Morgunblaðið - 01.11.1992, Blaðsíða 10

n
10
<?<>! ■MÍM'd'lQV, J SiUDAaumöS QiaAJmUOHQUÍ ________ __ _
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1. NÖVEMBER 1992 ■
Hlaupumst
ekkt undan
merkj um
Davíö Oddsson forsœtisráðherra segir ríkisstjórnina ekki biðja um háar einkunnirsér til handa,
við þœr aðstœður sem íþjóðfélaginu ríkja nú, og hún þarf að vinna að mörgum verkefnum sem
eru ekki líkleg tilþess að afla henni vinsœlda þegar til skamms tíma er litið. Hann segir útilokað
annað en atvinnuleysistölur fari hœkkandi nú yfir vetrarmánuðina, en meginkeppikeflið sé að
forða þjóðinni fráJjöldaatvinnuleysisböli, þarsem atvinnuleysisprósentan sé orðin tveggja stafa
tala, eins oghjá mörgum nágrannaþjóðum okkar. Hann hafnar gengisfellingarhjali öllu og
tíundargallaþeirrar margförnu leiðar, ísamanburði við kosti, sem einungis vari ískamman tíma.
eftir Agnesi Bragadóttur
ÞAÐ ERU gömul sannindi og ný,
að auðvelt er að stjórna í góðæri
og að sama skapi erfítt í harðæri.
Þessu hefur ríkisstjóm Davíðs
Oddssonar fengið að kenna á svo
um munar, og án nokkurs vafa sáu
stj órnarherrarnir fyrir nákvæm-
lega hálfu öðru ári, þegar þeir
handsöluðu í Viðey þá ákvörðun
að Sjálfstæðisflokkur og Alþýðu-
flokkur mynduðu nýja Viðreisn,
ekki fyrir þá þjóðfélagsmynd sem
nú blasir við landslýð öllum. Það
hljómar jafnvel hjákátlega, að
minnsta kosti enn sem komið er,
að gefa stjómarsamstarfi þessara
flokka sama nafn og Viðreisn sömu
flokka hafði, árin 1959 til 1971,
en dag skal að kveldi lofa, méy
að morgni og ríkisstjórn þá vænt-
anlega í lok kjörtímabilsins. Það
er allt of snemmt að gefa þessari
ríkisstjórn þá einkunn að henni
hafi mistekist, eins og svo margir
virðast hafa gert. Enn hefur hún
tvö og hálft ár til þess að sýna og
sanna að hún sé fær um að hrinda
helstu stefnuskrármálum sínum í
framkvæmd, en til að alls réttlætis
sé nú gætt, þá verður það ekki á
hennar valdi einnar, heldur gegnir
efnahagsþróunin á Vesturlöndum
þar lykilhlutverki, fiskurinn í sjón-
um umhverfis ísland, aðild íslands
að EES einnig og sjálfsagt fjöl-
margir aðrir þættir. Davíð Odds-
son forsætisráðherra ræðir hér við
blaðamann Morgunblaðsins um
horfur í efnahags- og atvinnumál-
um, gengismál, kreppu og hremm-
ingar, og hvað sé til úrlausnar í
þjóðfélagi þar sem þegnarnir
verða svartsýnni á framtíðina með
hveijum deginum sem líður.
Davíð, mér hefur skilist að það
sé ekki fullkomin samstaða á
milli ykkar Jóns Baldvins um
það hvemig ríkisstjóminni
beri að taka á þeim efnahags-
vanda sem óneitanlega hrellir nú hvað mest
atvinnufyrirtækin í landinu. Er það svo að
þú viljir halda að þér höndum og sjá til hvað
aðilar vinnumarkaðarins koma sér saman um,
og kanna síðan hvort hljómgmnnur er fyrir
hugmyndum þeirra, innan stjómarflokkanna,
en Jón Baldvin vilji að ríkisstjómin helli sér
út í það að semja efnahagsráðstafanatillögur?
„Eg er ekki frá því, að sú mynd sem þú
dregur upp, geti litið einhvem veginn svona
út, séð svona utan frá. Við Jón Baldvin emm
sammála um að það sé forsenda nú, til þess
að einhver sá árangur náist, sem dugar, að
um niðurstöðuna sé sæmileg sátt- og sam-
staða. Ég held reyndar einnig að það sé eng-
inn ágreiningur á milli okkar tveggja um
verklagið, en Jón Baldvin er kannski svolítið
óþolinmóðari týpa heldur en ég er.
Á hinn bóginn er það pólitískt erfítt á líð-
andi stund, að halda sig til hlés, út i frá, en
það er fjarri lagi að við höldum okkur til
hlés inn á við. Við emm ekki í neinni sam-
keppni við aðila vinnumarkaðarins - vanga-
veltur í þá vem em byggðar á misskilningi.
Ég tel afskaplega mikilvægt, og raunar lífs-
nauðsynlegt að menn leiti allra leiða til þess
að það sem gert verður, verði gert með sam-
komulagi við aðila vinnumarkaðarins og helst
með samkomulagi stjomarandstöðunnar líka.
Ef ríkisstjómin færi að setja fram tillögur á
þessu stigi máls, þá myndu þær falla í grýtta
jörð, hversu góðar sem þær annars kynnu
að vera. Ég hef ráðgast um það við aðila
vinnumarkaðarins, hvort þeir vildu fá fram
beinar tillögur frá ríkisstjórninni núna, og
þeir hafa óskað eftir því að þær kæmu ekki
fram á þessu stigi málsins. Þeir telja þetta
fyrirkomulag að hafa þá nefnd, sem ríkis-
stjómin hefur forystu um, með aðilum vinnu-
markaðarins, skynsamlegt. Þeir telja mikil-
vægt að þeir hafí allan aðgang að því efna-
hagslega apparati sem ríkisvaldið hefur, rétt
eins og þeir væru hluti af því og það höfum
við opnað fyrir þá. Við hittum talsmenn þeirra
reglubundið og tölum mikið við þá í síma.
Ég held að það ríki mikið traust á milli helstu
aðila í þessum athugunum og okkar forráða-
manna, sem byggist á því að það sé verið
að keppa að sömu markmiðum.
Ég held að þær ákvarðanir sem á endanum
verða teknar, geti reynst mörgum þungbærar
og þess vegna vil ég að minnsta kosti að það
sé fullreynt að aðilamir hafí mátt móta tillög-
urnar sem mest sjálfír, áður en þær eru end-
anlega lagðar fram. En þessir aðilar vita það
líka, að ríkisstjórnin mun ekki blaupast und-
an merkjum, ef þeim tekst ekki að ná saman
um sameiginlega niðurstöðu. Fari svo, mun
ríkisstjómin koma fram með sínar eigin til-
lögur, og bera á þeim fulla ábyrgð.“
- Sú aðferð að bíða og halda að sér hönd-
um og sjá hvað atvinnulífínu tekst sjálfu að
gera, þegar í harðbakkann slær, er ekki svo
ólíkt þeim stjómunarstíl sem þau höfðu í
stjómartíð sinni, Reagan Bandaríkjaforseti
og Thatcher forsætisráðherra Bretlands. Ert
þú stjórnunarlega sama sinnis og er þá íhlut-
un ríkisvaldsins, þegar atvinnustarfsemin í
landinu á við örðugleika að stríða, kannski
af hinu vonda? Eða með öðrum orðum, er
það kannski pólitík út af fyrir sig, að bíða
og sjá hvað gerist?
„Báðir stjórnarflokkarnir eru sammála um
að ríkisstjórnin á ekki að vera að skipta sér
með beinum hætti að einstökum þáttum at-
vinnulífsins, Við erum ekki og eigum ekki
að vera einhverjir yfirreddarar í einhveijum
tilvikum og hjálpa til dæmis forráðamönnum
fyrirtækja að fresta því að taka á sínum
málum, eins og var viðloðandi hér mjög lengi.
Ég held að áhrif slíkrar „hjálparstarfsemi"
og starfsumhverfi sem skapaðist með slíkum
aðgerðum stjórnmálamanna hafi verið spill-
andi, og til lengri tíma horft, skaðvænleg
fyrir fyrirtækin og umhverfí þeirra, eins og
til að mynda ákveðin bæjarfélög. Það breytir
ekki hinu, að við teljum að það sé meginverk-
efni stjórnvalda að skipta sér af atvinnulífinu
með þeim hætti, að laga grundvallarforsend-
urnar. Ríkisstjómin hlýtur á hveijum tíma
að hafa forystu um löggjafarstarf, sem lýtur
að reglum í kringum atvinnulífíð, og við
veigrum okkur ekkert við því. En hlutverk
yfírreddarans hér i stjórnarráðinu á ekki leng-
ur að vera fyrir hendi. Ég finn ekki fyrir
öðru en því, að það sé vaxandi skilningur á
þessu í þjóðfélaginu. Sumir sem tala um að
aðgerðarleysi stjórnvalda sé algert, þeir eru
að físka eftir þessari gömlu^ aðferð, að við
breytum stjórnarráðinu aftur í félagsmála-
stofnun atvinnulífsins og nánast hveiju sem
er, verði haldið uppi með styrkjum, og reikn-
ingurinn verði sendur bömum okkar og
bamabömum. Það ætlum við okkur alls ekki
að gera hér. Það er færeyska leiðin.
Hversu oft heyrðum við ekki öll
að Færeyingar gætu allt sem
við gerðum ekki? Þeir boruðu
í fjöll, þeir byggðu hafnir,
þeir keyptu loðnufarmana af
okkur á miklu hærra verði en loðnubræðslur
hér á landi vom reiðubúnar til að greiða,
þeir keyptu þennan líka glæsilega frystitog-
araflota. Þeir gátu þetta allt saman, mikil
ósköp, en hvers vegna? Vegna þess að þeir
fjármögnuðu allt heila ævintýrið með lánum.
Þetta er aðferð sem við megum ekki nota.
Það er okkur að sjálfsögðu síður en svo fagn-
aðarefni, hvernig farið hefur fyrir vinum
okkar og nágrönnum, Færeyingum, en við
eigum að draga okkar lærdóm af þeirra óför-
um og haga okkur í samræmi við það. Þeirra
staða í dag hlýtur að vera okkur víti til varn-
aðar.“
- Þú óttast það þá ekki að við stefnum
hraðbyri niður efnahagslegan öldudal, beint
í kjölfar Færeyinga?
„Nei, það geri ég ekki. Það er nú kannski
besta einkunnagjöfín fyrir þessa ríkisstjórn,
þó hún fái ekki margar háar einkunnir, enda
erum við ekkert að biðja um það á meðan
við erum að vinna að verkefnunum, að við
fórum fyrr af stað heldur en hinir. Við fórum
gegn straumnum og við fórum ekki þá auð-
veldu leið að hækka bara skattana upp úr
öllu valdi og slá óhófleg lán. Við tókum á
óþægilegum hlutum, tókum á okkur óvin-
sældir í niðurskurði og nú er það svo að hlut-
irnir hafa umhverfst svo, að helsta gagnrýn-
in á okkur er sú að við höfum ekki gengið
nógu langt í niðurskurði. Það sannar fyrir
mér að við erum á réttri leið og það hefur
orðið hugarfarsbreyting meðal þjóðarinnar,
góð hugarfarsbreyting.
Við stöndum í okkar aðgerðum líka betur
að vígi en Svíar, því við spymum við fótum
fyrr en þeir gerðu. Okkar ríkissjóðshalli er
miklu minni, en stefndi í hjá þeim. Auk þess,
ef þú berð saman viðskiptahalla þessara ríkja,
þá skapast okkar vandamál ekki eingöngu
af vitlausri efnahagsstjórn til lengri tíma,
eins og gerðist hjá Svíum. Okkar vandamál