Morgunblaðið - 17.05.1992, Qupperneq 20

20
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. MAÍ 1992
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. MAÍ 1992 21
... — — ........ .......... ............1 ... ' ..—" -----— -........-
SANNLEIK-
• urinn er eins-
og myndlaus pening-
ur, eyddur af ofnotk-
un, sagði Nietzsche
og á þetta raunar við
um flest það í um-
hverfi okkar sem við hættum að
hugsa um og taka eftir vegna venju
og endurtekningar. Þannig eyðist
einnig listin og þess vegna er nauð-
synlegt að reyna að endurskapa
hana með hverju nýju verki sem
unnið er. Ljóð sem er tiiaðmynda
kækur eða bergmál úr fortíðinni er
lítils virði. Það sem aðrir hafa ort
vel þarf ekki að yrkja upp. Mér
hefur jafnvel stundum dottið í hug
að Madame Bovary sé svo mikil
skáldsaga um manninn og tilfinn-
ingar hans, umhverfi hans og örlög,
að það hafi ekki þurft að semja
fleiri skáldsögur. Flaubert hafi sett
punktinn aftanvið Skáldsöguna. En
þannig megum við ekki hugsa.
Margt hefur*verið reynt í skáld-
sagnagerð eftir Flaubert og sumt
svo mikilvægt að við hefðum ekki
viljað vera án þess.
Gáfufólk segír oft, Ég horfi aldr-
ei á sjónvarp(!) Ég veit ekki hvort
það stendur alltaf við þessi orð en
ef svo er þá er þetta röng afstaða.
Það er aðvísu hægt að skrúfa fyrir
sjónvarp en enginn sem vill lifa
samtímalífi getur farið á mis við
sjónvarp því þá fer hann á mis við
samtíðina. Þetta nýja tæki með öll-
um þessum misjafniega mikilvægu
eða ómerkilegu skuggum á skjánum
mótar hugmyndir milljóna manna
um allan heim og það er ekki hægt
að ganga framhjá því. Það væri
einsog ef menn hefðu sagt í upp-
hafi prentaldar, Nei, ég les aldrei
bók eða ritað mál, einungis skrifuð
handrit(!)
En það er ekki allt
prentað mál jafn
merkilegt eða fram-
bærilegt, það veit
hvert mannsbarn. Og
langflestar bækur eru
þannig úr garði gerð-
ar að það er einskis í misst að fara
á mis við þær, rétteinsog efnið í
sjónvarpinu. En það kemur með
hraðfleyga veröld, veröldina utan
dyra beint inní stofu og það svo
kyrfilega á stundum að auðvelt er
að fá ofnæmi fyrir samtíðinni. En
maður getur ekki hlaupizt undan
henni, ekki frekaren unnt er að
hlaupast undan sjálfum sér, tilað-
mynda með sálgreiningu þegar
reynt er að tortíma óþægilegu þaði
svo þægilegt sjálf geti blómstrað.
Við verðum að búa við hvort-
tveggja, rétteinsog við verðum að
þola þjóðfélagið einsog það er. Hitt
er svo annað mál að við getum ráð-
izt að sjúklegum einkennum þjóðfé-
lagsins einsog sjúklegum þáttum í
okkur sjálfum. En það gerum við
ekki með því að ráðast að grundvall-
aratriðum í umhverfi okkar eða
sjálfum okkur.
Sjónvarpið endurspeglar vissa
þætti raunveruleikans, aðra ekki
Það er jafnvel hægt að heyja styij-
aldir í sjónvarpi. Og það er hægt
að fylgjast með þeim úr þessari
órafjarlægu og öruggu nálægð sem
sjónvarpið býður uppá. Nú geta
áhorfendur upplifað stríð sem nýja
tegund af hasar. Tekið þátt í honum
úr öruggri fjarlægð; tilfinningasljóir
fyrir endurteknum harmleik sem
snertir okkur einungis einsog hver
önnur afþreying. Veruleiki sem er
einungis afþreying er ekki raun-
verulegur heldur tilbúinn; settur á
svið einsog hvertannað drama í
hasarmynd.
EB-ríkjanna. Samningurinn um
gagnkvæm veiðiréttindi innan
okkar fiskveiðilögsögu snýst um
svo lítið magn, að það er ekki
hægt að finna nokkur rök fyrir
því að fórna öðrum hagsmunum
af þeim sökum.
Við getum spurt spurninga
vegna þess, að ísland verður
hluti af sameiginlegu atvinnu-
svæði EES-ríkjanna en niður-
staðan hlýtur að vera sú að þá
áhættu verðum við að taka sem
því er samfara. Kannski verður
aðal vandamál okkar ekki það,
að svo margir útlendingar vilji
setjast hér að heldur hitt, að
of margir íslendingaf vilji setj-
ast að erlendis. Við getum ekki
spornað gegn þeirri þróun, ef
aðstæður hér heima fyrir ýta
undir löngun fólks til þess að
setjast að erlendis. Hins vegar
getur aðild að EES augljóslega
auðveldað fólki að fá vinnu á
hinu sameiginlega efnahags-
svæði. En þá má ekki gleyma
því, að sú aðild getur líka orðið
atvinnulífinu til eflingar og með
þeim hætti stuðlað að búsetu
fólks í landinu.
Ákvæði samninganna um
frjálsan fjármagnsflutning á
milli landa snúast fyrst og
fremst um það, að við verðum
þátttakendur í nútímanum í
þessum efnum en grundvallar-
atriði er, að erlend sjávarút-
vegsfyrirtæki geta ekki keypt
upp okkar eigin sjávarútveg.
Þegar samningurinn var
gerður var haft á orði, að við
Islendingar hefðum fengið mik-
ið fyrir lítið. Það eru orð að
sönnu. Þessi samningur er okk-
ur hagstæðari en nokkurn hefði
ói’að fyrir, að orðið gæti fyrir
nokkrum misserum. Þess vegna
er það misskilningur hjá þeim,
sem eru andsnúnir aðild Islands
að EB að snúast gegn þessum
samningum. Þeir eiga einmitt
að styðja EES-samninginn, sem
er bezta tryggingin fyrir því,
að aðiíd að EB við óbreyttar
aðstæður komi einfaldlega ekki
til umræðu.
Þannig getur veruleikinn orðið
afþreyjandi blekking og við getum
spurt sjálf okkur, er sjónvarpið að
ganga af raunveruleikanum dauð-
um? Svo máttug hefur afþreying
ritaðs máls aldrei orðið, ekki einu
sinni á heimsstyijaldarárum. En
þannig getur sjónvarpið ekki einug-
is gengið af raunveruleikanum
dauðum, heldur einnig goðsögninni.
Hún dafnar bezt til hliðar við lífið
sjálft einsog við sjáum í tíðindamikl-
um skáldskap. En hann er sprottinn
úr reynslu mannsins sjálfs; úr raun-
veruleikanum þarsem hann leitar
sjálfs sín og ræktar tilfinningar sín-
ar í samræmi við trú sína og hug-
myndir um guð. Það er í veruleikan-
um, hversdagsleikanum, en ekki
hillingum eða blekkingum sem
maðurinn ræktar mannúð sína og
mennsku.
í lok skemmtiþáttar tekur Victor
Borge ferska rós upp af sviðinu,
andar að sér ilminum af henni og
segir, Hún er næstum því eins fal-
leg og gervirós(!) Þegar ég sá þessa
uppákomu hvarfláði að mér að hún
væri þörf dæmisaga um veröldina
sem við lifum í. Við eigum að rækta
garðinn okkar, hefur verið sagt, en
við eigum ekki að fylla hann af
gerviblómum. Það afvegaleiðir aug-
að, skemmir tilfinningu okkar fyrir
snertingu og eyðileggur lyktarskyn-
ið. Þegar svo væri komið hefðum
við misst allt jarðsamband og til-
finningin fyrir sjálfum okkur og
umhverfi okkar hyrfi á skömmum
tíma.
En það er ekki þarmeð sagt við
eigum ekki að horfa á það sem
nýtilegt er í sjónvarpi.
M.
(meira næsta sunnudag.)

Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. j lausasölu 110 kr. eintakið.
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
ísland og EES
Fyrir skömmu tókust samn-
ingar á milli þingflok'ka
stjórnar og stjórnarandstöðu
um meðferð EES-málsins á Al-
þingi. í framhaldi af því sam-
komulagi má búast við, að um-
ræður um samninginn um Evr-
ópska efnahagssvæðið muni
aukast mjög á næstu vikum og
mánuðum og ná hámarki þegar
málið kemur til umræðu í þing-
inu. Andstæðingar þessa samn-
ings hafa myndað með sér sam-
tök til þess að beijast gegn
honum og má gera ráð fyrir,
að þeir láti töluvert til sín heyra
á næstunni. Ekkert er athuga-
vert við það enda eru slíkar
umræður með og á móti nauð-
synlegar til þess að almenningur
geti áttað sig á kjarna málsins.
í þessum umræðum er því
stundum haldið fram, að samn-
ingurinn sé einungis fyrsta
skrefið í átt til fullrar aðildar
íslands að Evrópubandalaginu.
Að mati Morgunblaðsins er
þetta alrangt. Þvert á móti mun
stofnun hins Evrópska efna-
hagssvæðis valda því, að hugs-
anleg aðild íslands að bandalag-
inu kemur ekki á dagskrá. Með
því að samþykkja samninginn
um Evrópska efnahagssvæðið
eru andstæðingar EB-aðildar
því að koma í veg fyrir.þá að-
ild, sem þeir eru mótfallnir. Ef
þeim tækist hins vegar að fella
samkomulagið um aðild okkar
að EES yrðu afleiðingarnar
þær, að þegar í stað mundu
hefjast umræður hér um nauð-
syn aðildar að EB. Með því að
vinna gegn aðild að EES eru
andstæðingar EB-aðildar því að
vinna gegn eigin markmiðum!
Samningurinn um EES jafn-
gildir ekki samningi um aðild
að EB. Þvert á móti. Hann er
trygging fyrir því, að við þurf-
um ekki að taka aðild að EB á
dagskrá. Hann tryggir okkur
ákveðinn réttindi um leið og við
tökum á okkur ákveðnar skyld-
ur. Þær eru hins vegar mjög
langt frá því að vera sambæri-
legar við þær kvaðir, sem aðild-
arríki EB taka á sig vegna aðild-
ar að þeim samtökum. Þótt
samningurinn um aðild að EES
sé annað og meira en viðskipta-
samningur er hann ekki samn-
ingur um að við afsölum full-
veldi okkar til EB.
Það sem mestu máli skiptir
náðist fram, að við höldum full-
um yfirráðum yfir fiskimiðum
okkar og undirstöðuatvinnu-
grein en fáum eftir sem áður
greiðan aðgang að mörkuðum
HELGI
spjall
REYKJAVÍKU rb ré f
Laugardagur 16. maí
ELDHÚSDAGSUMRÆÐ-
ur á Alþingi eru ekki
vinsælasta sjónvarps-
og útvarpsefnið. En eitt
af því, sem þessi ræðu-
höld varpa ljósi á, eru
meginlínurnar í póli-
tískum umræðum líð-
andi stundar. Ef mið er tekið af þeim
umræðum, sem fram fóru sl. mánudag er
það nú grunntónn í málflutningi stjórnar-
andstöðunnar, að stefna núverandi ríkis-
stjórnar einkennist af harðri fijálshyggju,
sem stefni að því að leggja velferðarkerf-
ið, sem byggt hefur verið upp á nokkrum
áratugum, í rúst. Þetta var sú söguskoð-
un, sem Steingrímur Hermannsson, fyrr-
verandi forsætisráðherra, lagði áherzlu á
að koma fram í umræðunum og hið sama
má segja um aðra stjórnarandstæðinga.
í stjórnmálum getur skipt jafn miklu
máli hvað fólki flnnst eins og það sem er.
Ef kjósendum finnst núverandi ríkisstjórn
vera að bijóta niður velferðarkerfið eða
standa fyrir stefnumörkun sem getur auk-
ið efnamun í landinu getur það verið
hættulegt fyrir stjórnarflokkana, þótt
raunveruleikinn sé allur annar. Raunveru-
leikinn sem snýr að Framsóknarflokknum
og þar með formanni hans er t.d. allt ann-
ar en sá sem hann vildi vera láta í ræðu
sinni í eldhúsdagsumræðunum. Þann raun-
veruleika er hægt að setja fram með eftir-
farandi hætti:
Á áratugnum frá 1971 og fram yfir
1980, þegar Framsóknarflokkurinn var
einn áhrifamesti aðili um landsstjórnina,
ríkti óðaverðbólga flest ár, sem hófst vegna
stjórnleysis vinstri stjórnarinnar sem við
tók 1971 en magnaðist af 'ýmsum öðrum
ástæðum m.a. vegna gífurlegrar hækkun-
ar oiíuverðs o.fl. Þennan sama áratug voru
vextir sennilega neikvæðari en nokkru
sinni áður. Jafnframt voru öll vaxtagjöld
frádráttarbær hjá húsbyggjendum. Þær
leikreglur, sem til staðar voru á þeim ára-
tug auðvelduðu jafnt venjulegum hús-
byggjendum sem umsvifameiri fasteigna-
kaupendum mjög að safna eignum.
Undir lok þess áratugar var verðtrygg-
ing lánaskuldbindinga tekin upp þannig
að vextir urðu raunvextir en voru ekki
lengur neikvæðir, þeir hækkuðu smátt og
smátt þangað til þeir voru komnir yfir tíu
prósentustig en samhliða voru skattareglur
um að öll vaxtagjöld vegna húsbygginga
skyldu vera frádráttarbær teknar til endur-
skoðunar og skornar niður þannig að þær
eru í dag svipur hjá sjón frá því sem var
fram yfir 1980. Til viðbótar þessu var sú
ákvörðun tekin í júní 1983 í fyrri ríkis-
stjórn, sem Steingrímur Hermannsson
veitti forsæti að afnema vísitölutengingu
launa en Iáta verðtryggingu lánaskuld-
bindinga standa. Afleiðingar þess komu
fram með óþyrmilegum hætti næstu árin
eins og Morgunblaðið varaði við að mundi
gerast þá þegar.
Framsóknarflokkurinn átti aðild að allri
þessari þróun. Hann var í forystu fyrir eða
átti aðild að hverri einuslu ríkisstjórn fram
til vors 1991, ef undan er skilin minnihluta-
stjórn Benedikts Gröndals, sem sat frá
hausti 1979 og fram í febrúarbyijun 1980.
Alþýðubandalagið átti verulegan þátt í
þessum ákvörðunum. Alþýðubandalagið
átti sæti í ríkisstjórnum 1971-1974,
1978-1979 og 1980-1983. Ekkert af því
sem núverandi ríkisstjórn hefur gert hefur
nálgast það að hafa sömu áhrif í þá átt
að veikja stöðu þeirra sem minna máttu
sín og bæta stöðu hinna efnameiri og sú
þróun sem hér hefur verið lýst. Hveijir
eru harðir fijálshyggjumenn og hveijir
ekki?! Auðvitað hafa þær ákvarðanir, sem
hér hefur verið lýst, haft fjölmargar já-
kvæðar hliðar, en það breytir ekki hinu
að fyrir þá sem voru í aðstöðu til að not-
færa sér hin hagstæðu skilyrði til eigna-
söfnunar skiptu þær sköpum. Þessar
ákvarðanir skiptu sköpum á annan veg
fyrir þá sem ekki gátu notfært sér hin
hagstæðu skilyrði en urðu hins vegar að
bera byrðarnar sem fylgdu þeim.
Þess vegna er það svo, þegar litjð er
yfir farinn veg, að Framsóknarflokkurinn,
sem sakar núverandi ríkisstjórn um að
leggja velferðarkerfið í rúst, átti meiri
þátt í því en flestir aðrir að bijóta niður
velferð ákveðinna þjóðfélagshópa á undan-
förnum tveimur áratugum, sem aðrir hafa
svo notið góðs af.
Þótt það geti verið gagnlegt fyrir menn
í stjórnmálaumræðum líðandi stundar að
skoða samhengið. í stjórnmálabaráttunni
með þessum hætti er auðvitað alveg ljóst,
að hér sem annars staðar á Vesturlöndum
eiga eftir að verða miklar umræður á
næstu árum um það, hvernig hægt sé að
viðhalda kjarna þess velferðarkerfis, sem
byggt hefur verið upp á hálfri öld og rúm-
lega það, við gjörbreyttar aðstæður í efna-
hagsmálum, þegar þjóðir Vesturlanda hafa
bersýnilega úr minnu að spila en áður.
Þessar umræður eru hafnar hér og end-
urspegluðust m.a. í fyrrnefndum eldhús-
dagsumræðum. í Reykjavíkurbréfum
Morgunblaðsins á síðasta ári var fjallað
töluvert um þessi viðfangsefni og hvatt til
þess að tekjutengja almannatrygginga-
kerfið og heilbrigðiskerfið í ríkum mæli
og var í þeim efnum m.a. vísað til tilrauna
Nýsjálendinga, en þar eins og annars stað-
ar hafa orðið harðar deilur um slíkar breyt-
ingar á velferðarkerfinu.
Eitt helzta viðfangsefni núverandi ríkis-
stjórnar er að draga úr hallanum á ríkis-
sjóði. Það verður með engu móti gert nema
draga úr kostnaði við velferðarkerfið.
Þetta er auðvitað viðkvæmt mál fyrir báða
stjórnarflokkana en augljóslega enn við-
kvæmara fyrir Alþýðuflokkinn en Sjálf-
stæðisflokkinn. Fyrrnefndi flokkurinn tel-
ur sig vera höfund velferðarkerfisins í
núverandi mynd, þótt sú söguskýring sé
auðvitað mjög ýkt, og fram á síðustu ár
mátti Alþýðuflokkurinn ekki heyra minnzt
á nokkrar breytingar á því. Tregða Alþýðu-
flokksins til breytinga hefur áreiðanlega
átt verulegan þátt í að tefja úrbætur sem
að gagni máttu koma. Umfjöllun Morgun-
blaðsins um tekjutengingu á síðasta ári
var ekki ný af nálinni því slíkar umræður
fóru fram snemma á níunda áratugnum.
Þegar þessi bakgrunnur er hafður í
huga verður ljóst, að ræður formanns og
varaformanns Alþýðuflokksins í eldhús-
dagsumræðunum voru tilraun af hálfu
flokksins til þess að fóta sig á nýrri stefnu-
mörkun við breyttar aðstæður. Þar sem
flokksþing Alþýðuflokksins er framundan
er ekki óhugsandi að þessar umræður
geti leitt til þess, að flokkurinn horfi á
þessi viðfangsefni frá nýju sjónarhorni á
næstu árum. I því sambandi verður fróð-
legt að fylgjast með því, hvernig Alþýðu-
bandalagið bregst við. Sá flokkur gerir
nú tilkall til að nefnast jafnaðarmanna-
flokkur og hefur lengi talið sig einn af
málsvörum velferðarkerfisins. Vill flokkur-
inn óbreytt kerfi eða má búast við nýrri
stefnumörkun af hálfu Alþýðubandalags-
ins líka? Afstaða beggja flokkanna getur
ráðið töluverðu um þann farveg sem um-
ræðurnar um velferðarkerfið beinast í
næstu árin.
EKKI ER
ósennilegt, þegar
. fram líða stundir,
Baldvins að ræða Jóns Bald-
vins Hannibalsson-
ar, formanns Alþýðuflokksins, í þessum
umræðum, verði talin upphafið að því, að
flokkurinn fjalli um velferðarkerfið á öðr-
um forsendum en áður. í þessari athyglis-
verðu ræðu sagði m.a.: „í fátæktarþjóðfé-
laginu var hugsun jafnaðarmanna sú að
allir, án tillits til eigna eða efnahags,
skyldu njóta sama réttar til ókeypis skóla-
göngu, heilbrigðisþjónustu, sjúkratrygg-
inga, ellilífeyris o.s.frv. Þess vegna hefur
sú meginregla gilt enn í dag - líka í vel-
megunarsamfélaginu. Það á líka við um
þá, sem eiga skuldlausar villur, sumarbú-
staði og torfærujeppa og færa neyzluna á
fyrirtækið; og geyma slatta af skattfrjáls-
um spariskírteinum og hlutabréfum í eld-
Ræða Jóns
traustum bankahólfum - en borga ótrú-
lega lága skatta til sameiginlegrar velferð-
arþjónustu.
Ymsum blöskraði um daginn, þegar
hluthafar í ríkisvernduðu verktakafélagi
skutu á mjög arðbærum fundi og úthlut-
uðu sjálfum sér 900 milljónum í skattfijáls-
an arð af bréfunum sínum. Spyija má;
Þurfa þeir á að halda útréttri hjálparhönd
samfélagsins? Eiga þeir líka að njóta
barnabóta, vaxtabóta og ellilífeyris? Eða
væri þeim fjármunum betur komið til að
hækka þessar bótagreiðslur til þeirra, sem
raunverulega þurfa á þeim að halda?“
í framhaldi af þessum orðum formanns
Alþýðuflokksins má spyija: hveijir eru
þeir sem við núverandi aðstæður telja það
fáheyrt að fella niður eða draga úr bótum
velferðarkerfisins til þeirra sem ekki þurfa
á því að halda en hækka þær í þess stað
til hinna, sem þeirra þurfa með? Er Fram-
sóknarflokkurinn á móti því? Er Alþýðu-
bandalagið á móti því? Er Kvennalistinn á
móti því? Ætla þeir Ólafur Ragnar Gríms-
son og Svavar Gestsson að taka upp bar-
áttu gegn því, að tryggingakerfinu verði
breytt á þann veg, að hækka greiðslur til
þeirra, sem óumdeilanlega búa við bágan
hag? Því verður seint trúað en það er í
raun og veru mjög brýnt að afstaða Al-
þýðubandalagsins til þessa grundvallarat-
riðis liggi skýrt fyrir. Hér dugar ekkert
almennt orðagjálfur.
Um þetta sagði Jón Baldvin Hannibals-
son einnig í ræðu sinni í eldhúsdagsumræð-
unum: „I fátæktarsamfélaginu voru flestir
fátækir, fáir efnaðir. í velferðarsamfélag-
inu eru flestir bjargálna og fáir ríkir. En
umtalsverður hópur þarf af ýmsum ástæð-
um á samhjálp að halda a.m.k. tímabund-
ið á æviskeiðinu. Eigum við samt að halda
áfram að beina milljarða millifærslum til
milljónamæringa og milliliða - jafnvel
þótt það þýði að aðstoð við þá, sem raun-
verulega eru þurfandi, sé skorin við nögl?
... Það var aldrei okkar hugsun að auka
á ójöfnuðinn, að bruðla með almannafé í
þágu fullfrísks fólks, að ala upp forrétt-
indahópa, sem gera meiri kröfur til ann-
arra en sjálfra sín eða að veija hagsmuni
„kerfisins“ gegn hagsmunum neytenda,
almennings. Það er í ljósi þessara stað-
reynda, sem nú fer fram um allan hinn
vestræna heim, endurskoðun á þeim kenni-
setningum, sem brautryðjendur velferðar-
ríkisins innan raða jafnaðarmanna, settu
fram á tímum fátæktarsamfélagsins. Sú
endurskoðun á ekkert skylt við fráhvarf
frá hugsjónum jafnaðarstefnunnar. Hún
er hins vegar enn ein staðfesting þess, að
öfugt við kommúnismann, sem nú er fall-
inn á eigin illverkum, hefur jafnaðarstefn-
an aldrei staðnað í kreddu. Hugsjónin er
sú sama, en aðferðirnar hljóta að breytast
með breyttum aðstæðum.“
Það eru auðvitað ýkjur hjá formanni
Alþýðuflokksins, að jafnaðarmenn hafi
verið slíkir forystumenn velferðarkerfisins
og hann vill vera láta, a.m.k. á það ekki
við um uppbyggingu þess hér á landi og
heldur ekki í Þýzkalandi eftirstríðsáranna
svo að dæmi sé nefnt. Hér hefur hlutur
Sjálfstæðisflokksins ekki verið síðri og
raunar mestur þar sem Sjálfstæðisflokkur-
inn hefur lengst af farið einn með stjórn
mála, þ.e. í höfuðborginni. Uppbygging
félagslegrar þjónustu í Reykjavík á undan-
förnum áratugum undir forystu Sjálfstæð-
ismanna hefur verið til sérstakrar fyrir-
myndar og tekið langt fram því, sem gert
hefur verið í sveitarfélögum, sem vinstri
menn hafa stjórnað á sama tíma. En það
er önnur saga.
Það er líka ofmælt hjá formanni Alþýðu-
flokksins, að jafnaðarstefnan hafi aldrei
staðnað í kreddum (!). Sannleikurinn er
auðvitað sá, að flokkar jafnaðarmanna um
alla Vestur-Evrópu og ekki sízt á Norður-
löndum hafa staðið í vegi fyrir eða barizt
gegn nauðsynlegum umbótum á velferðar-
kerfinu. Það á einnig við um Alþýðuflokk-
inn hér L.d. þegar tekið er mið al’ umræð-
um um þessi málefni á síðasta áratug.
En látum það líka vera. Aðalatriðið er
þetta: Það er eitt af fjölmörgum hlutverk-
um forystumanna stjórnmálaflokka að
Ijalla um grundvallarmál af þessu tagi.
Úmræður af þeirra hálfu og skoðanaskipti
eru ein af forsendunum fyrir því að veru-
leg hreyfing komist á þær umbætur á
velferðarkerfinu, þ.e. almannatrygginga-
kerfinu og heilbrigðiskerfinu, sem geta
gert hvoru tveggja í senn, tryggja nauð-
synlega þjónustu við þá, sem þurfa á henni
að halda og aukið sparnað í ríkisfjármál-
um.
Gera má ráð fyrir að af hálfu Sjálfstæð-
ismanna verði á næstu misserum og árum
lögð vaxandi áherzla á einkarekstur í heil-
brigðisþjónustu sem eðlilegan válkost sam-
hliða hinu opinbera heilbrigðiskerfi. Slíkur
valkostur er nauðsynlegur til þess að heil-
brigðisþjónustan geti uppfyllt þær kröfur
sem til hennar eru gerðar, en það má líka
líta svo á að valkostur í heilbrigðismálum
heyri til sjálfsagðra mannréttinda í nú-
tímaþjóðfélagi. Það séu mannréttindi að
geta keypt slíka þjónustu, ef það hentar
viðkomandi og þar sem hann óskar með
sama hætti og það teljast mannréttindi
að geta farið til sólarlanda í sumarfrí. Það
verður líka að gæta að því, að verði ekki
opnaðir möguleikar á slíkum einkarekstri
hér mun fólk kaupa þessa þjónustu í vax-
andi mæli í öðrum löndum og er raunar
byijað að gera.
Fátækt og
misrétti
IFYRRNEFNDUM
umræðum henti Jó-
hanna Sigurðar-
dóttir, varaformað-
ur Alþýðuflokksins,
á lofti umfjöllun hér í Reykjavíkurbréfi
fyrir hálfum mánuði um vaxandi efnamun
í Ba,ndaríkjunum og nefndi nokkrar tölur
um eigna- og tekjuskiptingu hér á landi í
því samhengi. Þessar umræður af hálfu
félagsmálaráðherra taldi Svavar Gestsson,
fyrrverandi formaður Alþýðubandalagsins,
vísbendingu um skoðanaágreining innan'
ríkisstjórnarinnar. Það er auðvitað full-
kominn misskilningur.
Það er sjálfsagt mál, að við skoðum í
ljósi umræðna í Bandaríkjunum og raunar
víðar, hvernig tekju- og eignaskipting hef-
ur þróazt hér á íslandi t.d. á síðustu tveim-
ur áratugum. Þær tölur, sem félagsmála-
ráðherra hefur nefnt í þessu sambandi
gefa ekki nægilega glögga mynd af þess-
ari þróun, þótt þær kunni að gefa einhveij-
ar vísbendingar. Þess vegna er æskilegt
og nauðsynlegt að sérfræðingar kanni
rækilega þau gögn sem fyrir hendi eru til
þess að efnislegar umræður geti farið fram
um þetta á grundvelli víðtækra upplýs-
inga. Hins vegar er það fagnaðarefni að
ráðherrann skyldi gera þetta að umtals-
efni. Umræður eru til þess fallnar að draga
nýjar upplýsingar fram í dagsljósið og eru
forsenda nýrrar stefnumörkunar og það
er ómögulegt að skilja hvernig í því getur
falizt andstaða við núverandi ríkisstjórn
að fjalla um þróun síðustu tuttugu ára í
þessum efnum! Ekki hefur ríkisstjórnin
setið allan þann tíma.
Fyrir nokkrum árum var efnt til ráð-
stefnu um fátækt á íslandi. Það var athygl-
isvert að fylgjast með viðbrögðum við
þeirri ráðstefnu. Sums staðar gætti mikill-
ar reiði vegna þess, að efnt væri til um-
ræðna um þetta efni, þar sem engin fá-
tækt væri til i landinu. Fátækt er afstætt
hugtak. Sá maður, sem á skuldlausa íbúð
en lifir á tekjutryggingu er ekki fátækur
í skilningi kreppuáranna en hann hefur
lítið handa á milli miðað við aðra og svíð-
ur það. Aðalatriðið er hins vegar að ef
markmið okkar er að byggja upp fyrir-
myndar samfélag, sem við getum sökum
fámennis, verðum við að vera reiðubúin
til að ræða hugsanlegar skuggahliðar þess
þö ekki væri nema til að komast að niður-
stöðu um að þær séu ekki, fyrir hendi.
Þær upplýsingar um þróun tekju- og
eignaskiptingar í Bandaríkjunum, sem
Morgunblaðið vitnaði til fyrir hálfum mán-
uði hafa vakið upp gífurlegar umræður
þar vestra í kjölfar óeirðanna í Los Angel-
Morgunblaðið/RAX
es, sem yfirleitt eru ekkert síður skýrðar
með efnahagslegu misrétti en kynþáttafor-
dómum. Þessar umræður beinast m.a. að
því hvaða árangri herferð Lyndons John-
sons gegn fátækt á sjöunda áratugnum
hafi skilað. Þær snúast um það hvaða
aðferðum eigi að beita til þess að ráða bót
á þeim hrikalegu þjóðfélagsvandamálum,
sem blasa við Bandaríkjamönnum. Og það
er eftirtektarvert, að áhyggjur vegna þess-
arar stöðu mála koma nú ekki síður fram
hjá harðsnúnum hægri mönnum en hjá
demókrötum.
Einn helzti leiðtogi hægri sinnaðra repú-
blikana á Bandaríkjaþingi á síðasta áratug
heitir Jack Kemp og er nú húsnæðismála-
ráðherra í ríkisstjórn Bush. Hann hefur
ekki notið hylli forsetans síðustu þijú árin
eða frá því Bush tók við völdum en vekur
nú vaxandi athygli vegna þess, að hann
hefur bersýnilega barizt fyrir þvi innan
ríkisstjórnarinnar, fyrir daufum eyrurn, að
takast á við fátæktarvandamál stórborg-
anna. Eitt helzta viðskiptatímarit Banda-
ríkjanna nefnist „Business Week“ og
mundi enginn kenna skoðanir þess við
annað en sterka hægri stefnu. Ritstjórnar-
grein í síðasta tölublaði þess fjallar um
„þau Bandaríki sem við getum ekki lengur
lokað augunum fyrir“ og fjallar um nauð-
syn þess að ráðast til atlögu við hin djúp-
stæðu félagslegu vandamál í bandarísku
þjóðlífi.
Samhliða þvi, að við íslendingar tök-
umst á við það verkefni að aðlaga velferð-
arkerfi okkar að nýjum aðstæðum er nauð-
synlegt að við könnum, hvort það er eitt-
hvað á ferðinni í okkar samfélagi, sem við
erum að loka augunum fvrir.
„Hverjir eru þeir
sem við núverandi
aðstæður telja
það fáheyrt að
fella niður eða
draga úr bótum
velferðarkerfis-
ins til þeirra sem
ekki þurfa á því
að halda en
hækka þær í þess
stað til hinna, sem
þeirra þurfa með?
Er Framsóknar-
flokkurinn á móti
því? Er Alþýðu-
bandalagið á móti
því? Er Kvenna-
listinnámóti
því?“