Morgunblaðið - 05.04.1992, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 5. APRÍL 1992
Veiða má 500 þúsund tonn af
Nílarkarfa úr Viktoríuvatni
TÆKNIN
REYNSLAN
ÞEKKINGIN
eins til að takast á hendur verkefni
á fjarlægum stöðum.“ Ennfremur
segir: „Nauðsynlegt er að gera sér
grein fyrir því, að staða okkar í
samfélagi þjóðanna er oft veik og
við ekki líkleg til stórverka í víðum
skilningi. Möguleikarnir liggja hins-
vegar í verkefnum þar sem sérstaða
okkar nýtur sín, t.d. í sjávarútvegi."
Barentshaf
Össur segir að skipta megi þeim
svæðum, sem ástæða þyki að
kanna, upp í annars vegar nálæg
og hinsvegar ljarlæg mið. Á nálægu
svæðunum, svo sem í Barentshafi
og við Grænland, væri hugsanlega
hægt að stunda veiðar á skipum,
sem hér væru í fullum rekstri en
skorti verkefni tímabundið, t.d.
vegna kvótaleysis. í Barentshafi,
þar sem Rússar og Norðmenn einir
eiga veiðiheimildirnar, varð fyrir
nokkrum árum algjört hrun þfar sem
saman fór ofveiði og vont árferði.
Undanfarin ár hafa fiskistofnar þar
verið í lágmarki, en eru nú á hraðri
uppleið eftir mikla fiskverndun og
gott árferði. I fyrra mátti veiða í
Barentshafi 170 þúsund tonn af
þorski. í ár má veiða 230 þúsund
tonn af þorski. Talsmenn sjávarút-
vegsins í Noregi spá því að upp úr
1995 megi veiða þar um 500 þús-
und tonn af þorski og allt að 700
þúsund tonn þegar enn frekar líður
á áratuginn.
„Þá er um það rætt að Eystra-
saltslöndin muni fá ákveðna kvóta-
úthlutun frá Rússneska sambands-
lýðveldinu. Og þar sem að við ís-
lendingar ruddum sjálfstæðisbraut
Eystrasaltslandanna, höfum við
auðvitað sérstakan aðgang að þeim
í gegnum það sérstaka stjórnmála-
samband, sem við höfum átt við
þau. Við leggjum áherslu á að kann-
aðir verði möguleikar á kvótum
þarna og jafnframt að látið verði á
það reyna hvort hægt sé að kaupa
kvóta í Barentshafi, annaðhvort
beint af Norðmönnum eða Rúss-
um,“ segir Össur. Ákveðið hefur
verið að taka upp veiðileyfa- eða
kvótagjald í Rússlandi og á það að
ná til allra fisktegunda."
Grænland
„Þorskstofnar við Grænland eru
mjög litlir eins og er. Aðeins má
veiða 30 þúsund tonn af þorski á
yfirstandandi ári, 15 þúsund tonn
við Austur-Græniand og annað eins
við Vestur-Grænland. Það er því
af sem áður var. Geta má þess að
á árunum 1955-1960 veiddust allt
að 400 þúsund tonn af þorski við
Grænland árlega sem er 135 þús-
und tonnum meira en íslenskir út-
gerðarmenn fá að veiða í ár. „Veiði-
heimildimar hafa Grænlendingar
verið að selja Efnahagsbandalag-
inu. Ef Efnahagsbandalagið getur
keypt þorskkvóta við Grænland,
geta íslendingar alveg eins gert það
því það erum við, sem höfum
reynslu og sérþekkingu á sviði fisk-
veiða og fiskvinnslu," segir Össur.
Kamtsjatka
En lítum þá Qær. Óformlegar
viðræður hafa átt sér stað um að
íslendingar fái aðgang að veiði-
heimildum á Kamtsjatka í Rússn-
eska sambandslýðveldinu og voru
erindrekar frá Kamtsjatka staddir
hér á landi i vikunni til að ræða
samvinnu á sviði sjávarútvegs. „Ég
hef trú á að við fengjum þarna
veiðiheimildir, sem við greiddum
fyrir. Ég hef síðan verið með þá
hugmynd að gjaldinu yrði varið tii
þess að standa straum að ákveðnum
þróunarverkefnum, sem íslending-
ar hafa tekið að sér á Kamtsjatka,
á sviði jarðvarma og við uppbygg-
ingu tiltekins ferðamannabæjar þar
í landi,“ segir Össur. Kamtsjatka
er beint norður af Japan og skagar
fram í Kyrrahafið. Kamtsjatka-
búar er lítil þjóð eins og við íslend-
ingar, 350 þúsund talsins, og vilja
þeir heldur eiga samskipti og sam-
vinnu við aðrar smáþjóðir en stærri
þjóðir eins og Japana, sem sækja
þangað stíft. Um það bil háif önnur
milljón tonna af fiski berst árlega
á land í Kamtsjatka. Össur segir
Kamtsjatka-búa hafa sérstakan
áhuga á því að fá íslendinga til liðs
við sig við uppbyggingu hvers kyns
fískvinnslu, ekki síst fiskimjölsverk-
smiðja, sem engar eru nú til stað-
ar. „Ekki má gleyma því að í næsta
nágrenni_ við Kamtsjatka er Japan,
þar sem íslendingar hafa byggt upp
mjög öflugt sölu- og markaðskerfi
fyrir fisk. Og nú, í fyrsta skipti, er
unnið að uppbyggingu alþjóðlegs
flugvallar á Kamtsjatka serri tekinn
verður í notkun innan tíðar.“
Oman
Óformlegar viðræður hafa jafn-
framt farið fram milli utanríkis-
ráðuneytisins og stjórnvalda ÍOman
sem gengið hafa út á það að íslend-
ingar aðstoði Oman-búa við upp-
byggingu sjávarútvegs, en þar er
sjávarútvegur nú mjög vanþróaður.
Ög sjávarútvegsráðherra Óman er
væntanlegur til íslands á næstunni
í boði Þorsteins Pálssonar, sjávarút-
vegsráðherra, til frekari viðræðna.
Oman hefur yfir að ráða verulegum
vannýttum fiskistofnum og þar
vantar bæði skip og fiskiðjuver auk
menntunar á sviði stjórnunar. Nú
þegar hefur verið stofnað fyrirtæk-
ið Ómak hf. hér á landi sem snýr
að samvinnu við Oman og er það
í eigu fyrirtækja norður á Akureyri
og ráðgjafarfyrirtækisins Nýsis hf.
Því er ætlað að aðstoða Oman-búa
við að gera meiri verðmæti úr þeim
fiski sem þeir draga á land og er
vonast til að samvinnan leiði til
breiðari viðskiptasambanda.
Kólumbía
íslendingar hafa að undanförnu
verið að kanna möguleika á veiðum
út af Kólumbíu í Suður-Ameríku,
fyrst og fremst fyrir tilstilli íslensks
verkfræðings, Magnúsar Magnús-
sonar, sem þar býr. Meðal annarra
hefur Stefán Unnsteinsson, sem
stundar fiskverkun og fiskvinnslu í
Portúgal, verið að kanna hvort
möguleiki sé á samstarfsverkefni
Portúgala, íslendinga og Kólumbíu-
manna, í lögsögu Kólumbíu. Að
sögn þeirra sem til þekkja, eru
fiskmiðin þar auðug, en lítt rann-
sökuð, og því hafa yfirvöld í Kól-
umbíu hug á samstarfi við erlendar
þjóðir, sem búa yfir þekkingu á
sviði sjávarútvegs og hafrannsókna,
en Kólumbía liggur bæði að Kyrra-
hafi og Karíbahafi. Að sögn Stefáns
er þarna aðeins einn fullnýttur
stofn, sem er grunnsjávarrækja.
Aðrir stofnar eru vannýttir.
Onnur tækifæri
„Fyrir utan þau svæði sem að
framan greinir, eru ýmis önnur lönd
í umræðunnL „Það er mín skoðun
að mestir möguleikar okkar á hag-
kvæmum verkefnum séu nyrst í
Kyrrahafinu, þ.e.a.s. við austanvert
Rússland og sunnanvert við Atl-
antshaf, einkum við Argentínu.
Einnig má benda á lönd eins og
Perú, Kanada, Namibíu og Nýja-
Sjáland. Það sem að mínu mati ein-
kennir Argentínu og Rússland er
að þarna eru að verða eða hafa
orðið hagkerfisbreytingar sem hafa
skilið eftir sig vanþróað atvinnulíf
i mikilli fjármagnsþörf. Jafnframt
eru bæði þessi svæði með sjávarút-
veg sem er um margt vanþróaður.
Sú nýsköpun, sem nú mun eiga sér
stað, gerir það að verkum að Islend-
ingar með góða tækniþekkingu og
öflug markaðssambönd ættu að
geta náð góðum árangri á þessum
slóðum,“ segir Páll Gíslason.
ÁÆTLAÐ ER að veiða megi um
það bil 500 þúsund tonn af svoköll-
uðum Nílarkarfa úr Viktoríuvatni
árlega, að sögn Inga Þorsteinsson-
ar, framkvæmdastjóra Path-ráð-
gjafafyrirtækisins í Kenýa, sem
staðið hefur fyrir athugunum á
hugsanlegum veiðum Islendinga
úr vatninu. Nílarkarfi er, eins og
nafnið bendir til, af karfaætt, og
er með svipað fitumagn og Atl-
antshafslaxinn.
Veiðar á Viktoríuvatni eru nú
stundaðar af heimamönnum við mjög
frumstæðar aðstæður, á svokölluðum
eintijáningum, sem aðeins geta at-
hafnað sig á grunnsævi. Geta má
þess að Viktoríuvatn er næststærsta
innlandsvatn í heimi, 26.200 fermílur
að stærð, staðsett á landamærum
Kenýa, Tanzaníu og Uganda, og því
eins og eitt stórt úthaf yfir að líta.
Ingi segir að tæknina, þekkinguna
og reynsluna skorti tilfinnanlega á
vatnið því möguleikarnir væru þarna
bæði miklir og stórathygli verðir.
„íslenskir aðilar í sjávarútvegi hafa
sýnt mikinn áhuga, en eins og alltaf
skortir menn fjármagn. Verkefni,
sem eru viðurkennd í Kenýa, hafa
hinsvegar greiðan aðgang að lána-
stofnunum, t.d. Framkvæmdabank-
anum í Kenýa,- sem lánar allt að
60%. Yfirvöld í Kenýa eru mjög opin
fyrir því að laða til landsins erlenda
„MÉR finnst persónulega mikið
umhugsunarefni af hverju íslensk-
ir aðilar í sjávarútvcgi hafa ekki
lagt mun meiri áherslu á að kom-
ast í sjávarútvegsverkefni erlend-
is en raun ber vitni. Og það undir-
strikar þá skoðun mína að hér
myndaðist ákveðinn múr þegar
landhelgin var færð út í 200 sjóm-
ílurnar. Utgerðar- og vinnsluaðil-
ar hafa einfaldlega verið of upp-
teknir af því að stækka við sig og
auka afkastagetuna í okkar eigin
lögsögu enda er það nú komið á
daginn að búið er að offjárfesta
miðað við afköst,“ segir Páll Gísla-
son, framkvæmdastjóri ICECON.
Páll telur mjög lélega fjárfestingu
felast í kvótakaupum hérlendis auk
þess sem þeim fylgi mikil áhætta í
Ijósi umræðunnar um veiðileyfagjald
sem ef til vill verður að veruleika á
komandi árum. „Ef það verður tekið
upp, hafa menn einfaldlega verið að
kaupa köttinn í sekknum. Þannig
efast ég stórlega um að útgerðin á
íslandi sé á réttri fjárfestingabraut
með því að kaupa kvóta hveijir af
öðrum og keyra verðið upp í stað
þess að leita á fjarlægari mið, í ódýr-
ari og hagkvæmari kvóta. Það er
mjög sennilegt að fyrir einstaka út-
gerðarfyrirtæki sé mun fýsilegra að
kaupa sig inn í veiðirétt erlendis
Ingi
Þorsteins-
son, fram-
kvæmda-
stifiri Patti í
Kenýa
fjárfesta og bjóða upp á ýmis fríðindi.
Þarna mætti skapa mikil verðmæti.
Aðallega er nú veitt á línu og drag-
net og eru togveiðar nær óþekktar."
Samkvæmt áætlunum, sem unnar
hafa verið, má ætla tvær milljónir
dollara, eða um 120 milljónir íslensk-
ar krónur, til að fjármagna tiltölulega
lítið verkefni á Viktoríuvatni, eins
og Ingi orðar það. í því fælist vel
útbúinn fiskibátur eða togskip, ekki
þó stærri en 15 metrar að lengd, og
lítið frystihús, sem byggja þyrfti upp
í tengslum við veiðarnar. í þessu
dæmi er gengið út frá 20 þúsund
tonnum af afla á ári og miðað við
það yrði arðsemin það mikil að fjár-
festingin borgaði sig upp á tæpum
tveimur árum.
Ingi segir að veiðai' á Viktoríu-
vatni séu ekki bundnar kvóta. Þær
væru algjörlega óheftar og veiði-
heldur en að vera að kaupa kvóta
hérlendis á uppsprengdu verði sem
óvíst er hvers virði verður á komandi
árum ef hér verður tekið upp veiði-
leyfagjald," segir Páll.
Páll segir að tækifærin séu alls
staðar fyrir hendi, t.d. á Indlandi, í
Jemen, Saudi-Arabíu, Óman, Perú,
Argentínu, Chile, Uruguay, Kanada,
Rússlandi, á Nýja-Sjálandi, í Angóla
og víðar í Vestur-Áfríku. Flestallir
möguleikarnir væru þó háðir því að
Islendingar tækju áhættuna. „Að
mínu mati eru fá íslensk sjávarút-
vegsfyrirtæki nægjanlega vel stæð
fjárhagslega til þess að fara ein út
í verkefni erlendis. Vænlegast til
árangurs væri ef fleiri tækju höndum
saman um eitt eða fleiri verkefni á
fjarlægum slóðum. Og það er ekki
bara nóg að fara með skipið út, græja
veiðarfærin og þjálfa áhöfn. Fyrir
Styrkur íslendinga felst í
rekstri sjávarútvegsfyrirtækja
„AÐ MlNU mati ættu menn að
passa sig á því að gera þetta mál
ekki að öðru fiskeldis- og loðdýra-
ævintýri. Því miður finnst mér
umræðan vera öll í þá átt því nú
þegar er farið að tala um milljarð-
amöguleika hingað og þangað.
Menn verða að átta sig á því að
samkeppnin er liörð og hreint
engin leikur. Kvótahungrið í
heiminum er geysilega mikið og
alls konar gylli- og undirboð eru
í gangi,“ segir Stefán Þórarinsson,
rekstrarráðgjafi hjá Nýsi hf., sem
starfað hefur um árabil við þróun-
arhjálp víðs vegar um heiminn.
Nýsir hf. er ráðgjafarfyrirtæki,
sem stofnað var fyrir ári, og sérhæf-
ir sig í ráðgjöf á sviði sjávarútvegs,
bæði hér heima og erlendis. „íslend-
ingar eru dýrir í sölu á þjónustu, en
þó ódýrari en aðrar Norðurlandaþjóð-
ir, en mun dýrari en aðrar Evrópu-
þjóðir, svo sem Bretar og Frakkar.
Suður-Evrópuþjóðirnar, Spánverjar,
Portúgalar og Italir, eru enn ódýrari
og geta auk þess boðið upp á fjár-
mögnunarmöguleika í gegnum eigin
Stefán
Þfirarinsson,
rekstrarráö-
lánastofnanir. Það getum við hins
vegar ekki. Þess vegna verðum við
að skilgreina okkar söluvöru öðruvísi
en þeir, en það gerum við ekki ef
við ætlum að fara að druslast með
gamla dalla og fiskvinnsluvélar, sem
kannski aðeins henta okkar fiskteg-
undum, heimshorna á milli. Miklu
nær væri að kaupa sig inn í fyrir-
tæki í löndum, þar sem það væri
hægt.“
Stefán segir að það gangi ekkiað-
„kópíera" íslenskar hugmyndir og
flytja þær síðan hvert á land sem
er. „Þótt ótrúlegt megi virðast felst
okkar styrkur í rekstri sjávarútvegs-
Léleg Ijárfestíng og mikil áhætta
felst í kvótakaupum hérlendis
leyfagjald ekkert. Samkvæmt opin-
berum skýrslum, berast um 150 þús-
und tonn á Iand árlega úr vatninu,
„en ef ég á að vera heiðarlegur í
ágiskunum, má tvöfalda þá tölu.
Reynslan segir mér það.“ Áður en
yfirvöld leggja blessun sína yfir sér-
hvert verkefni, þarf viðkomandi aðili
að leggja fram áætlanir og sýna jafn-
framt fram á að markaður sé fyrir
hendi. „Og markaðirnir bíða eftir
okkur alls staðai' - markaðir fyrir
fisk, fiskimjöl og lýsi. Ótakmörkuð
eftirspurn er eftir fyrsta flokks fiski
út um allan heim. Og fiskurinn úr
vatninu er A-vara ef hann bara fengi
rétta meðferð eftir að hann hefur
verið veiddur. Heimamenn hafa
hvorki ís né frystiaðstöðu þannig að
hráefnið tapar fljótt ferskleika sín-
um. Auk þess hafa innfæddu fiski-
mennirnir aldrei blóðgað fiskinn eftir
að hann kemur inn fyrir borðstokk-
inn, heldur geyma þeir hann óblóðg-
aðan og dauðan svo hann verði sem
þyngstur við sölu. Þá ætti markaður
fyrir fiskimjölið að vera fyrir hendi.
Ékkert fiskimjöl er framleitt á þess-
um slóðum nú vegna þess að heima-
menn kunna ekki að nýta sér úrgang-
inn, en árlega þarf að flytja inn 15
þúsund tonn af fiskimjöli til Austur-
Afríku í dýrafóður. Og að lokum er
mikil eftirspurn eftir lýsi og hefur
íslenska fyrirtækið Lýsi og mjöl, sem
er stærsti lýsisframleiðandi heims,
áhuga á að kaupa fiskilýsið, en at-
huganir og rannsóknir á nílarkarfan-
um hafa einmitt verið unnar í sam-
vinnu við Lýsi og mjöl,“ segir Ingi.
fyrirtækja. Við erum ein fárra þjóða
í heiminum sem lifum af sjávarút-
vegi sem eru töluverð meðmæli með
okkur. Það þýðir að akkur okkar
gæti verið fólgin í því að flytja út
rekstrarþekkingu, en ekki gamlar
fiskvinnsluvélar og gömul fiskiskip,
eins og umræðan snýst nú um. Þá
leið tel ég alls ekki skynsamlega,
heldur finnst mér það vera einkenn-
andi fyrir skammtímasjónarmið. Þeir
sem vilja fara þá leið hafa eingöngu
áhuga á að losna við skip sem þeir
hafa ekkert með að gera í stað þess
að vinna að verkefnunum samkvæmt
bestu lausnum sem fyrir hendi eru.
„Við eigum að setja okkur mark-
mið og einbeita okkur að útflutningi
á sérfræðiþekkingu, sem yrði ef til
vill verulegur þáttur af efnahagslíf-
inu eftir nokkur ár. Rekstrarhug-
myndir verða að miðast við aðstæður
í hveiju landi. Þær eiga að snúast-
um„„bisness“ — um hugsanleg við-
skipti í þessum löndum. Hugmyndir
manna eiga ekki að miðast við tæk-
in, heldur arðsemina af þeirri vinnu
sem lögð er fram. Fyrsta skrefið
verður að felast í vali á rekstrarleg-
um og fjárhagslegum lausnum, og
það skref verðut' að stíga áður en
farið er út í val á vélum og tækjum
til framkvæmda," segir Stefán.
það fyrsta þurfa skipin að vera í
betra ástandi heldur en mörg skip,
sem menn vilja leggja í slík verk-
efni, og á sambærilegu verði. í öðru
lagi þurfa menn að vera tilbúnir til
þess að taka þátt í þeirri rekstrarlegu
áhættu, sem felst í því að heíja veið-
ar á fjarlægum miðurii. í þessu felst
ákveðin áhætta og kostnaður áður
en menn fara að sjá tekjur og ekki
er óalgengt að erlendi aðilinn vilji fá
til sín 15-30% af aflaverðmæti."
„Ég ieyfi mér að fullyrða að það
séu aðeins tvær meginleiðir sem ís-
lensk fyrirtæki geta farið tl að ná
árangri. I fyrsta lagi sé ég fyrir mér
að öflug útgerðar- og fiskvinnslufyr-
irtæki hérlendis geti gert góð við-
skipti með því að kaupa sig inn í
útgerðarfyrirtæki erlendis og greiða
með notuðum skipum eða búnaði sem
ekki eru full not fyrir hér heima.
En til þess þurfa viðkomandi félög
að hafa fjárhagslegt bolmagn til að
geta létt veði af skipum sínum. í
öðru lagi að smærri eða efnaminni
fyrirtækjum, sem hafa áhuga á, sé
gert kleift af veðhöfum í viðkomandi
skipum, að leggja skipin inn í útgerð-
arverkefni erlendis, þannig að kröf-
urnar verði lagðar fram sem hlutafé.
Þarna gæti úreldingarsjóðurinn skipt
miklu máli. En væntanlega skilar
hann sama árangri og aðrar hagræð-
ingarlausnir sem við höfum séð á
undanförnum árum, að hækka verð
á veiðikvótum sem okkur er sagt að
séu sameign allrar þjóðarinnar sam-
kvæmt lögum," segir Páll Gíslason.