Morgunblaðið - 07.06.1992, Blaðsíða 14

Eftir Jóhannes Tómasson
„ÁÐUR var alltaf sviti í lófunum - en nú finn ég ekkert.
Þetta er allt annað líf - ég finn enga hræðslu núna. Ég fór
að sofa klukkan ellefu í gærkvöld og svaf eins og steinn.
Ég flaug síðast fyrir átta árum og mig langar að fara sem
fyrst aftur.“ A þessa leið voru ummæli nokkurra þátttak-
enda í námskeiði sem Flugleiðir stóðu fyrir nýlega til að
yfirvinna flughræðslu. Námskeiðinu lauk með flugferð til
Kaupmannahafnar og var að heyra á þátttakendum að
þeim hefði tekist að yfirvinna flughræðsluna og að þeir
vildu helst fara í loftið strax aftur. Þetta var sjöunda nám-
skeiðið og hafa liðlega eitt hundrað manns setið þau. „Ég
held að besta staðfestingin á að námskeiðin beri árangur
séu öll póstkortin sem við höfum fengið frá þátttakendum
héðan og þaðan úti í heimi þar sem þeir hafa verið staddir
í lejrfi og segja að það sé draumur að fljúga,“ segir Eirík-
ur Orn Arnarson sálfræðingur, annar aðalkennaranna.
Hinn er Gunnar H. Guðjónsson flugstjóri.
eir sem búa á eyju og vilja
ferðast eiga ekki margra
kosta völ hvað varðar farar-
tæki. Þeir geta valið milli
flugvéla og skipa af öllum stærð-
um og gerðum, þeir gætu kannski
synt eða gengið á ís, ekið um jarð-
göng eða ferðast jafnvel á ein-
hvem enn fmmlegri hátt! Geti
þeir ekki af einhverjum ástæðum
notað þessa möguleika verða þeir
að sitja heima.
Flugið algengasti ferðamát-
^fflgengasti ferðamátinn frá ís-
landi er með flugi og þær þúsund-
ir manna sem ferðast þannig
áhyggjulaust á ári hveiju hafa
kannski ekki leitt hugann að því
að fyrir mörgum er það meirihátt-
ar átak að stíga upp í flugvél.
Raunar kostar það líka átak að
ákveða að ferðast méð flugvél,
panta flugfarið og sækja farmið-
ann. Þessar hindranir þarf að yfir-
vinna áður en stigið er um borð.
Og hvernig gera menn það? Með
því að fresta för sinni, reyna að
finna annan ferðamöguleika og ef
það verður ekki umflúið: Að sturta
í sig nokkmm sterkum fyrir brott-
för eða taka róandi.
„Njótið þess að fljúga“ er yfír-
skrift námskeiðsins og segir Una
Eyþórsdóttir deildarstjóri hjá
Flugleiðum að félagið muni halda
þessum námskeiðum áfram en
þegar hafa sjö námskeið vetið
haldin. „Við héldum eitt námskeið
á Akureyri og nú í maí hófst eitt
námskeið á ísafirði. Fólk sem hef-
ur áhuga á að komast á þessi
námskeið hefur samband við okk-
ur og það er ekkert lát á því. Mér
sýnist því augljóst að þessu verður
haldið áfram,“ segir Una Eyþórs-
dóttir.
Námskeiðið, sem tekur nokkra
eftirmiðdaga, hefst með því að
þátttakendur kynna sig og greina
frá því hvað helst valdi þeim óþæg-
indum í sambandi við flug og síðan
skiptast þeir Eiríkur Örn Arnarson
og Gunnar H. Guðjónsson á að
um að fræða þátttakendur og
svara spumingum. Einnig er farið
í heimsókn í flugtuminn í Reykja-
vík, afgreiðslu innanlandsflugs
Flugleiða og þeir sem vildu gátu
einnig heimsótt Flugstöð Leifs
Eiríkssonar. Lokaatriðið er síðan
flugferð til Kaupmannahafnar.
Eiríkur Örn ræðir um sálfræði-
lega hlið málsins og Gunnar út-
skýrir helstu atriði flugeðlisfræði
og veðurfræði, fjallar um helstu
stjómtæki og eiginleika flugvélar
og hvernig flug er skipulagt. Og
spumingamar létu ekki á sér
standa:
Getur flugvél ekki brotnað ef
hún hristist mikið? Getur flugvél
fallið svo langt niður í ókyrrð að
húrí farist? Hvað ræður flugleið-
inni? Er betra að fljúga hátt eða
lágt? Er betra að fljúga yfír sjó
eða landi?
Óþægindi en ekki hætta
Gunnar flugstjóri átti svar við
öllum þessum spurningum og
miklu fleiri. Hann fullvissaði menn
Yfir 17%
íslendinga
flughræddir
■ Flughræðsla meðal
íslendinga var könnuð
fyrir nokkrum árum á
vegum Geðrannsókna-
stofnunar Háskóla ís-
lands og stjórnaði Eirík-
ur Örn Arnarson henni.
Þúsund manna úrtak á
aldrinum 16 til 75 ára
var spurt um kvíða eða
hræðslu í tengslum við
það að fljúga og svöruðu
776. Sögðust I7,7%allt-
af flnna til flughræðslu.
■ Nokkuð meira bar á
flughræðslu meðal
kvenna eða 25% en hún
var 9% meðal karla.
Flughræðsla var algeng-
ust meðal fólks á aldr-
inum 30 til 39 ára.
Meira bar á flughræðslu
meðal Reykvíkinga en
þeirra sem búa úti á
landi. Um ástæður fyrir
flughræðslunni nefndu
flestir, 47%, ókyrrð og
31 % kváðust hræddir í
flugtaki og lendingu.
■ Þá voru 51 % hræddir
um vélarbilun og 23%
óttuðust það mest að
geta ekki haft nein áhrif.
Margir nefndu einnig
lofthræðslu og inni-
lokunarkennd sem
ástæðu flughræðslu
sinnar og um 46% áttu
flughræddan ættingja
eða vin.
um að flugvélar nútímans gætu
ekki nötrað í sundur þótt þær
hristust ótæpilega og sagði að
ókyrrð væri ekki hættuleg, hún
væri aðallega óþægileg. Hann
sagði að yfirleitt væri best að
fljúga hátt, þar væri loft þynnra,
menn kæmust fyrr á áfangastað
og flogið væri ofar veðrum. „Þið
viljið helst að flugvélin fari á loft
án þess að hallast, fljúgi sína leið
án þess að hreyfast og lendi án
þess að þið fínnið fyrir því,“ segir
Gunnar. „En við bestu skilyrði er
það ekki einu sinni svo og við
verðum bara að sætta okkur við
það. Við verðum hins vegar að
hætta að 'líta á flugið og allar
hljóðbreytingar, ókyrrð, halla á
vélinni í beygjum og svo framveg-
is sem eitthvað hættulegt. Þetta
kann að vera óþægilegt en það
er ekki hættulegt."
ög þannig fór Gunnar yfir
hvem þáttinn af öðrum og allir
fengu svör. í hléum var sýnt
myndband frá flugferð og gátu
þátttakendur lifað sig inn í flug-
ferðina og skoðað og tekist á við
þau atriði sem þeir óttuðust. ög
Eiríkur Öm ræddi síðan um hina
sálfræðilegu hlið málsins:
„Flughræðsla er fælni. Fælni
má skilgreina sem yfirþyrmandi
ótta og ómótstæðilega hliðmn við
fremur meinlausa hluti. Hinn fælni
gerir sér fulla grein fyrir því að
hann bregst við þessum áreitum á
órökrænan hátt. Fælni getur verið
margs konar: Einföld fælni sem
tengist ákveðnum aðstæðum, hlut
eða sjúkdómi; félagsfælni er fælni
við að vera innan um fólk, fælast
samneyti við gagnstætt kyn,
hræðsla við að borða eða drekka
á veitingastöðum o.s.frv. og víð-
áttufælni sem er hræðslan við að
vera einn og eiga í erfiðleikum sem
tengjast þvi að fara að heiman,
að vera einn á berangri, ótti við
innilokun, bíða í biðröð eða ferð-
ast, svo dæmi séu tekin."
Slökun mikilvæg
Eiríkur Örn ræddi um streitu
og afleiðingar hennar og lagði
mikla áherslu á slökun. Allir þátt-
takendur fengu snældu með
slökunaræfíngum sem hann hefur
útbúið. Hann sagði það jafnsjálf-
sagt að stunda slökun daglega og
að bursta tennurnar. En hvernig
skýrir hann flughræðslu sem slíka?
„Mörg hugræn einkenni sem
tengjast flugi eru ýktar útgáfur
af eðlilegum viðbrögðum en önnur
einkenni endurspegla bælingu
eðlilegrar starfsemi. Flugið gerir
í raun litlar kröfur til farþega,
þeir eru óvirkir meðan á flugferð
stendur og þess vegna hættir
mönnum til að sökkva sér niður í
alls konar vangaveltur og menn
taka að ímynda sér að hitt og
þetta hættulegt sé að gerast í flug-
ferðinni. Kvíða gagnvart flugi má
skýra sem ófullkomið mat á flugi
og þess vegna fer mikill tími hér
á námskeiðinu í að útskýra hvem-
ig flugið og allt í sambandi við
flugumferðarstjórn og flugrekstur
gengur fyrir sig.“
Eiríkur Örn segir að kvíðinn
leiði til breytinga á hugsunum, til-
finningum og lífeðlislegum við-
brögðum og stafi það af bjöguðum
hugsunum. Líkaminn takist á við
ógn og yfirvofandi hættu með
ákveðnum lífeðlislegum viðbrögð-
um og hegðun sem komi fram sem
barátta eða ótti. Hann hefur sett
þessi viðbrögð upp sem hringrás
og sýndi hvernig þessi hringrás
breytist eftir að menn taka að
stunda kerfísbundna slökun.
Að breyta tölvuforritinu!
Til að vinna bug á þessu sagði
Eiríkur að menn þyrftu að temja
sér ákveðinn hugsanagang og að
líta á allt það jákvæða sem hægt
væri að finna:
-Þið verðið að læra á líta hlut-
lægt á aðstæður sem þið hafið
venjulega rangtúlkað og síðan að
þróa og láta reyna á nýja afstöðu.
Örökrænt innra tal getur tengt
neikvæðar tilfínningar við það að
fljúga. Til dæmis ef tilkynnt er
seinkun í brottfararsal þá dettur
ykkur kannski helst í hug að eitt-
hvað hljóti að vera að og vélin
muni bila á leiðinni. Þetta leiðir
til kvíða og máttvanatilfinningar.
Við getum líka hugsað okkur að
þið séuð stödd í rútunni á leið á
flugvöllinn. Þið farið að hugsa um
þrengslin í rútunni og síðan að það
verði enn þrengra í flugvélinni og
til hvaða ráða þið munið grípa ef
þið verðið ofsahrædd í vélinni og
viljið komast út. Þessar hugsanir