Morgunblaðið - 01.11.1992, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ MINNINGAR SUNNUDAGUR 1. NÓVEMBER 1992
Minning
Hjörleifur Vilhjáhns-
son bóndi á Tungufelli
Fæddur 22. janúar 1909
Dáinn 15. október 1992
Hjörleifur Vilhjálmsson frá
Tungufelli andaðist á sjúkrahúsinu
á Akranesi 15. október síðastliðinn
eftir stutt veikindi. Hann fékk hægt
andlát og synir hans tveir voru hjá
honum. Aðeins einu sinni áður hafði
hann lagst inná spítala, þennan
sama spítala, eða þegar hann fót-
brotnaði árið 1958, enda með ein-
dæmum hraustur alla tíð. Skömmu
áður hafði hann flust alfarinn úr
fæðingarsveit sinni út á Akranes,
það átti því ekki fyrir honum að
liggja að ílengjast annars staðar.
Tungufellsmúlinn rís rétt fyrir
innan miðja sveit og klýfur Lundar-
reykjadalinn í tvennt. Undir grasi-
gróinni Múlaöxlinni stendur Tungu-
fellsbærinn og hefur gert allar göt-
ur frá landnámstíð. Að sunnanverðu
fellur Tunguá með þjóðveginum, en
um nyrðri dalinn Grímsá úr Reyðar-
vatni, og skiptir löndum, fyrst Odd-
staða og Tungufells, og innar
heimalöndum framdalsbæjanna frá
afréttinum. Tungufellslandið liggur
-því fremur hátt útfrá Múlanum nið-
ur að báðum ánum, víða vel gróið
með vallendi og mýrarflóum. Aður
fyrr var á Tungufelli gott beijaland
og enn má sjá síðustu leifar birki-
skógar í Lundarreykjadal norður
við Hrísbrekknafoss. I þessu um-
hverfi fæddist og ólst Hjörleifur
upp, yngstur sex systkina, hjá for-
eldrum sínum, Vilhjálmi Hannes-
syni og Guðrúnu Guðnadóttur, en
þau voru ættuð úr Reykholtsdal og
komu að Tungufelli rétt fyrir alda-
mótin. Hjörleifur sótti meira í móð-
urættina hvað varðar skapgerð og
útlit.
í bæjarrímum í kringum 1950
segir svo um Guðrúnu:
Guðrún nógar gáfur ber
gervileg á velli
ennþá allt um sjálf hún sér
sitt á Tungufelli
Hjörleifur naut bamakennslu
eins og þeirra tíma var háttur. Far-
kennsla var m.a. á Lundi og Skálpa-
stöðum og meðal kennara séra Sig-
urður á Lundi.
Dagleg störf og viðfangsefni
kölluðu aldamótabömin fljótt til
athafna og um og innan við ferm-
ingu er farið að axla framhlaðning
og gengið til ijúpu. Þá voru slík
ókjör af fugli, að hægt var að skjóta
á milli fimmtíu og sextíu á meðan
gengið var niður að Brautartungu
og til baka, sem var góð búbót á
þeim tíma. Á þessum ámm var
hesturinn burðarásinn í sveitabú-
skapnum, en Hjörleifur byijaði
snemma að temja hesta með háleit-
ara markmið í huga en það eitt að
gera þá að áburðarklárum, a.m.k.
ef hann var með hæfíleikamikil
trippi. Hestamennskan varð honum
fljótt óslökkvandi ástríða sem entist
til æviloka. í viðtali sem birtist í
Eiðfaxa 1983, spyr Sigurður Sig-
mundsson Tungufellsbóndann hvort
hann hafi lært af föður sínum, og
er athyglisvert svarið sem hér er
haft eftir orðrétt. „Nei, það get ég
ekki sagt, en ég lærði af folunum
sem voru að alast upp hérna þegar
ég var innan við tvítugt. Margir
voru hæfileikahestar og miklir fjör-
hestar, það varð að duga eða drep-
ast við þá, mest lærði ég af jarpri
meri sem var ein af ættmæðrunum
héma.“ Þannig lærðu menn af
skepnunum sjálfum löngu áður en
nokkrir skólar eða stefnur urðu til
í hestamennskunni.
En það var fleira en hesta-
mennska sem ungir menn stunduðu
á þessum árum í Lundarreykjadal.
Ungmennafélagshreyfingin kom
þangað og hreif menn með sér eins
og annars staðar. Bygging héraðs-
skólans í Reykholti 1930-1931 var
drifin áfram af ótrúlegum eldmóði
og lokið á rúmu ári, munaði þar
mestu þau mörg hundruð dagsverk
sem ungmennafélögin gáfu. Það var
á þeim tima þegar menn áttu sér
t
Elskulegur faðir okkar, sonur, bróðir og sambýlismaður,
PÉTUR ÁGÚSTSSON
múrari,
Torfufelli 10,
andaðist fimmtudaginn 29. október.
Rannveig L. Pétursdóttir, Magnús Pétursson,
Ágúst Bjarnason, Guðjón Ágústsson,
Bjarni Ágústsson, Hrönn Ágústsdóttir,
Erna G. Sigurjónsdóttir
og tengdafólk.
t
Útför bróður míns,
ÓLAFS STEFÁNSSONAR
lögfræðings,
Gnoðarvogi 54,
Reykjavik,
verður gerð frá Fossvogskapellu þriðjudaginn 3. nóvember kl.
13.30.
Fyrir hönd vandamanna,
Kalman Stefánsson.
t
Útför ástkærs eiginmanns míns, föður okkar og sonar,
STEFÁNS GUÐMUNDAR JÓHANNSSONAR,
Lækjargötu 8,
Siglufirði,
verður gerð þriðjudaginn 3. nóvember kl. 15.00 frá Sig'ufjarðar-
kirkju.
Þeir sem vildu heiðra minningu hans er bent á Krabbameinsfélagið.
Ásta Björg Tómasdóttir,
Jóhann Stefánsson, Kristín Ebba Stefánsdóttir,
Jónína Berta Stefánsdóttir, Björn Stefánsson,
Tómas Arnar,
Sigurbjörn Rúnar, Guðmundur Björgvin,
Jóhann Stefánsson, Jakobfna Stefánsdóttir.
hugsjónir, og höfðu ekki ennþá
fundið upp þá áráttu að verðleggja
alla skapaða hluti einsog þekkist í
dag. Sjálfur var Hjörleifur aðeins
tæpan hálfan vetur í Reykholts-
skóla. Eldri bræður hans voru farn-
ir að heiman og bústörfin kölluðu.
Hjörleifur tók virkan þátt í starf-
semi ungmennafélagsins Dagrenn-
ingar í heimasveit sinni. Hann var
léttur á sér, sterkbyggður og þol-
inn. Á árunum milli 1930-40 áttu
Borgfirðingar marga afbragðsgóða
hlaupara, og einn þeirra var Hjör-
leifur Vilhjálmsson. Sveitakeppnina
í víðavangshlaupi ÍR, sem ætíð fer
fram á sumardaginn fyrsta, unnu
Borgfirðingar þrjú ár í röð, 1934,
1935 og 1936, og þar með Morgun-
blaðsbikarinn til eignar. Þarna voru
menn einsog Bjami Bjamason í
Borgamesi, Gísli Albertsson frá
Hesti, Jón Guðmundsson á Snarta-
stöðum og fleiri. Hjörleifur varð
annar í hlaupinu ’35 og ’36, Bjarni
sigraði ’33 og ’34, Gísli sigraði ’35
og Jón varð þriðji ’34. Afrek Borg-
firðinganna er enn athyglisverðara
fyrir þá sök, að á þessum tíma þjálf-
aði hinn erlendi þjálfari Nilson
KR-ingana, en þeir vom helstu
keppinautamir.
Af annarri ungmennafélagsstarf-
semi sem Hjörleifur tók þátt í var
leikstarfsemin, sem fram fór í
gamla ungmennafélagshúsinu á
Lundi. Oft stóð þetta í sambandi
við aðrar skemmtanir, og vom
ýmist leiknir einþáttungar eða kafl-
ar úr stærri verkum. Þá var hann
bæði í karlakór og kirkjukór um
hríð.
Árið 1952 var byggt steinhús á
Tungufelli á þremur hæðum, sem
ennþá mun vera næststærsta íbúð-
arhús í Lundarreykjadal. Um verkið
sá Atli Eiríksson húsasmíðameistari
í Reykjavík, giftur Elínu Eggerts-
dóttur, en hún og Hjörleifur vom
systkinaböm í móðurætt hans. Atli
og fjölskylda vora síðan ávallt tíðir
gestir á Tungufelli, enda átti Atli
þar Skotta sinn, mikinn fjörhest
brúnskjóttan. Þá var alltaf skroppið
á hestbak og farið í lengri eða
skemmri ferðalög. Hjörleifur gat
verið hrókur alls fagnaðar í góðra
vina hópi. Honum þótti gott að fá
sér í staupinu en drakk aldrei mik-
ið, átti gjaman tóbak, en reykti
einungis þegar gestir komu, eða
þegar hann fór á mannamót.
Hjörleifur bjó áfram með foreldr-
um sínum og einnig var Kristín
systir hans ennþá heima. Það verða
svo tímamót í lífi Hjörleifs þegar
Olga Júlíusdóttir ræðst sem vinnu-
kona að Tungufelli árið 1954. Sam-
búð þeirra stóð í rúm þijátíu ár,
og saman eignuðust þau þijú böm
sem nú ásamt Olgu syrgja föður
sinn, Júlíus, fæddan 1955, Kol-
brúnu, fædda 1958, og Vilhjálm,
fæddan 1963. Áratugimir tveir á
milli 1950 og 1970 ollu straum-
hvörfum í íslenskum landbúnaði,
jafnt í Lundarreykjadal sem annars
staðar. Bústofninn jókst og tún-
ræktin margfaldaðist. Mýramar
vora ræstar fram, hver hektarinn á
fætur öðram, gróðurmoldin ilmaði
í loftinu og nýræktimar teygðu sig
í aliar áttir. Það olli Hjörleifí engum
vandræðum þótt tala fjárins tvö-
faldaðist eða þrefaldaðist, hann
þekkti hveija kind með nafni og
hafði gaman af að eiga mislitt fé
og forastufé. Skipti þá engu máli
þótt það gæfi minni arð í fall-
þunga. Fjölbreytnin og hinir ólíku
eðliseiginleikar forastukindarinnar
heilluðu hann. Á sjöunda áratugn-
um vora til tveir sauðir á Tungu-
felli bíldóttir. Stundum dró hann í
gimramar og gerði vaninhymdar
sér og bömum sínum til ánægju.
Hjörleifur var alla tíð mjög hænd-
ur að bömum, í raun vora þau hon-
um sérstakt áhugamál. Þannig
eignuðust flestir yngri Lunddæling-
ar kunningja í Hjörleifi á Tungu-
felli þegar á bamsaldri. Ekki er að
efa að þessi áhugi hans á bömum
hafi komið sér vel, því mörg bömin
áttu eftir að dvelja sumarlangt á
Tungufelli. Sú afstaða hans að að-
gát skyldi höfð í nærvera sálar,
gerði það að verkum að hann fylgd-
ist með því að ekki væri vegið
ómaklega að neinum. Síðustu árin
þegar bamabömin fóra að koma í
heimsókn, gekk hann með þau útað
girðingunni þar sem stóðið var og
gaf þeim folald.
Hann hélt sinni bamatrú allt til
loka, trúði á almættið sem allt hafði
skapað, signdi sig áður en hann fór
í skyrtu, og skaut ekki ijúpu á
sunnudögum.
Enda þótt búið stækkaði og
byggt væri upp, var hann alltaf
varkár í sambandi við stórfram-
kvæmdir, og passaði uppá að stofna
sér ekki í meiri skuldir en að hann
réði við. Hann var orðvar, en skap-
stór og sagði sína meiningu um-
búðalaust ef honum þótti svo, hélt
sig gjaman við það að oft mætti
satt kyrrt liggja, og að ekki ætti
að fella dóma að óathuguðu máli.
Hestamennskan hélt auðvitað
áfram að vera hans áhugamál, enda
átti Hjörleifur alltaf góða reiðhesta
og smalahesta. Minnisstætt er árið
Afmælistónleikar
kórs Laugameskirkju
KÓR Laugarneskirkju heldur Gabriel Fauré og Gunnar Reyni
upp á fimmtíu ára afmæli um
þessar mundir. Af því tilefni
efnir kórinn til tónleika í kirkj-
unni í dag, sunnudaginn 1. nóv-
ember kl. 17.
Á efnisskránni eru verk eftir
Blóm Skreytingar Gjafavara
Kransar Krossar Kistuskreytingar
Opið alia daga frá kl. 9-22
l'ákaíeni 1 I
s. 68 91 20
Sveinsson, flutt af kór, einsöngv-
uram og kammersveit. Flutt verða
verkin Missa Piccola og Gloria
eftir Gunnar Reyni Sveinsson og
Requiem eftir Gabriel Fauré. Ein-
söngvarar eru Laufey Geirlaugs-
dóttir, Dúfa S. Einarsdóttir, Guð-
laugur Viktorsson og Michael Jón
Clarke.
ERFIDRYKKJUR
Verð frá kr. 850-
P E R L A N sími 620200
1963 þegar snarpt hret gerði á
gangnamenn, svo mildi var að allir
komust heilir heim. Þá reyndust
fáir betur ríðandi en Hjörleifur á
Tungufelli á Stóra-Skjóna. Þeir fé-
lagarnir létu sig ekki muna um að
fara ofan í Oddstaðarétt og upp
aftur, til að aðstoða þá sem biðu
af sér veðrið, enda klárinn tveggja
hesta maki að þreki til.
En einnig hestamennskan breytti
um svip í tímans rás. Markvissari
ræktun, aðferðir við tamningu og
útflutningur. Tungufellsbóndinn
hélt sig við sitt kyn sem hann hafði
ræktað alla tíð frá 1930 í móður-
legginn, stóðhestana valdi hann svo
vandlega. Einn slíkur sem setti
sterkt svipmót á Tungufellshrossin
uppúr 1950 var Randver Dagbjarts
Gíslasonar. Og nú byijaði líka
hrossapólitík, og Hjörleifur hafði
sínar skoðanir þar. Hann átti sam-
leið með sumum í ræktuninni - en
öðram ekki. Þar vora menn einsog
Þorkell á Laugarvatni sem eignað-
ist sitt fræga kyn útaf ættmóður-
inni Fjöður frá Hjörleifi, en hún var
fædd á Tungufelli 1952. Hann
ræktaði með Skúla í Svignaskarði
og Jóhanni frænda sínum á Mið-
sitju síðustu árin, og notaði stóð-
hesta af kyni Sveins á Sauðárkróki.
Það var skrafað og skeggrætt,
farið á hestamannamót og sýningar
og sitt sýndist hveijum ... Skugga-
kynið vildi Hjörleifur aldrei sjá.
Tungufellshrossin urðu allþekkt
þegar á leið, og nokkuð eftirsótt,
enda seldi Hjörleifur töluvert. Hon-
um var þó ekki sama hveijum hann
seldi, og ekki til útflutnings. Oft
hringdi hann í þá sem höfðu keypt
af honum hross, og fylgdist með
þeim mörgum áram eftir að þau
voru farin frá honum. Dæmigert
var það síðastliðið sumar, þegar
hann seidi Ragnari í Langholti
megnið af stóðinu sem eftir var.
Hann taldi Ragnar gera sér mikinn
greiða með því að taka þau öll ...
þau yrðu þá saman. Svo skrifuðu
þeir niður ættartöfluna, fóra síðan
út, og Hjörleifur gekk eftir því að
Ragnar þekkti hvert og eitt þeirra,
ef til vill vissi hann þá þegar að
hveiju dró.
Árið 1986 slitu Hjörleifur og
Olga samvistir, en með þeim hélst
þó mikið samband og vinátta æ síð-
an. Um svipað leyti kynntist Hjör-
leifur Guðrúnu Guðjónsdóttur ekkju
frá Mýrdal í Kolbeinsstaðahreppi.
Ýmislegt brölluðu þau saman síð-
ustu æviár Hjörleifs, ferðuðust,
heimsóttu hvort annað og áttu góð-
ar stundir.
Böm Hjörleifs tengdust honum
hvert með sínum hætti. Júlíus var
fjárglöggur og íþróttamaður góður
eins og faðir hans. Kolbrún erfði
frá honum hestamennskuna, og
Vilhjálmur sem var lengst þeirra
heimavið, var stoð og stytta föður
síns öll síðustu búskaparárin.
Aldamótabömin, sem við köllum
svo, era nú óðum að Ijúka lífsgöngu
sinni. Fáar kynslóðir hafa líklega
gengið í gegnum slíkar þjóðfélags-
breytingar sem þau. Hugmyndir
komu og fóra. Kreppur og góðæri
skiptust á. í einn tíma átti að byggja
upp, í annan að skera niður. Ætla
mætti að slíkar kollsteypur hafi
kallað fram óstöðugleika í sálarlífi
þessa fólks, en sennilega er reyndin
allt önnur. Að minnsta kosti átti
það ekki við um Hjörleif á Tungu-
felli. Honum var eiginlegt eitthvert
innra æðraleysi sem hvorki tísku-
sveiflur né stjómmálastefnur gátu
raskað. Sú næma og fína tilfínning
sem hann hafði fyrir veðri, skepnum
og náttúru gerðu hann frjálsan af
oki hversdagsins. Sóleyjabreiður
bemskunnar várðveitti hann í
bijóstinu allt til hinstu stundar.
Hann þurfti sjaldan að líta um öxl
á lífsgöngunni.
Ef inni er þröngt, tak hnakk þinn og hest
og hleyptu á burt undir loftsins þök.
Hýstu aldrei þinn harm. Það er best.
Að heiman út, ef þú berst í vök.
Það finnst ei mein, sem ei breytist og bætist
ei böl, sem þaggast, ei lund sem ei kætist
við íjörgammsins stoltu og sterku tök.
Lát hann stökkva, svo draumar þíns hjarta
rætist.
(Einar Ben. - Fákar.)
Blessuð sé minning Hjörleifs Vil-
hjálmssonar frá Tungufelli.
Símon Þór Waagfjörð.