Morgunblaðið - 27.08.1992, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 27. ÁGÚST 1992
13
Á samkeppni í heilbrigð-
isþjónustu rétt á sér?
eftir Önnu Lilju
Gunnarsdóttur
í flestum löndum hins vestræna
heims hefur hin síðari ár verið
leitað leiða til að lækka kostnað
við heilbrigðisþjónustu án þess að
skerða gæði þjónustunnar. Skiptar
skoðanir eru um hvaða leiðir eru
bestar. Háværar raddir heyrast,
sérstaklega í Bretlandi og Banda-
ríkjunum, um að frjáls samkeppni
sé það afl sem árangursríkast
verði í baráttunni við sihækkandi
kostnað heilbrigðiskerfisins. Þessi
rökfærsla er byggð á reynslu
ýmissa neyslutegunda þar sem
samkeppnislögmál hafa gefist
mjög vel. Sem dæmi um slíkar
tegundir má nefna matvörur og
ferðaþjónustu. En skapar frjáls
samkeppni innan heilbrigðisþjón-
ustunnar þann árangur sem von-
ast er eftir?
Grunnskilyrði fyrir því að frjáls
samkeppni leiði til lækkaðs verð-
lags er að neytendur geti og hafi
áhuga á að bera saman verð og
gæði þeirrar vöru eða þjónustu
sem boðið er upp á. Einnig verða
neytendur að geta metið þær upp-
lýsingar sem þeim eru gefnar.
Þessum skilyrðum er erfitt að full-
nægja þegar um þjónustu innan
heilbrigðiskerfísins er að ræða.
Þar ráða eftirfarandi ástæður
mestu:
Lítil eða engin hvatning er fyrir
neytendur að gera verðsamanburð
á þjónustu sem þeir borga ekki
sjálfir. Við kaup á neysluvamingi
eins og matvöru eru miklar líkur
á að neytendur leiti að hagstæð-
asta verðinu og hagi innkaupum
sínum eftir því. Þegar neytendur
aftur á móti þurfa að fara í
blóðprufu eða röntgenmyndatöku
þá eru sáralitlar líkur á að þeir
hringi á milli heilbrigðisstofnana
til að bera saman verð þeirrar
þjónustu sem þá vantar.
Neytendur hafa ekki þekkingu
til að meta mismun á framboði
og gæðum milli heilbrigðisstofn-
ana. Við kaup á ferðaþjónustu til
dæmis, þá eiga neytendur mun
auðveldara með að meta mismun-
andi ferðatilboð heldur en að bera
saman mismun á sérhæfðum rann-
sóknum á milli heilbrigðisstofn-
ana.
Neytendur hafa ekki sérþekk-
ingu til að meta þær uppiýsingar
sem þeim eru gefnar af sérfræð-
ingum heilbrigðisþjónustunnar.
Fjöldi eða sérhæfni rannsókna við
sjukdómsgreiningu eða mismun-
andi meðferðarmöguleikar sjúk-
dóma eru ekki á þekkingarsviði
hins almenna borgara og verða
þeir því yfirleitt að treysta með-
ferðaraðila sínum til að ákveða
hvaða meðferð þeir þurfi.
Neytendur heilbrigðisþjónust-
unnar hafa þess vegna takmarkað-
an áhuga og þekkingu til að velja
eða hafna þeirri þjónustu sem þeir
eiga völ á. Eftirspurn eftir heil-
brigðisþjónustu er því mjög lítið
háð verði þjónustunnar.
Hagfræðilögmál um framboð
og eftirspurn gerir ráð fýrir að
með auknu framboði á ákveðinni
vöru eða þjónustu lækki verð
hennar. Neysla heilbrigðisþjón-
ustu getur aukist nær ótakmarkað
þar sem þörf fyrir þjónustu á þessu
sviði er mjög afstætt hugtak og
auðvelt fyrir almenning að auka
eftirspurn eftir þessari þjónustu.
Vegna þeirrar ástæðu og erfiðleik-
anna við samanb'urð á verði og
gæðum þjónustunnar mun aukið
framboð að öllum líkindum leiða
til aukinnar eftirspurnar án lækk-
unar á verði.
Heilbrigðisstofnanir í sam-
keppni keppast um að bjóða sömu
eða betri tækni heldur en sam-
keppnisaðilinn sem leiðir oft til
tvöföldunar á þessum kostnaði
fyrir þjóðfélagið. Aukin samkeppni
í heilbrigðisþjónustu leiðir þess
vegna til margföldunar á hátækni-
þjónustu sem skilar sér í auknum
heildarkostnaði til heilbrigðismála.
Sem dæmi um þetta má nefna
stóru sjúkrahúsin í Reykjavík,
Landspítalann og Borgarspítal-
ann. Samvinna og sérhæfing milli
þessara stofnana hefur verið fyrir
hendi en með aukinni samkeppni
milli þeirra má búast við tvöföldun
á hátækniþjónustu sem ekki er
þörf á fyrir jafn fámenna þjóð og
hér er. Afleiðingin verður aukinn
heildarkostnaður til heilbrigðis-
mála fyrir íslenskt þjóðarbú.
Hætta er á að aukin samkeppni
milli heilbrigðisstofnana leiði til
minnkaðs aðgengis áð nauðsyn-
Anna Lilja Gunnarsdóttir
„Niðurstaðan af þess-
um vangaveltum sýnir
að aukin samkeppni í
heilbrigðiskerfinu leið-
ir til aukins kostnaðar
til heilbrigðismála.
Aukið framboð heil-
brigðisþjónustunnar
mun auka eftirspurnina
án þess að verð fyrir
þjónustuna lækki og
líkurnar á tvöf öldun á
hátækniþjónustu eykst
við aukna samkeppni.“
legri heilbrigðisþjónustu fyrir þá
sem minna mega sín í þjóðfélag-
inu. Þetta atriði á þó frekar við í
löndum eins og Bandaríkjunum
þar sem þessar stofnanir eru oft
í einkaeign og eiga tilvist sína
undir því að fá greitt fyrir veitta
þjónustu. Ekki er líklegt að þessar
stofnanir haldi dyrum sínum opn-
um þeim sem ekki geta greitt fyr-
ir þá þjónustu sem þeir fá. Þjóðfé-
lagslegt mikilvægi verður þá ekki
sá þáttur sem ræður hvaða þjón-
usta er veitt, heldur hversu arðbær
hún er.
Lokaorð
Niðurstaðan af þessum vanga-
veltum sýnir að aukin samkeppni
í heilbrigðiskerfinu leiðir til aukins
kostnaðar til heilbrigðismála. Auk-
ið framboð heilbrigðisþjónustunn-
ar mun auka eftirspurnina án þess
að verð fyrir þjónustuna lækki og
líkumar á tvöföldun á hátækni-
þjónustu aukast við aukna sam-
keppni. Afleiðingin verður aukinn
heildarkostnaður við heilbrigðis-
kerfið. Sú stefna stjórnvalda að
hafa tvö stór hátæknisjúkrahús í
Reykjavík, þjónandi ekki stærri
markaði en hér er, mun að öllum
líkindum leiða til aukinnar sam-
keppni á milli þeirra og er ekki
vænleg til kostnaðarlækkunar fyr-
ir þjóðarbúið. Eitt fullkomið
sjúkrahús sem sinnir hátæknimeð-
ferð ásamt því að stunda rann-
sóknir og kennslu heilbrigðisstétta
er sú lausn sem líklegust er tii að
lækka heildarkostnað til heilbrigð-
ismála án þess að gæði þjón-
ustunnar minnki. Samvinna í stað
samkeppni er því vænlegri kostur
fyrir íslenska heilbrigðisþjónustu.
Höfundur er bjúkrunarfræðingur
frá Háskóla íslands, 1985. Hún
lauk masters-prófi í viðskipta-
fræði frá University of San Diego,
Bandaríkjunum, 1990. Erí
doktorsnámi í stjómun á
heilbrigðissviði og fjármála-
stjómun við University of
Southem California, Los Angeles.
áttapl&atoai akanévs
ooltapl»nWr >
Sí® §
ií - gler
Vasv o.m.fl.
cFHD'Jt'AHV£
Jukkur ca. 35 sm.
Jukkur ca. 45 sm.
Jukkur ca. 60 sm.
Gúmmítré
Fikus Benjamini ca. 60 sm.
Burknar I
Burknar II
Begóníur
Schefflera
Asparagus
Alpafjóla (stór)
Opið alla daga til kl. 22. Sími 689070