Morgunblaðið - 27.08.1992, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 27. ÁGÚST 1992
Stjórnarandstaðan á Alþingi
Stj ómarskrárbreyting- og
kosningar nauðsynlegar
STJÓRNARSKRÁIN og Evrópskt efnahagssvæði, EES, voru rædd í
gær á AJþingi við fyrstu umræðu um frumvarp til laga um breytingu
á 21. grein stjórnarskrárinnar. Þingmenn vitnuðu mjög til álita og
skrifa annarra um þessi atriði málstað sínum til stuðnings. Bæði til
lögspekinga og einnig til pólitískra andstæðinga.
Forystumenn stjórnarandstöðunn- ástæða til að kanna þörf á nýju
ar standa sameiginlega að tveimur ákvæði í stjórnarskrána sem kvæði
frumvörpum um breytingar á stjórn- skýrt á um heimildir til þátttöku í
arskrá lýðveldisins Islands og einni
þingsályktunartillögu um þjóðarat-
kvæðagreiðslu vegna EES. Stein-
grímur Hermannsson (F-Rn) hafði
framsögu fyrir frumvarpi sem varðar
breytingu á 21. grein stjórnarskrár-
innar. Framsögumaður vísaði m.a. í
sinni ræðu til þess að mikil umræða
um fullveldisafsal hefði spunnist í
tengslum við umræðuna um EES og
mismunandi álitsgerðir lögvísra
manna hefðu verið lagðar fram. Nú
væri það svo að í 21. grein stjómar-
skrárinnar væri ekki minnst á fram-
sal á ríkisvaldi, en hún hljóðaði nú
svo: „Forseti lýðveldisins gerir samn-
inga við önnur ríki. Þó getur hann
enga slíka samninga gert, ef þeir
hafa í sér fólgið afsal eða kvaðir á
landi eða landhelgi eða ef þeir horfa
til breytinga á stjómarhögum ríkis-
ins, nema samþykki Alþingis komi
til.“
Stjómarandstæðingar gerðu til-
lögu um viðbætur í 21. grein: „For-
seti lýðveldisins gerir samninga við
önnur ríki. Þó getur hann enga slíka
samninga gert, ef þeir hafa í sér
fólgið afsal eða kvaðir á landi eða á
hvers konar fullveldisrétti í íslenskri
lögsögu, framsal einhvers hluta ríkis-
valds til fjölþjóðlegrar stofnunar eða
samtaka eða ef þeir horfa að öðru
leyti til breytinga á stjórnhögum rík-
isins nema samþykki Alþingis komi
til. Slíkt þingmál telst því aðeins
samþykkt að þrír fjórðu alþingis-
manna greiði því atkvæði."
Framsögumaður rakti nokkuð
mismunandi álit lögfræðinga á stöðu
EES-samningsins gagnvart stjórnar-
skránni. Steingrímur vitnaði til orða
Guðmundar Alfreðssonar um að í
stjómarskrám margra nágrannaríkja
væru ákvæði sem heimiluðu aðild að
yfirþjóðlegum stofnunum en ekkert
slíkt ákvæði væri í íslensku stjómar-
skránni. Guðmundur Alfreðsson
segði ennfremur í lokaorðum sinnar
álitsgerðar að breyta þyrfti stjórnar-
skránni og beita til þess 79. grein
hennar þegar frumvarp til laga um
EES kæmi til afgreiðslu Alþingis og
forseta.
Steingrímur Hermannson upplýsti
að 79. greinin kvæði á um að stjóm-
arskrárskrárbreytingar þyrfti að
samþykkja á tveimur þingum og yrðu
almennar kosningar að fara fram á
milli.
Löngu tímabært
En Steingrímur vildi kalla fleiri til
vitnis heldur en löglærða menn. Jón
Baldvin Hannibalsson utanríkisráð-
herra hefði lagt fram skýrslu sem
Jögð hefði verið fram vorið 1991 og
verið rædd nokkuð í ríkisstjórn í
marsmánuði. Utanríkisráðherra
hefði sagt: „Ef litið er til þróunar
alþjóðamála almennt má vænta auk-
innar þátttöku íslands í samvinnu
þjóða á fjölmörgum sviðum efna-
hagsmála, menningarmála, mann-
réttindamála og ekki síst umhverfis-
mála. í ljósi þessarar þróunar er full
alþjóðasamstarfí." Steingrímur tók
mjög undir þessi orð og var eindreg-
ið þeirrar skoðunar að breytingar á
stjómarskránni væru fyrir löngu
orðnar tímabærar. Steingrímur vildi
þó ekki útloka þann möguleika að
áhyggjum stjómarandstöðu vegna
hugsanlegra stjómarskrárbrota yrði
létt með þeim hætti að EES-samn-
ingurinn yrði afgreiddur sem ein-
stakt tilfelli. Með samþykkt á svo-
kölluðu „þrátt fyrir-ákvæði" í stjóm-
arskrá til heimildar á samþykkt
EES. Vitanlega yrði þessi málsmeð-
ferð að fara eftir 79. grein stjórnar-
skrárinnar sem kvæði á um kosning-
ar milli samþykkta alþingis.
Að lokum lagði framsögumaður
til að þessu máli yrði vísað til annarr-
ar umræðu og sérstakrar stjómlaga-
nefndar sem yrði kosin.
Björn Bjarnason (S-Rv) veitti
fyrra ræðumanni andsvar. Bjöm
benti á að utanríkisráðherrann hefði
lýst því yfír í sinni skýrslu að EES-
samninginn biyti ekki í bága við
stjómarskrá. En þar stendur: „Telja
verður að þær hugmyndir sem varða
valdsvið sameiginlegra stofnana á
Evrópska efnahagssvæðinu falli inn-
an ramma stjómarskrárinnar eins
og hún hefur verið túlkuð fram að
þessu. í þessu sambandi má hins
vegar benda á að ef litið er til þróun-
ar ...“ o.s.frv. Bjöm Bjarnason og
Steingrímur Hermannson skiptust á
andsvörum og deildu um hve margt
hefði breyst í EES-samningum síðan
í mars í fyrra. ^
Merkileg tilviyun
Davíð Oddssyni forsætisráðherra
þótti þetta frumvarp til breytinga á
stjómarskránni bera að með nokkuð
sérstökum og sérkennilegum hætti.
Stjómarandstaðan hefði óskað eftir
því að þetta frumvarp yrði rætt sam-
hliða umræðunni um EES-samning-
inn. En erfítt væri að fóta sig á því
hver væru raunveruleg tengsl þessa
fmmvarps við EES-málið. Það mætti
skilja fyrri ræður Steingríms Her-
mannssonar um EES á þann veg að
Framsóknarflokkurinn gæti stutt
EES að nokkrum „auðuppfylltum
skilyrðum" svo fremi sem stjórnar-
skráin heimilaði. Það vekti furðu að
Samtök um kvennalista og Alþýðu-
bandalagið stæðu með Framsóknar-
mönnum í því að flytja þetta fmm-
varp til þess að fjarlægja þessa hindr-
un fyrir stuðningi framsóknarmanna
við EES.
Forsætisráðherra sagði að það
hefði löngum verið svo að það hefðu
verið mismunandi skoðanir og túlk-
anir á stjómarskrárkvæðum. For-
sætisráðherra vænti þess að lög-
fræðileg umræða færi eftir vísinda-
legum sjónarmiðum. Nú virtist
stjórnarandstaðan hafa eina lög-
fræðilega skoðun og stjórnarliðið
aðra. Hann kvaðst fastlega gera ráð
fyrir að þetta væri tilviljun. En for-
sætisráðherra þótti hún merkileg.
Davíð Oddsson forsætisráðherra
sagði tvær meginstefnur ríkja í
stjórnaskrárumræðum. Hvort túlka
ætti stjómarskrá bókstaflega eða
hvort túlkun gæti breyst án atbeina
löggjafans. Davíð Oddsson taldi
þrengstu bókstafstúlkun ekki eiga
við. Forsætisráðherra vitnaði til orða
dr. Bjama Benediktssonar þar sem
fram kom að framkvæmd og túlkun
samhljóða texta í stjórnarskrám
hefðu verið með mismunandi hætti,
háð stað og tíma. Atvik og aðstæður
væru með ólíkum hætti.
Ótímabært
Jón Sigurðsson iðnaðar- og við-
skiptaráðherra var eindregið þeirrar
skoðunar að stjómarskrárbreyting
væri alls ekki nauðsynleg vegna
samningsins um EES. Ifyrir því lægju
afdráttarlausar niðurstöður færustu
lögfræðinga. Og stjómarskrám ætti
ekki að breyta í hita hins pólitíska
leiks. Einnig mætti spyija hvort Al-
þingi ætti að ijúka til og breyta
stjómarskránni og stofna til þing-
kosninga með þeim óróa og þeirri
óvissu sem því fylgdi í efnahags- og
fjármálum. Miklu réttara væri að ná
samkomulagi eftir yfírvegun á breið-
um grundvelli milli allra stjómmála-
flokka ens'og venja hefði verið ef
mönnum væri alvara.
Iðnaðarráðherra sýndist helst til-
gangur flutningsmanna frumvarps-
ins vera sá að koma í veg fyrir stað-
festingu EES-samningsins, valda
þingrofí og nýjum kosningum.
Iðnaðarráðherra sagði enga
ástæðu vera til þess að tefja eða
flækja EES-málið með þessum fmm-
varpsflutningi. Væra flutningsmenn
andvígir EES ættu þeir að fara beint
að því máli en ekki leggjast í stjóm-
lagakróka. Iðnaðarráðherra var
spum hvort þessi stjórnarskrártillaga
væri til þessað„þyrla upp pólitísku
moldviðri og breiða yfír óeiningu í
röðum stjórnarandstæðinga".
Tilvitnanir
Ólafur Ragnar Grímsson (Ab-
Rn) harmaði að utanríkisráðherra
væri ekki á landinu til að tjá sig um
ýmis atriði varðandi þá skýrslu sem
hann hefði lagt fram á Alþingi í
mars og um umræður í síðustu ríkis-
stjóm. í umræðum deginum fyrr
hefði Davíð Oddsson forsætisráð-
herra vísað til fundargerða fyrri rík-
isstjórnar. Ólafur Ragnar sagði end-
ursögn forsætisráðherrans hafa verið
falska. Forsætisráðherra hefði sagt
að skýrsla þessi hefði verið rædd sem
handrit og að bókað væri að málið
hefði verið ítarlega rætt rétt mánuði
áður en málið hefði verið lagt fyrir
Alþingi. Ólafur Ragnar sagði að
þetta mál hefði verið lagt fyrir Al-
þingi 11. mars. Sá fundur sem Dav-
íð Oddsson hefði vitnað til hefði ver-
ið 5. mars. Sú fullyrðing að ráðherr-
ar fyrri ríkisstjómar hefðu rædd
skýrsluna mánuði fyrr væri fölsk.
Þar að auki hefði forsætisráðherra
sleppt lykilorðum í fundargerðinni.
„Utanríkisráðherra dreifði til upplýs-
ingar handriti af skýrslu utanríkis-
ráðherra.“ Ólafur Ragnar sagði
grandvallarmun vera á því að dreifa
til upplýsingar og því að leggja fram
skjal í ríkisstjórn til að taka afstöðu
til.
Ólafur Ragnar taldi brýna nauð-
syn til þess að allar fundargerðir,
bæði fyrri og núverandi ríkisstjóm-
ar, um ákvarðanir varðandi EES
yrðu birtar.
Ólafur Ragnar Grímsson taldi að
skilningur Bjöms Bjamasonar á
skýrslu utanríkisráðherra núna væri
í algjörri mótsögn við það sem hann
hefði fyrr sagt og skrifað um þessa
skýrslu. Hann vitnaði til ýmissa
greina eftir Bjöm Bjamason í Morg-
unblaðinu í mars og apríl 1991 um
þessa skýrslu og einnig EES, t.d.
16. apríl: „Þeir sem hafa kynnt sér
umræðurnar um EES og þær vonir
sem bundnar eru við samningavið-
ræður EFTA og EB í ríkisstjómum
EFTA-landanna vita, að þar líta
menn á EES sem fyrsta og annað
skrefíð inn í Evrópubandalagið."
(Orðrétt era ummæli Björns Bjama-
sonar eins og þau birtust í Morgun-
blaðinu svohljóðandi: „Þeir sem hafa
kynnt sér umræðumar um EES og
þær vonir sem bundnar era við samn-
ingaviðræður EFTA og EB í ríkis-
stjómum EFTA-landanna vita (utan
íslands?), að þar líta menn á EES
sem fyrsta og annað skrefið inn í
Evrópubandalagið.“)
Ólafur Ragnar vitnaði einnig til
sömu blaðagreinar: „EES-samninga-
gerðin er skipulegasta átak sem gert
hefur verið til að opna íslandi og
öðram EFTA-ríkjum leið inn í Evr-
ópubandalagið." Ólafur Ragnar vitn-
aði einnig til Morgunblaðsgreinar
eftir Bjöm, 26. mars, en þar sagði
Björn um hugleiðingar utanríkisráð-
herrans um hugsanlegar stjórnar-
skrárbreytingar: „Þessi hugleiðing
um nauðsyn þess að breyta stjórnar-
skránni er nýmæli í umræðum um
þátttökuna í EES. Er hún sett fram
af utanríkisráðherra einum eða
byggist hún á umræðum á bakvið
tjöldin í ríkisstjórninni eða meðal
forystumanna stjómarflokkanna,
sem hafa gumað af nánu samstarfí
sínu um öll meginmál?" Ólafur Ragn-
ar vildi benda á að þarna kæmi fram
að Birni væri ljóst að þessi skýrsla
væri skýrsla utanríkisráðherra. Þótt
hann kysi nú að tala um þessa
skýrslu sem skýrslu utanríkisráð-
herra.
Vegna þingflokksfunda varð Ólaf-
ur Ragnar Grímsson að gera hlé á
sinni ræðu en framhald þessarar
fyrstu umræðu er á dagskrá Alþing-
is í dag.
Alþýðubandalagið
Ragnar Arnalds nýr
þingflokksformaður
Formaður flokksins stakk upp á Ragnari en
varaformaðurinn bar fram tillögn um Svavar
RAGNAR Arnalds var kosinn formaður þingflokks Alþýðubandalagsins
á fundi þingflokksins í gær. Ólafur Ragnar Grímsson, formaður flokks-
ins, bar fram tillögu um Ragnar sem formann en Steingrímur Sigfús-
son, varaformaður flokksins, bar fram tillögu um Svavar Gestsson.
Kosið var á milli þeirra tveggja og fékk Ragnar 5 atkvæði en Svavar
4. Jóhann Arsælsson var kjörinn varaformaður og Kristinn H. Gunnars-
son ritari.
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
Frá þingflokksfundi Alþýðubandalagsins í gær þar sem Ragnar Arn-
alds var kosinn formaður þingflokksins.
Talsverð átök hafa verið undanfar-
ið um formennskuna í þingflokknum
en Margrét Frímannsdóttir gaf ekki
kost á sér til endurkjörs. „Það gerist
í öllum flokkum að átök verði þegar
á að kjósa og það þarf enginn að
vera hissa á því þótt slíkt gerist í
Alþýðubandalaginu. Eg held þó að
aðalatriðið sé að niðurstaðan er feng-
MTC peningaskápar
1* * ;
1 i 1 E
I (unocXMo
1 Y"~Ú Úaá<ut*&Ó. :0.: júé&%l.:lsí M
með kortalásum, tölvulásum og talnalásum.
Kynningarverð frá kr. 22.440,-.
LVUTÆKI
Furuvöllum 5, Akureyri.
Sími 96-26100.
in og ég held einnig að allir þing-
menn uni við niðurstöðuna. Við höf-
um verið að bæta mjög samheldni
og einingu innan flokksins; það var
ekki gott ástand hjá okkur fyrir
nokkrum áram. Og ég er sannfærður
um að samheldnin á enn eftir að
aukast," sagði Ragnar Arnalds við
Morgunblaðið.
Þegar Ragnar var spurður hvers
vegna hann hefði ekki getað sætt
sig við Svavar Gestsson sem þing-
flokksformann sagði hann að margir
innan þingflokksins hefðu talið of
þröngt að sömu menn færu ávallt
fyrir flokknum. „Ég barðist fyrir því
að Margrét yrði áfram formaður en
þegar hún gaf ekki kost á sér varð
það niðurstaðan að setja mig þarna,
sem hef verið heldur til hlés undan-
farin ár.“
Ragnar var fyrst kosinn formaður
þingflokksins 1971 og hefur gegnt
því starfí oft síðan, síðast árið 1987.
„Ég hef alltaf sagt að menn ættu
ekki að vera allt of lengi í sama starf-
inu í pólitík, og hef hvatt mjög til
endurnýjunar innan flokksins. En
það era liðin fímm ár síðan ég var
síðast þingflokksformaður og því er
í sjálfu sé ekkert við það að athuga
að ég taki núna nýtt skeið,“ sagði
Ragnar.
I kosningunni í þingflokknum í
gær fékk Ragnar atkvæði Ólafs
Ragnars Grímssonar, Margrétar Frí-
mannsdóttur, Guðrúnar Helgadóttur
og Jóhanns Ársælssonar en Svavar
studdu Steingrímur Sigfússon, Hjör-
leifur Guttormsson og Kristinn H.
Gunnarsson.
„Ég hafði ástæðu til að ætla að
ég hefði verulegan stuðning innan
þingflokksins, sex til sjö þingmenn
bak við mig. Það var svo jafnljóst
að veigamiklir aðilar töldu að skipa
yrði málum með öðram hætti og ég
er auðvitað fjarska sáttur við að
Ragnar Arnalds gangi fram í fremstu
víglínu hreyfingarinnar aftur,“ sagði
Svavar Gestsson. Hann sagði að
þessi kosning myndi ekki hafa eftir-
mála hvað sig varðaði.
„Það var mitt mat að þetta væri
skynsamiegasta niðurstaðan. Ég
gerði því tillögu um Ragnar og hann
var kosinn og ég var mjög ánægður
með að hann var reiðubúin að taka
þetta að sér,“ sagði Ólafur Ragnar
Grímsson. Hann sagðist aðspurður
ekki eiga von á að þessi kosning
hefði eftirmála innan þingflokksins.
Þessi kosning þingflokksformanns
ber keim af þeim átökum sem verið
hafa innan Alþýðubandalagsins milli
fylkinga sem Ólafur Ragnar og Svav-
ar hafa farið fyrir. Þegar Ragnar var
spurður hvort túlka mætti þessa
kosningu þannig að hann væri búinn
að skipa sér í fylkingu með Ólafi
Ragnari sagðist hann hafa forðast
eins og heitan eldinn að láta merkja
sig einhverri fylkingu innan flokks-
ins. „Ég hef mjög hvatt til þess að
allar slíkar fylkingar yrðu leystar upp
enda mjög varhugavert þegar þannig
gerist í flokkum. Ef mitt kjör nú
getur orðið til að stuðla að því að
slíkar fylkingar gleymist og hverfí
þá er það til góðs,“ sagði Ragnar
Arnalds.