Morgunblaðið - 06.06.1992, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. JÚNÍ 1992
Sár saga konu
________Leikiist____________
Guðrún Þóra Gunnarsdóttir
Low-Life Theatre Co.: The
White Whore and the Bit Play-
er.
Höfundur: Tom Eyen.
Leikstjóri: John Moulton Reid.
Tæknistjórn á íslandi: Vil-
hjálmur Hjálmarsson.
Lítill leikhópur frá Skotlandi
drukknar auðveldlega í stórvið-
burðum Listahátíðar og Nor-
rænu leiklistardaganna. En að-
standendur Low-Life Theatre
Co. eru hugrakkir bæði hvað
varðar val á efni, leiktúlkun og
því að koma hingað til iands í
júníbyijun og keppa við björt
sumarkvöldin og stórstjörnur á
öllu listasviðinu. Það voru sorg-
lega fáir á frumsýningu leikhóps-
ins á „The White Whore and the
Bit Player" í Gerðubergi síðast-
liðið miðvikudagskvöld. Ekki var
að finna að það truflaði leikarana
neitt en þeir léku aðdáunarlega
vel og sýningin var eftirminnileg
í alla staði.
Leikhópurinn var stofnaður
fyrir nokkrum árum og var Felix
Bergsson leikari meðal stofn-
enda. Haustið 1990 kom hópur-
inn í sína fyrstu heimsókn til
íslands og sýndi „Sögu úr dýra-
garðinum" eftir Edward Albee.
Sýningin sem nú er á ferðinni
er unnin í samvinnu við eitt virt-
asta óháða leikhús Skotlands,
Shared Boat Theatre Co.
Innri og ytri veruleiki rekast
í sífellu á í þessari sýningu, skil-
in þama á milli eru jafnframt
mjög óljós. ímyndunin verður
raunveruleg og öfugt. í verkinu
segir höfundur að tími þess sé
einungis tíu sekúndur sem líði
frá því að sjálfsmorð er framið
og þar til dauðinn hefur heltekið
líkamann. Þetta er saga frægrar
leikkonu (Marilyn Monroe?) sem
er ekki lengur gjaldgeng í heimi
frægðar og auðs. Myndir úr lífi
hennar líða hjá líkt og flöktandi
draumur. Fáránleikinn er heldur
aldrei langt undan enda lífið
sjaldnast rökrétt heild.
Vitund konunnar er klofín í
tvær persónur á sviðinu; nunnu
og hóru. Nunnan, sú sem hún
vildi vera, tákn hreinleikans.
Hóran, sú sem aðrir sáu hana
vera, tákn þess óhreina, þess
lægsta í þjóðfélaginu. Söluvara.
í raun koma fjölmargar fleiri
persónur til sögunnar; litla stúlk-
an sem situr hjá látinni móður
sinni, óframfæma stúlkan í skól-
anum sem kennarinn gerir gys
að, blondínan eftirgefanlega,
lífsreynd og ástleitin kona. Allt
ein og sama konan. Þrátt fyrir
að ég hafi talað um nunnu og
hóru hér að framan þá segir það
lítið því að þau hlutverk standast
ekki raunveruleikann fremur en
annað í verkinu. Nunnan verður
til að mynda tæpast sögð hrein-
lynd persóna, hún er ekki síður
klúr en hin. Að auki er sífelld
víxlverkun á milli þessara per-
sóna, milli þess klúra og hreina.
„The White Whore and the Bit
Player“ er ákaflega skemmtilegt
verk, margradda og spennandi.
Eitthvað svo dæmalaust trúverð-
ugt þrátt fyrir, eða kannski
vegna, óræðninnar sem í því
felst.
Sýningin var lífleg með af-
brigðum og oft fjarskalega fynd-
in. Þau Amanda Beveridge (hór-
an) og Graeme Dallas (nunnan)
fara bæði á kostum. Þau leika
allan tilfinningaskalann á svo
tilgerðarlausan hátt að það er
hrein unun að fylgjast með þeim.
Hóra og nunna í senn. Amanda
Beveridge í hlutverki sínu í
„The White Whore and the Bit
Player".
Leikmátinn er kröftugur en þrátt
fyrir fjörið er eins og einhver
sárauki í öllu undir niðri, tregi.
Það er líka einkennandi að texti
og hreyfingar em oft í hrópandi
ósamræmi, vísuðu hvort í sína
áttina. Eins og í upphafi þegar
konan (hóran) rifjar upp frægð
sína og frama sem virt leikkona
þá hreyfir hún sig sem hún væri
á nektarsýningu á klámbúllu.
Það væri mikil synd ef þessi
sýning færi fyrir ofan garð og
neðan hjá íslensku leikhúsáhuga-
fólki, jafnáhugaverð sem hún er.
Næstu sýningar eru áætlaðar í
Gerðubergi 10. júní og í Héðins-
húsinu 15. júní, einnig hefur
hópurinn hug á því að flytja verk-
ið á vegum Klúbbs Listahátíðar
á Café Hressó.
„Ekkert ferst þótt
glatað sýnist“
Bókmenntir
Jenna Jensdóttir
Ingibjörg Þorgeirsdóttir: Ljóð.
Prenthúsið, Reykjavík 1991. (I
Líf og litir. II. Gamlir strengir.)
Langt er síðan Ingibjörg Þor-
geirsdóttir gaf fyrst út ljóðabók
sína Líf og litir og vakti hún þá
nokkra athygli. Nú kemur hún út
aftur ásamt nýrri ljóðabók höfund-
ar.
Ungur kennari sem berklarnir
höfðu hertekið sótti styrk sinn og
lífsgleði í andlega iðju og bar ljóða-
gerðina þar hæst. Þessi eldri ljóð
höfundar virðast mér margræð —
og stundum torræð. Heimur ljóð-
anna er veraldlega þröngur. Land-
ið, samferðamenn og æskustöðv-
arnar, sem höfundur er ávallt í
nánum tengslum við, í gleði og
sorg. Hugarheimur er mikill og
víðfeðmur — oft myrkur:
Þung er þrautabið
þeim, sem fangi er;
margur ævi út
ógnsárt helsið ber.
(bls. 34)
En stundum er bjart yfir og þá
er eins og aukinn kraftur færist í
skáldskapinn: Vögguvísa. /Sofa
blóm í brekku/blundar fugl á
grein,/lítið lamb hjá móður/lúrir
bak við stein./Silfurlindin létt og
hrein/ljóðið syngur ein, —/vöggu-
ljóðið ljúft og rótt:/Góða, góða
nótt!/(bls. 58).
Seinni ljóðabókin, II. Gamlir
strengir sýnist mér geyma ljóð ort
á efri árum. Viðhorf höfundar til
lífsins hafa breyst. Hann veit lífið
jafn óvægið og fyrr, en hefur nú
lært að sætta sig við það og finna
gleði í raunveruleika þess.
Sjónarhringur hefur víkkað og
heimsmálin verða líka yrkisefni.
Höfundur fylgir straumi tímans í
Ingibjörg Þorgeirsdóttir
ljóðagerð og óbundin ljóð skipa hér
einnig sess. Að mínu mati tekst
þar oft vel til: Á fíðrildavængjum.
/ A miðju skammdegi,/þegar grá
éljatjöld/héngu fyrir öllum glugg-
um /hið efra,/kom lítið söngstef
aðvífandi/— líkt og gullinvængjað
fiðrildi/utan úr skógi —/smaug inn
í bijóstið./þíddi freðna sorg,/ leysti
bundna gleði/og flaug með von-
ina/út í tímalaust vorið./(bls. 119).
Ferskeytlur eru fleygar hjá höf-
undi. Þótt ljóðin hafi gert nafn
hans áður þekkt, eiga snjallar
smásögur og greinar frá árum
áður einnig sinn þátt.
Það er gleðilegt að Ingibjörg
skuli hafa orku og framtak til að
koma ljóðabókum sínum út á ævi-
kvöldi.
Þær segja mikið, tvær ljósmynd-
ir af Ingibjörgu, um vegferð henn-
ar — önnur frá æskuárum, hin
tekin nú á elliárum.
Bókin, sem er 168 bls., er vönd-
uð í útgáfu.
Píanósnillingurinn
Shura Cherkassky.
eftir Halldór
Hansen
Undanfarið hefur hver jöfurinn
af öðrum í röð fremstu píanóleik-
ara heims verið að kveðja og hverfa
af sjónarsviðinu.
Menn á borð við Rudolf Serkin,
Claudio Arrau, Vladimir Horowitz,
Wilhelm Kempf og Emil Gilels eru
horfnir yfír móðuna miklu tiltölu-
lega nýlega, svo að ekki sé minnzt
á menn á borð við Arthur Schnab-
el, Edwin Fischer, Walter Giesek-
ing, Wilhelm Backhaus og aðra,
sem kvatt hafa fyrir þó nokkru.
List þeirra hefur að vísu varðveizt
í hljóðritunum, en hljóðritanir,
hversu frábærar sem þær ella
kunna að vera, segja aldrei nema
hálfa sögu, því að þær varðveita
allt annað betur en lífsneistann.
Því megum við vera þeim mun
þakklátari fyrir, að enn eru nokkr-
ir af jöfrunum í fullu fjöri, en eru
engu að síður fulltrúar fyrri tíma
og hefða í tónlistarflutningi og
píanóleik, sem virðast á hraðri leið
að glatast í ys og þys tæknialdar-
innar.
Ekki svo að skilja, að nútíminn
hafí ekki á að skipa tæknilegum
afburðamönnum í píanóleik, heldur
hitt að áherzlubreytingar hafa orð-
ið og þær verulegar, þannig að
það, sem áunnist hefur, virðist oft
vera á kostnað annarra gilda, sem
áður voru í hávegum höfð. Ef til
vill er það ekki nema eðlilegt, að
á öld hraðans hafí það orðið metn-
aðarmál að geta spilað hraðar og
öruggar en nokkur annar, en á
þessu sviði sem öðrum hefur hrað-
inn orðið til þess, að menn gefa
sér síður tíma til að staðnæmast,
líta í kring um sig og njóta blæ-
brigða, litbrigða og einfaldlega
þess að vera til, því að of mikið
liggur á að komast að marki. En
áður en tíminn varð ígildi peninga
og keppnisandinn náði yfírhönd-
inni, var þessu á ýmsan hátt öðru-
vísi farið og sá andi og sú list lifir
enn í píanóleik Shura Cherkas-
skys, enda hefur hann algjöra sér-
stöðu meðal píanóleikara nútím-
ans.
Ekki svo að skilja, að Shura
Cherkassky sé ekki fyllilega sam-
keppnisfær við hvaða nútíma
„virtuos“, sem vera skal, varðandi
það að leika sér að tæknilegum
vandamálum af meiri hraða og
öryggi en flestir, ef hann vill það
við hafa, en áherzlan er venjulega
á öðru, þ.e.a.s. á tónfegurð, mýkt
og fyllingu í áslætti, blæbrigðum,
litauðgi, saumlausu „legato“ og
hæfíleikanum til að láta píanóið
syngja, þó að það sé slaghljóðfæri
og þar með andstætt því söngræna
í eðli sínu.
Og sem tónlistarmaður er Shura
Cherkassky fyllilega fær úm að
uppfylla ströngustu kröfur síðustu
viðurkenndra hefða í tónlistar-
flutningi og kemur stundum á
óvart með því að gera nákvæmlega
þetta, en oftar fer hann sínar eigin
götur, hvað svo sem fyrirbærið
„seinasta tízka“ segir og kýs að
nota sér það frelsi, sem einungis
afburða tæknilegir yfírburðir leysa
úr læðingi og er svo mjög í anda
hinna gömlu meistara píanóleiks-
ins á borð við Godowski, Rosent-
hal, de Pachmann, að ógleymdum
Josef Hoffmann, sem reyndar var
kennari Shura Cherkasskys og sá,
sem hann þakkar það að hafa vak-
ið athygli sína á þeirri list að laða
fram hljóðar innri raddir og
kontrapunkta í tónlistarflutningi,
þannig að allar línur verði sem
skýrastar og tærastar, en einmitt
þetta atriði er einkennandi fyrir
leik Shura Cherkasskys enn þann
dag í dag.
Jafnframt er hann einn af þeim
fáu píanóleikurum, sem enn hefur
meistaralegt vald á þeirri 19. aldar
hefð að leika svokallaðar „trans-
skriptionir“, þ.e.a.s. tónlist, sem
er einföld og ef til vill ekki sérlega
merkileg í eðli sínu, en er sett í
flókinn og glæsilegan píanóbúning,
þannig að á alla möguleika hljóð-
færisins og alla fæmi píanóleikar-
ans reynir og flyzt í æðra veldi
fyrir tilstilli flytjandans fremur en
tónskáldsins. A 19. öldinni, allt frá
tímum Franz Liszt, og framan af
þeirri 20. vom verk af þessu tagi
oft uppistaðan í píanótónleikum og
nutu feiknálegra vinsælda almenn-
ings þótt þau hafi nú orðið að víkja
Shura Cherkassky
„Shura Cherkassky
hefur bæði verið hafinn
upp til skýjanna, sem
óviðjafnanlegur snill-
ingur, en einnig gagn-
rýndur hart eins og
aðrir, sem fara ekki
troðnar slóðir, þótt af
snilld sé. En eitt er víst:
Hann kemur ávallt á
óvart og er það mikil
blessun á tímum stöðl-
unarinnar.“
fyrir kjarnmeiri tónlist, enda þótt
nokkrir af yngri píanóleikurum
dagsins í dag séu að leika sér að
því að endurvekja hefðina.
Shura Cherkassky fæddist í
borginni Odessa við Svartahaf í
Rússlandi árið 1911 og ólst þar
upp til 11 ára aldurs. í kjölfar
byltingarinnar fluttist fjölskyldan
til Bandaríkjanna. Það var móðir
hans Lydia Cherkassky, sem sá
um tónlistaruppeldi hans frá upp-
hafi og leiddi hann fyrstu skrefín,
enda frægur og frábær píanókenn-
ari. Shura Cherkassky var nánast
það, sem kallað er undrabarn,
hlaut strax á barnsaldri aðdáun
manna á borð við Paderewski og
Rachmaninoff enda þótt hann
gerðist nemandi Jósef Hoffmann
við Curtis stofnunina í Philadelphia
og þakki enn þann dag í dag Jósef
Hoffmann fyrir að hafa mótað sig
sem píanóleikara, en þó fremur
með fordæminu en beinni kennslu.
Vegna málaörðugleika gekk Shura
Cherkassky aldrei í bandarískan
skóla, heldur var honum kennt
heima, og frá fyrstu byijun var
tónlistin í fyrirrúmi og skyggði á
allt annað.
Fjölskyldan. átti oft í erfiðleik-
um, fjárhagslegum sem öðrum, og
upp úr síðari heimsstyijöldinni
fluttist Shura Cherkassky ásamt
móður sinni til Suður-Frakklands.
Eftir lát móður sinnar árið 1961
fluttist Shura Cherkassky til Lund-
úna, þar sem hann hefur átt heima
síðan og búið við vaxandi frægð
og velgengni, sem ekkert hefur
látið undan síga, þótt aldurinn
færist yfir.
Shura Cherkassky hefur bæði
verið hafinn upp til skýjanna, sem
óviðjafnanlegur snillingur, en einn-
ig gagnrýndur hart eins og aðrir,
sem fara ekki troðnar slóðir, þótt
af snilld sé. En eitt er víst: Hann
kemur ávallt á óvart og er það
mikil blessun á tímum stöðlunar-
innar.
Höfundur er læknir.