var fyrstur á mælendaskrá á
115. þingfundi sem hófst kl. 13.30.
Hjörleifur taldi ljóst vera af því sem
fram hefði komið fyrr í þessari
umræðu að stjórnarflokkarnir
töluðu ekki einum rómi um aðild
að EB. Utanríkisráðherra dragi í
sinni skýrslu^bara fram tvo kosti.
EES og EB. En nú lægi það fyrir
að Davíð Oddsson utanríkisráð-
herra væri ekki sammála utanríkis-
ráðherra í hans útleggingum um
aðild nú. Hjörleifur lagði áherslu
á að forsætisráðherrann hefði talað
um líðandi stundu, ráðherrann
hefði ekki útilokað neitt eða tíma-
sett.
Hjörleifur gagnrýndi flestar rök-
semdir sem utanríkisráðherra tí-
undaði í skýrslu sinni. Hann var
mjög eindregið þeirrar skoðunar
að breyttar aðstæður gæfu ekki
tilefni til að ísland gengi í EB eða
EES, sem væri bara áfangi á leið-
inni til Brussel. Hjörleifur taldi það
ófarsæla vegferð, þótt í norrænni
hraðlest yrði. Honum var það til
efs að þessar þjóðir vildu fylgja
krataforingjum í því að íjarlægja
þessi lönd út af kortinu sem sjálf-
stæð ríki. Hann taldi andstöðu al-
mennings fara vaxandi.
Hjörleifur taldi að að hin nýja
heimsmynd kallaði á önnur við-
brögð heldur en þau sem utanríkis-
ráðherrann hvetti til. T.d. hafnaði
hann því eindregið að íslandi gcrð-
ist aukaaðili að Vestur-Evrópu-
bandalaginu. HFun Sovétskip-
ulagsins og Varsjárbandalagsins
gæfi enn frekara tilefni til að
leggja NATO af og vísa varnarliði
íslands á Keflavíkurflugvelli heim
til sinna bandarísku föðurhúsa.
í lok sinnar ræðu taldi Hjörleifur
ástæðu til að fagna því að framtíð
EES væri óviss. Hann sagðist
gjarnan vilja ræða frekar og betur
um stöðu Islands utan við EES og
EB, en léti að vera með tilliti til
þátttöku annarra í þessari um-
ræðu. Lauk hann sinni ræðu kl.
14.52.
Eyjólfur Konráð Jónsson
(S-Rv) og fyrri ræðumaður skipt-
ust á andsvörum um starf Evrópu-
stefnunefndar, sem er sérnefnd
þingmanna sem var stofnsett
1988. Það kom fram að hún hefði
lítið starfað undanfarið en Evrópu-
málin væru nú eðlilega langstærsti
málflokkur í utnaríkismálanefnd.
En Eyjólfur Konráð Jónsson veitir
báðum nefndum forstöðu. Hjörleif-
ur gagnrýndi það að Evrópustefnu-
nefndin væri einhvers staðar
„blundandi umboðslaus“ þegar
hennar væri þörf. Hann nefndi
m.a. annars upplýsinga- og út-
gáfutarf í því sambandi. Formaður
nefndarinnar notaði tækifærið til
að minna á bók nefndarinnar um
Evrópumálin sem var gefin út árið
1990. Þar kæmi fram allir stjórn-
málaflokkar segðu aðlild að EB
ekki vera á dagskrá og sér vit-
anlega hefði það ekki breyst. Ey-
jólfur Konráð var þess albúinn að
kalla Evrópustefnunefndina til
starfa en það „þyrfti kannski að
endurnýja liðið.“
Tortryggni eytt
Björn Bjarnason (S-Rv) vildi
þakka utanríkisráðherra fyrir þá
heildarmynd og áherslur sem hann
hefði dregið í sinni skýrslu og
ræðu. Hann þakkaði einnig forsæt-
isráðherranum fyrir að hafa með
sinni ræðu eytt þeirri tortiyggni
sem sumir stjórnarandstæðingar
hefðu leitast við að skapa með
túlkun sinni á skýrslu utanríkisráð-
herra.
En- ræðumaður varð að gagn-
rýna það nokkuð hvernig staðið
væri að skýrslugerð um utanríkis-
mál. Honum fannst það fráleitt að
hvað eftir annað hefðu- umræður
um skýrsluna þann aðdraganda að
þeir sem væru utan ríksstjórnar
þyrftu að spyija hvort skoða bæri
skýrsluna sem stefnu ríkisstjórnar
eða ekki. Það þyrfti að standa
þannig að slíkri skýrslugerð að
samræmd væru sjónarmið þeirra
sem störfuðu saman í ríkisstórn á
hveijum tíma. Samkvæmt hefð
væri skýrslan að nokkru leyti upp-
riijun staðreynda. En að svo miklu
leyti sem um stefnumótandi atriði
væri að ræða þyrfti að halda þann-
ig á málum að um þau væri rætt
ríkisstjórn og helst í stjórnarflokk-
unum einnig. Ennfremur hlyti sú
spurning að vakna hvort ekki væri
ástæða til að taka þessa skýrslu
til umræðu í utanríkismálanefnd
áður en hún væri rædd í þingsaln-
um.
Bjöm dró ekki dul á það að
umræða'um utanríkismál liði fyrir
nokkurn eða verulegan „fortíðar-
vanda“. Stefna komúnista og síðar
Alþýðubandalagsins hefði valdið
miklu um þá tortryggni sem hefði
ríkt í samskiptum stjórnmála-
manna þegar öryggis- og utanrík-
ismál hefðu verið til umræðu og
umljöllunar.
Ræðumanni þótti umræðan um
utanríkismál vera enn í gömlum
skorðum, sökum þess að Alþýðu-
bandalagið neitaði að viðurkenna
það fyrir. sjálfum sér og öðrum að
hafa fylgt rangri stefnu síðustu
fjóra ártugina. Síðar í hans ræðu
kom fram að hann óttaðist að
umræðan um hinar nýju aðstæður
yrði eftir því gamla formi eða
verklagi sem hefði svo mjög ein-
kennt fyrri tíð; hræðsluáróðri,
hrakspár um eyðileggingu menn-
ingarinnar, afsal sjálfstæðis og svo
MMIMI
framvegis.
Björn Bjarnason hafnaði hug-
leiðingum um hlutleysi við hinar
nýju aðstæður, það væri óraunhæf-
ur kostur. Hann benti að að Svíar
og Finnar sem hefðu fylgt þeirri
stefnu, vildu nú í Evrópubandalag-
ið sem stefndi að auknu sam-
starfi, samráði og samræmingu
m.a. á sviði utanríkis-, öryggis- og
varnarmála. Hann benti einnig á
að mikilvægi Kólaskagans fyrir
Rússneska lýðveldið ykist eftir því
sem þrengdist að við Svarta hafið.
Ræðumanni var það fagnaðar-
efni að við ættum aðild að starfi
Vestur-Evrópusambandsins, þ.e.
varnarsamtökum Vestur-Evrópu-
þjóða. Hlutverk þessara samtaka
myndi aukast, hvort heldur sem
litið yrði á Evrópusambandið sem
Evrópska stoð innan NATO eða
brú frá EB til NATO. Aðild íslands
að sambandinu væri ekki bara brýn
vegna öryggishagsmuna heldur
einnig til að beina sjónum annarra
Evrópubúa út á Atlantshafið. Það
skipti höfuðmáli við gæslu öryggis-
hagsmuna íslands að náið sam-
starf héldist milli þjóða Evrópu og
Norður- Ameríku. Það væri hin
versta staða að þurfa að velja á
milli Bandaríkjanna annars vegar
og Evrópuríkja hins vegar. Því
hlyti það áfram að vera markmið
skynsamlegrar stefnu í öryggis-
og utanríkismálum að Norður-
Atlantshafsbandalagið, NATO
starfaði áfram.
Birni var það efni fagnaðar að
utanríkisráðherra hefði greint frá
því að fljótlega yrði komið á fót
nefnd til að ræða tilhögun og
umfang varnarsamsstarfsins við
Bandaríkjamenn á komandi árum.
Afstaða og viðbrögð frændþjóða-
okkar á Norðurlöndum voru rædd
í nokkru máli. Björn taldi m.a.
athyglisvert að það hefðu verið
forseti og forsætisráðherra Finn-
lands sem hefðu undirritað aðildar-
umsókn Finnlands að EB. Og í
Noregi hefði forsætisráðuneytið
forystu um að kanna breyta stöðu
og hennar afleiðingar. Það væri
spurning hvort sambærilegur
málatilbúnaður hér ætti ekki að
vera undir forystu forsætisráðun-
eytisins eins og í öðrum löndum.
Norðurlandasamstarfið ætti eft-
ir að gjörbreytast og það væri
hætta á því að við einangruðumst
ef ekki yrði við brugðist. Björn
Bjamason taldi ólíklegar vonir
Hjörleifs Guttormssonar um að
andstaða almennings myndi
bregða fæti fyrir EB- aðild eða
EES.
Hjörleifur Guttormsson og
Kristín Einarsdóttir (SK-Rv)
urðu að veita ræðu Björns Bjarna-
sonar andsvar. Stóðu þau fast á
þvi að andstaða vorra frændþjóða
væri mjög vaxandi. Björn Bjarna-
son benti hins vegar á að á síð-
asta áratug hefðu miklar fregnir
borist af fjöldafylgi ýmissa svo-
nefndra friðarhreyfinga sem þó
hefðu litlu skilað. Kristín Einars-
dóttir taldi tal um áhrifaleysi frið-
.arhreyfinga „alveg með ólíkind-
um“.
Vegna þingflokksfunda var
fundi frestað til kvölds. Lauk þar
með þessari þriðju lotu umræðu
um skýrslu utanríkisráðherra um
utanríkismál. Þeim átta þingmenn
sem voru á mælendaskrá myndi
væntanlega veitast tækifæri til að
halda sínar ræður í fjórðu lotu sem
skyldi hefjast kl. 20.30.
Davíð Oddsson forsætisráðherra:
Samningar um Evrópskt efna-
hagssvæði forgangsverkefni
Aðild að EB ekki á dagskrá ríkisstjórnarinnar
í FYRRAKVÖLD var skýrsla Jóns Baldvins Hannibalssonar utanríkis-
ráðherra um utanríkismál til framhaldsumræðu. Umræðan hófst í
fyrradag og var fyrri hluti hennar rakinn á þingsíðu blaðsins í
gær. Davíð Oddsson forsætisráðherra sagði á kvöldfundinum að
aðild Islands að Evrópubandalaginu væri ekki á dagskrá ríkisstjórn-
arinnar. Samningarnir um Evrópskt efnahagssvæði (EES) væru for-
gangsverkefni stjórnarinnar.
Það var Ólafur Ragnar Gríms-
son (Ab-Rn) sem átti fyrsta orðið,
enda hafði hann orðið að gera hlé
á sinni ræðu þegar fundi var frest-
að um miðaftan. Ræðumaður gerði
að umtalsefni að Karl Steinar
Guðnason (A-Rn) hefði þetta sama
kvöld gefið yfirlýsingar i viðtali við
Stöð 2 að hann væri því fylgjandi
að Island sækti umliðild að Evrópu-
bandalaginu (EB) fyrir árslok.
Ræðumaður taldi þessa yfirlýsingu
ásamt því sem mætti lesa í skýrslu
utanríkisráðherrans sýna að forysta
Alþýðuflokksins hefði tekið ákvörð-
un um að knýja á um að ísland
sækti um aðild að EB fyrir árslok.
Alþýðuflokkurinn væri í minni-
hluta í þessu máli. Ólafur Ragnar
sagðist myndu beita sér fyrir at-
kvæðagreiðslu í einhverju formi til
að Alþingi kvæði fyrir vorið skýrt
upp úr með hver væri vilji þing-
manna. Jón Baldvin Hannibalsson
utanríkisráðherra benti á að þessi
skoðun Karls Steinar væri ekki ný,
hún hefði verið fram sett svo
snemma sem árið 1990. Ráðherr-
ann sagðist vera ósammála því að
taka ætti afstöðu til umsóknar að
EB fyrir áramót að óathuguðu máli.
Frjáls hugsun og frjálst mál
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
(SK-Rv) sagði skýrslu utanríkisráð-
herra gefa tækifæri að ræða þessi
mál af hreinskilni og málefnalega.
Heimsmyndin væri breytt og það
hefði áhrif, hún nefndi sem dæmi
að í fyrsta sinn mætti gagnrýna
íslenska aðalverktaka- harðlega án
þess að verða kallaður kommi.
Meira að segja Morgunblaðsritstjór-
arnir „voru eins og kálfar á vori
og tóku fullan þátt í gagnrýninni".
Hún vonaði að nýfengið hugsana-
frelsi héldist.
Ræðumaður fjallaði í nokkru
máli um efnishyggju Vesturlanda.
Trú og traust á hagvöxt en ekki
manninn. Ingibjörg Sólrún var sjálf
sannfærð um að grunnhugmyndin
bak við stór og þurftarfrek efna-
hagskerfi eins og EB væri ekki
manninum vinsamleg. Það breytti
þó ekki því að EB væri staðreynd.
Við værum öll sannfærð um að við
þyrftum að tengjast bandalaginu
með einum eða öðrum hætti. Ingi-
björg Sólrún var ekki hrædd við
að ræða þau mál, þ.m.t. hugsanlega
aðild að EB. Kvennalistakonur
hefðu alltaf haldið því fram að EES
væri anddyrið að EB. Því skyldi hún
neita umræðu um.aðild að EB frem-
ur en umræðu um EES, þegar hún
væri þeirra skoðunar að EES leiddi
til aðildar að EB. Kvennalistakonur
hefðu aldrei neitað að taka þátt í
umræðunni um EES.
Nokkur skoðanaskipti urðu á
milli Ingibjargar Sólrúnar og Hjör-
leifs Guttormssonar (Ab-Al) um
þetta mál. Niðurstaðan var, að þótt
álit þeirra á EB væri e.t.v. svipað
greindi þau sannanlega á um bar-
áttuaðferðir gegn þessu bandalagi.
Óbreytt stefna
Davíð Oddsson forsætisráð-
herra tók loks tii máls en þingmenn
höfðu mjög hvatt hann til að greina
frá sínu áliti á skýrslu og ræðu'
utanríkisráðherra. Forsætisráð-
herra kvaðst vera í öllum meginat-
riðum sammála flestu því sem fram
hefði komið í ræðu utanríkisráð-
herra. Forsætisráðherra ítrekaði
fyrri ummæli um að aðild að EB
væri ekki á dagskrá ríkisstjórnar-
innar. Og það væru ekki heldur til-
efni til þess fyrir íslendiriga að
leggja inn aðildarumsókn núna til
að sjá hvernig tekið yrði undir okk-
ar sérkröfur. Forsætisráðherra
benti á að mat og umræða á stöðu
þjóðarinnar í breyttum heimi hefði
hafist fyrr en nú. Mikil úttekt hefði
þegar verið gerð í tengslum við
EES-samninginn og úttekt á því
hvað EB-aðild hefði í för með sér
væri einnig óhjákvæmilegur hluti
af því að meta stöðu þjóðarinnar
við gjörbreyttar aðstæður.
Forsætisráðherra sagði að ein-
staka setningar í inngangi að
skýrslu utanríkisráðherra hefðu
vakið upp spurningar. Enda hefði
það eflaust verið tilgangur Jóns
Baldvins Hannibalssonar utanríkis-
ráðherra að vekja upp spurningar
og umræðu. Davíð Oddssyni fannst
á einstaka stað full fast að orði
kveðið, t.d. að þær pólitísku for- 4
sendur sem hefðu leitt til EES-
samninganna ættu ekki við lengur.
En forsætisráðherrann taldi að texti
utanríkisráðherra gæfi ekki tilefni
til þeirrar túlkunar sem stjórnar-
andstæðingar hefðu haldið fram.
Hann lagði í sinni ræðu áherslu á
að það væru bæði sín orð og einnig
utanríkisráðherrans að stefna ríkis-
stjórnarinnar væri óbreytt. Samn-
ingarnir um EES væru forgangs-
mál ríkisstjórnarinnar. Hvergi hefði
verið sagt að íslendingar væru að
huga að því að sækja um aðild að
EB. I sjálfu sér hefði engu verið
hafnað fyrirfram en EB-aðild væri
ekki á dagskrá.
Ólafur Ragnar Grimsson fagn-
aði og þakkaði fyrir að forsætisráð-
herra hefði staðfest fyrri yfirlýsing-
ar. Sem hefðu verið eins skýrar og
hefði mátt vænta. Hið sama gerði
Steingríniur Hermannsson
(F-Rn), forsætisráðherra hefði stað-
fest fyrri orð, en skýrsla utanríkis-
ráðherra bæri á hinn bóginn vitni
um að sá ráðherra væri með glýju
í augum þegar litið væri til EB.
Halldór Asgrímsson (F-Al) taldi
erfitt að túlka stefnu ríkisstjórninn-
ar og mátti skilja að það væri vegna
yfirlýsinga og persónulegra sköð-
ana utanríkisráðherra um margvís-
leg málefni, m.a. um samstarf
Norðurlanda og fjölda annarra at-
riða.
Umræðu um skýrslu utanríkis-
ráðherra var frestað þá átján mínút-
ur voru liðnar frá miðnætti, voru
þá átta þingmenn á mælendaskrá.
Sturla Böðvarsson, varfoi’seti Al-
þingis, boðaði að framhald yi-ði á
þessari umræðu á næsta fundi.