Morgunblaðið - 09.10.1992, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 9. OKTÓBER 1992
Bókastefnan í Frankfurt
„Sérhver manneskja er einstök“
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
NORSK sagnagerð er þróttmikil
um þessar mundir. Meðal gesta
á Bókmenntahátíð 1992 í Reykja-
vík voru þeir Erik Fosnes Hansen
og Roy Jacobsen. Skáldsaga hins
fyrrnefnda, Sálmur að leiðarlok-
um, er nýkomin út á íslensku.
Þríleikur Herbjörg Wassmo um
stúlkuna Þóru: Húsið með blindu
glersvölunum, Þögla herbergið
og Dreyrahiminn, er allur til í
íslenskri þýðingu.
Norski gagnrýnandinn Kjell Olaf
Jensen sem ég hitti á bókastefn-
unni í Frankfurt hrósaði þeim Erik
Fosnes Hansen og Roy Jacobsen
fyrir skáldsögur þeirra. Hann taldi
þó að fyrri skáldsaga Fosnes Hans-
ens, Fálkaturninn, væri merkara
og meitlaðra skáldverk en Sálmur
að leiðarlokum. Um Sigurvegarana
eftir Roy Jacobsen sagði hann að
sagan væri fyrst og fremst kronika
um þróun norsks samfélags og vel
rituð sem slík.
Sá skáldsagnahöfundur sem
Jensen þótti einna mest til koma
er Per Thomas Andersen, maður
um fertugt. Ör, nýjasta skáldsaga
hans, er ekki löng, en efnismikil.
Hún fjallar að sögn Jensens um
einræðishneigð, hvemig ólíklegasta
fólk tekur á sig böðulsgervi og er
mjög bölsýn. „Háspekileg saga um
aðstæður mannsins í heiminum,
leikræn og þrungin spennu," bætti
Jensen við. Einnig nefndi Kjell Olaf
Jensen skáldsögu Edvards Hoem
frá í fyrra, Á tímum Toms Berg-
Frá bókastefnu í Frankfurt.
manns, sem er uppgjör og um leið
sáttargjörð við hippaárin.
Herbjörg Wassmo mátti finna á
sýningarsvæði Norðmanna. Hún
var svartklædd en með rauðan hatt
með fjöður. Wassmo er brosmild
kona, alúðleg og aðlaðandi og gefur
sér tíma til að ræða við_ blaðamenn,
ekki síst séu þeir frá íslandi. Hún
hreifst af landinu þegar hún kom
hingað fyrir þremur ámm og lítur
á íslendinga sem lestrarhesta. Ekki
þarf að segja henni að þríleikurinn
um Þóra hafi mælst vel fyrir meðal
Islendinga. Að öllum líkindum er
hún mest lesni norski samtímahöf-
undurinn á íslandi.
Fyrir þremur árum sendi
Wassmo frá sér skáldsöguna Bók
Dinu og nú er framhald hennar,
Sonur hamingjunnar, að koma út.
Herbjörg Wassmo sagði í samtali
við Morgunblaðið að nýja skáldsag-
an hefði verið þijú ár í smíðum og
hún hefði helgað hennni allan tíma
sinn. Ekki hefði gefíst tóm til að
lesa skáldsögur annarra höfunda
svo að hún vissi ekkert um bækur
þeirra og allra síst hvort þeir væra
að fást við svipað efni og hún.
Hún vildi ekki þvertaka fyrir það
að nýja skáldsagan væri skyld Þóra-
þríleiknum, en ekki framhald hans.
Sonur hamingjunnar, Benjamín,
varð ellefu ára vitni að því að Dina,
móðir hans, myrti rússneskan elsk-
Blöðum flett
Myndlist
Eiríkur Þorláksson
Síðasta mánuðinn hefur staðið
yfír í einum sal Listasafns íslands
nokkuð óvenjuleg'sýning. Hér er
um að ræða sýningu á svonefndum
bókverkum eða bókalist, sem ýms-
ir listamenn hafa tekið upp á sína
arma á þessari öid sem tjáningar-
miðil í myndlistinni. Þessi sýning
hefur hlotið nafnið „Blöðum flett“
og býður áhorfendum að skoða
bókverk frá Bretlandi, en þaðan
er sýningin komin, m.a. fyrir til-
stilli og dugnað ungrar íslenskrar
listakonu, Brynju Baldursdóttur,
sem starfar í London og hefur átt
drjúgan þátt í tilurð sýningarinn-
ar. Héðan fer sýningin síðan áfram
til Japans, Svíþjóðar, Noregs og
Finnlands.
Bókin hefur allt frá upphafi
verið einn helsti miðill myndlistar
í heiminum og flestir kynnast
myndlist í fyrsta sinn í æsku í
gegnum eftirprentanir og mynd-
skreytingar í bókum, fremur en
við bein kynni af listaverkum.
Þetta samband hefur þó ekki orð-
ið til þess að bókin sem slík hafi
átt sér öruggan sess sem listmið-
ill, þrátt fyrir að vera aðgengileg
fyrir bæði listamenn og listunn-
endur; vandinn hefur einkum fólg-
ist í því hvar eigi að marka bók-
verkum bás í myndlistarflórunni.
David Blamey, listamaður og
skipuleggjandi sýningarinnar,
kemur að þessu vandamáli í inn-
gangi sýningarskrár: „Bókverk
má fínna í bókabúðum eða í sýn-
ingarsölum en eiga þó heima á
hvoragum þessara staða. Engu að
síður hafa þau öðlast viðurkenn-
ingu sem mikilvægur miðill sjón-
reynslu og hugmynda. Þetta hefur
leitt til þess að bókverk háfa verið
nokkuð utangarðs í myndlistaram-
ræðunni, og skin og skúrir hafa
skipst á í velgengi þeirra meðal
listamanna. Nú virðist nokkur
uppsveifla vera í gangi á þessu
sviði, að minnsta kosti í Bret-
landi, en flestir þeirra listamanna
sem eiga verk á sýningunni í Lista-
safninu era einnig þekktir fyrir
verk sín á öðram sviðum, og næg-
ir að benda á nafn Richard Long
í því sambandi.
Til að efla vitund fólks um kosti
þessa listmiðils var ákveðið að
gera þessa sýningu eins aðgengi-
lega og kostur er, m.a. með því
að velja eingöngu á hana verk
listamanna sem voru fáanlegir til
að leyfa fólki að handfjatla bæk-
urnar á fijálslegan hátt. Uppsetn-
ing Brynju Baldursdóttur er síðan
með þeim hætti að hvert verk
stendur út af fyrir sig í myrkum
salnum, og gestir geta sökkt sér
niður í þau hvert á eftir öðra, og
snúið þeim fram og aftur án þess
að trufla aðra. Þarna er þvi allt
gert til að fólk fái notið þeirrar
persónulegu reynslu, sem öll list-
skoðun byggir svo mikið á, en er
því miður oft erfítt að öðlast í fjöl-
sóttum sýningarsölum listasafna.
Bókverkin á sýningunni era
rúmlega fímmtíu talsins eftir um
þijátíu listamenn, og er fjölbreyti-
leikinn eftir því í stærðum og gerð-
um. Mörg þeirra byggja á litbrigð-
um, margvíslegum leturgerðum,
mismunandi pappír og áferð til
að hin sjónræna reynsla sé sem
ríkulegust; önnur byggja á endur-
tekningum orða eða mynda, eða
umbreytingum efnisins í verkinu
yfír sýningartímann. Orðaleikir og
textameðferð er mikilvægt atriði
í sumum verkanna, á meðan önnur
eru nær án texta, en byggja á
einföldum línum og litbrigðum.
Verk Jake Tilson eru skemmtilega
unnin, en einnig má benda á
„Sixteen Works“ (nr. 23) eftir
Richard Long, „7 Day Kath-
mandu" (nr. 15) eftir David Blam-
ey; verk Ian Hamilton Finley,
„Thoughts on Waldemar" (nr. 36)
og Waldemar Januszczak, „The
World of Ian Hamilton Finley“
(nr. 42), vinna einnig vel saman.
Það er ekki að sjá að þróun síð-
ustu ára í tölvutækni hafí haft
mikil áhrif á verk þeirra lista-
Work
&
Turn
Bloóum flett
manna sem sýna hér. Þó era líkur
á að í náinni framtíð sé í deigl-
unni meiri breytingar á möguleik-
um listamanna á þessu sviði en
nokkra sinni fyrr, vegna sífellt
nýrra tölvuforrita, leturgerða,
samsetningarmöguleika og filmu-
skeytingartækni. Hér er auglýs-
ingagerð þegar komin langt á veg,
og verður fróðlegt að sjá hvemig
iistamenn fylgja þeirri þróun eftir
í bókverkum sínum á næstu árum.
Sýningarskrá fylgir með sýn-
ingunni, þar sem gerð er nokkur
grein fyrir verkum þeirra lista-
manna sem hér era á ferðinni.
Einnig er þar að fínna þijár fróð-
legar greinar um þennan listmiðil,
m.a. eftir Ingólf Aðalsteinsson,
deildarstjóra við Listasafn íslands.
Enskum texta og íslenskum er
komið fyrir hlið við hlið í mismun-
andi lit og letri, og gengur það
sjónrænt upp, í anda þeirra bók-
verka, sem hér er verið að fjalla
um; hins vegar ber íslenski textinn
því miður með sér að hafa verið
unninn erlendis, því stafavillur era
fjölmargar, einkum hvað varðar
séríslenska stafi. Þetta er leiðin-
legt ásýndar, en dregur þó ekki
úr fræðslugildinu.
Sýningupni „Blöðum flett“ í
Listasafni Íslands við Fríkirkjuveg
lýkur sunnudaginn 11. október,
og ættu listunnendur að líta við
síðustu sýningardagana og fletta
nokkrum bókanna, hafí þeir ekki
gert það nú þegar.
huga sinn. Talið var að elskhuginn
hefði látist af slysföram. Dina sjálf
var í bamæsku álitin bera ábyrgð
á dauða móður sinnar. Sagan befst
í lok nítjándu aldar og gerist heima
í Noregi, en að stóram hluta í Kaup-
mannahöfn þar sem Benjamín nem-
ur læknisfræði, gegnir herþjónustu
í stríðinu milli Dana og Þjóðveija,
uppgötvar ástina og kynlífíð og les
Sören Kirkegaard. í Kaupmanna-
höfn hittir hann aftur móður sína,
Dinu, sem m. a. hefur haft ofan
af fyrir sér með sellóleik í Berlín.
Aðspurð um skyldleika ljóðabóka
hennar og skáldsagna sagði Her-
björg Wassmo að það væri erfitt
fyrir hana að átta sig á honum.
Állir rithöfundar glímdu þó við
ákveðin efni í því sem þeir ortu og
skrifuðu. Hvað hana varðaði fengist
hún einna helst við að lýsa því barni
sem hefði verið svikið og brýnt
væri að hafa komist að þeirri niður-
stöðu að mikilvægara sé að viður-
kenna eigin svik en svik foreldr-
anna.
Hafa bækur þínar þá siðferðileg-
an tilgang en ekki bara fagurfræði-
legan?
„Ekki meðvitaðan siðferðilegan
tilgang. Ég vil segja sögu án þess
að freista þess að bæta heiminn.
Ég spyr fremur en svara eins og
gildir um flesta rithöfunda."
Er fólk alls staðar eins eða líkt,
glímir við sömu vandamálin?
„Ég vil svara þessu á þá leið að
sérhver manneskja er einstök, ólík
öllum hinum.“
Svarið minnir á það sem ísraelski
höfundurinn, Amos Oz, lét frá sér
fara á blaðamannafundi í Frank-
furt: „Hver maður á að fá að vera
hann sjálfur, öðru vísi en hinir.“
Herbjörg Wassmo sagðist hafa
dáð skáldsögur Halldórs Laxness
frá því á æskuáram sínum. Verst
þætti henni að geta ekki lesið ís-
lenskar bækur sér að gagni á fram-
málinu. Það væri hindran í menn-
ingarsamstarfi Norðurlandaþjóða
hve tungumálin sem þær töluðu
væra mörg.
Viðbót við markaðstorgið
í grein um bókastefnuna í Frank-
furt hér í blaðinu (7. okt. sl.) var
drepið á gengi nokkurra íslenskra
höfunda á erlendum mörkuðum.
Upptalningin var síður en svo tæm-
andi og átti ekki að vera það, mest
byggð á stopulu minni greinarhöf-
Wassmo
undar. Einn þeirra útgefenda sem
unnið hafa ötullega að kynningu
íslenskra rithöfunda erlendis og
orðið töluvert ágengt er Halldór
Guðmundsson, útgáfustjóri hjá
Máli og menningu.
Halldór Guðmundsson tjáði yfir-
rituðum að nú væri helst unnið að
því að „komast inn á þýska og
franska málsvæðið“. Hann sagði
að í þessu sambandi væri bóka-
stefnan í Frankfurt „mjög mikil-
væg“. Nú væri til dæmis ljóst að
Djöflaeyja og Gulleyja Einars Kára-
sonar kæmu út á þýsku haustið
1993 og viðræður stæðu yfir um
útgáfu Eyjabálksins í Frakklandi.
Þessar bækur væru nú til á öllum
Norðurlandamálum. Væntanleg
skáldsaga Einars, Heimskra manna
ráð, myndi að öllum líkindum einn-
ig verða gefín út í Skandinavíu.
Skáldverk Thors Vilhjálmssonar,
einkum verðlaunabókin rómaða,
Grámosinn glóir, hefur komið út
um öll Norðurlönd, í Frakklandi og
á Þýskalandi og mun innan skamms
koma út í Tyrklandi. Náttvíg Thors
koma á frönsku, en sagan hefur
verið gefin út í Svíþjóð. Svíar hafa
einnig ákveðið að gefa út nýja
minningabók Thors.
Yngri höfundar sem komið hafa
út á Norðurlöndum eða munu fljót-
laga birtast á norrænum bókamark-
aði og víðar eru Gyrðir Elíasson,
Guðmundur Andri Thorsson og
fleiri auk þeirra sem minnst var á
í fyrrnefndri grein.
Þess skal að lokum getið að án
beinna tengsla við bókastefnurnar
í Frankfurt og Gautaborg hefur
verið og er unnið að útgáfu ís-
lenskra bóka um allan heim. Oft
ræður frumkvæði þýðenda og
stundum höfundanna sjálfra. I
Þýskalandi er nýkomið út úrval ís-
lenskra nútímaljóða og þar hafa
verið gefnar út margar íslenskar
bækur á vegum stórra og smárra
forlaga.
Jón Þorsteinsson heldur
einsöngstónleika á ísafirði
JÓN Þorsteinsson tenórsöngvari heldur föstudagskvöldið 9. október
tónleika í sal Frímúrara á ísafirði. Tónleikarnir hefjast kl. 20.30. Undir-
leikari á tónleikunum er Gerrit Schuil.
Sinfóníuhljómsveit íslands og ís-
lensku hljómsveitinni. Jón hefur á
síðustu árum getið sér frægðarorð á
meginlandi Evrópu fyrir snjalla túlk-
un á sígildri kirkjutónlist og nútíma-
tónlist. Nú síðast í vor tók hann þátt
í frumflutningi óperunnar „Life with
an Idiot“ eftir fremsta núlifandi tón-
skáld Rússlands, Alfred Schnittke,
við óperuna í Amsterdam undir stjórn
Mstislavs Rostropovítsj.
Jón hóf söngnám í Noregi 1974
en hélt því námi síðan áfram við
tónlistarháskólann í Árósum og seinn
hjá hinum heimsfræga söngkennara,
Arrigo Pola, í Modena á Italíu.
Á efnisskrá tónleikanna á ísafirði
eru sönglög eftir norræn tónskáid,
Sigfús Einarsson, Pál ísólfsson,
Emil Thoroddsen, Peter Ileise, Ture
Rangstöm, Eyvind Alnæs og Jean
Síbelíus.
Undirleikari á tónleikunum er
Hollendingurinn Gerrit Schuil. Hann
stundaði nám í píanóleik við tónlist-
arháskólann í Rotterdam og síðar
m.a. hjá John Lill og Gerald Moore
í Englandi. Hann stundaði einnig
nám í hljómsveitarstjórn hjá hinum
fræga rússneska hljómsveitarstjóra
Kirill Kondrashin og hefur um ára-
bil stjórnað hljómsveitum víða í Evr-
ópu og Bandaríkjunum.
Jón Þorsteinsson hefur um tólf ára
skeið starfað við Ríkisóperuna í
Amsterdam þar sem hann hefur
sungið yfír fímmtíu hlutverk. Auk
þess hefur hann sungið einsöng á
óperasviði með kóram í flestum lönd-
um Evrópu og í Bandaríkjunum.
Hann hefur á liðnum áram komið
fram með íslenskum kórum svo og
Sýningu
Jóns og Leifs
að ljúka
Jón Reykdal og Leifur Breiðfjörð
opnuðu sýningarsal Listhússins í
Laugardal með veglegri samsýn-
ingu.
Þeir kynntu þar nýjungar í mynd-
sköpun sinni, báðir með málverkum
með ýmissi tækni á ýmis efni. En
Jón hefur verið þekktari fyrir grafík-
myndir og Leifur fyrir glermyndir.
Sýningunni var framlengt um eina
viku. Henni lýkur því á sunnudaginn
11. október. Sýningarsalur Listhúss-
ins er opinn kl. 14.00-16.00 alla
daga.
(Fréttatilkynning)