Morgunblaðið - 21.11.1992, Blaðsíða 23

22
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. NÓVEMBER 1992
Pltirgmiíilílaliií
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Gegn gengislækkun
Rökin fyrir því að halda gengi
íslenzku krónunnar óbreyttu
eru í fullu gildi þrátt fyrir svipting-
ar á gjaldeyrismörkuðum á Norð-
urlöndum og gengislækkun
sænsku krónunnar. Eftir tveggja
áratuga óðaverðbólgu, stöðugt
géngissig eða gengislækkanir,
hefur tekizt að ná þeim stórkost-
lega árangri í íslenzkri efnahags-
stjóm að koma verðbólgunni nán-
ast niður í núll og skapa stöðug-
leika í verðlagi og efnahagsmálum
almennt. Þessi stöðugleiki veldur
því, að við sjáum hinn raunveru-
lega vanda í atvinnulífi okkar í
skýrara ljósi en áður, sem auð-
veldar okkur að takast á við hann.
Jóhannes Nordal, Seðlabanka-
stjóri, benti réttilega á það í sam-
tali við Morgunblaðið í gær, að
gengislækkun sænsku krónunnar
hefur óveruleg áhrif hér. Davíð
Oddsson, forsætisráðherra, tók í
sama streng. Þegar brezka sterl-
ingspundið féll í haust komu strax
fram kröfur frá talsmanni sjávar-
útvegsins um gengislækkun krón-
unnar. Enginn hljómgrunnur var
fyrir þeim kröfum enda flestum
ljóst, að afleiðingamar yrðu hrika-
legar fyrir þjóðarbúið. Þessar
raddir þögnuðu þar til í fyrradag.
Þá vaknaði sú spuming, hvaða
áhrif það mundi hafa á samkeppn-
isstöðu íslenzks sjávarútvegs, ef
norska krónan félli í kjölfar þeirr-
ar sænsku, þar sem Norðmenn
em helztu keppinautar okkar á
fískmörkuðum víða um heim.
Á þessari stundu verður ekkert
fullyrt um það, hvort Norðmönn-
um tekst að halda gengi norsku
krónunnar. Það á eftir að koma í
ljós. Ef svo færi, að norska krón-
an félli, er auðvitað ljóst, að sam-
keppnisstaða norsks sjávarútvegs
gagnvart íslenzkum sjávarútvegi
mundi batna að öðm óbreyttu.
Hitt er svo annað mál, að enginn
getur staðhæft fyrirfram, að
norskur sjávarútvegur mundi ekki
reyna að nota tækifærið til þess
að bæta eigin rekstrarstöðu með
því að hækka verð í stað þess að
láta verðlækkun koma fram á er-
lendum mörkuðum. Það er því
alls ekki hægt að rökstyðja geng-
islækkun íslenzku krónunnar í
kjölfar hugsanlegrar lækkunar
norskrar krónu með því, að slík
gengislækkun hér sé nauðsynleg
til þess að tryggja stöðu okkar á
erlendum mörkuðum.
Afleiðing gengislækkunar
krónunnar er augljós. Verðbólgan
mundi aukast á nýjan leik. Sálræn
áhrif slíkrar uppgjafar, eftir þann
árangur, sem náðst hefur, yrðu
slík að nánast ómögulegt yrði að
halda þeirri þróun í skefjum. í
kjölfar hækkandi verðlags á nauð-
synjum og öðrum vömm, mundu
verkalýðsfélögin knýja fram
kauphækkanir, sem enginn raun-
vemlegur grandvöllur er fyrir í
atvinnulífínu. Erlendar skuldir
sjávarútvegsins mundu hækka og
staða atvinnugreinarinnar ekki
batna að nokkm marki enda
gmndvallarvandi hennar óleystur.
Á skömmum tíma væri vítahring-
ur stöðugra verðhækkana og
kauphækkana kominn í fullan
gang.
Við íslendingar höfum nú bezta
tækifæri í tvo áratugi til þess að
ná tökum á þeim vandamálum,
sem hafa hrjáð efnahagslíf okkar
og atvinnulíf. Þessu tækifæri
megum við ekki glata, jafnvel
þótt það kosti mikil átök og ein-
hverjar fórnir. Að nota hugsan-
lega gengislækkun norsku krón-
unnar sem afsökun fyrir því að
gefast upp við það verkefni væm
hrapalleg mistök. Þvert á móti á
að bregðast við þeirri stöðu, sem
nú er komin upp, með skjótum
aðgerðum til þess að draga úr
kostnaði atvinnuveganna og ná
fram frekari niðurskurði ríkisút-
gjalda, jafnframt því, sem tekizt
verði á við grundvallarvanda sjáv-
arútvegsins.
Núverandi ríkisstjórn verður
gagnrýnd fyrir það eitt að hafa
ekki gengið nógu hart fram í því
að hemja ríkisútgjöldin og draga
úr þeim, setja útgjöldum sveitarfé-
laga frekari skorður og ráðast á
offjárfestinguna í sjávarútvegi.
Færeyingar hafa glatað fjárhags-
legu sjálfstæði sínu og Svíar eiga
við stórfelldan vanda að etja í
efnahags- og atvinnumálum,
vanda, sem er margfalt meiri en
sá, sem við stríðum við. Til þess
em vítin að varast þau og þegar
við horfum til stöðu Færeyinga
og sjálfheldu Svía ætti það að
verða okkur hvatning til þess að
takast á við okkar eigin vandamál
af manndómi.
Morgunblaðið vill eindregið
hvetja ríkisstjórn, Alþingi og aðila
vinnumarkaðar til þess að standa
fast gegn kröfum um gengislækk-
un en einbeita sér í þess stað að
því að bæta samkeppnisstöðu at-
vinnuveganna með öðmm og
skynsamlegri aðgerðum. Það
verður farsælast fyrir þjóðina í
heild, atvinnulífíð og launþega,
þegar til lengri tíma er litið. Eng-
inn getur spáð fyrir um þróun á
gjaldeyrismörkuðum erlendis.
Bandaríkjadollar hefur hækkað
vemlega í verði að undanfömu
eftir að hafa verið í lágu verði um
langt skeið. Þýzka markið hefur
verið mjög sterkt, er að veikjast
en á eftir að styrkjast á nýjan
leik, þegar í ljós er komið, að Þjóð-
veijum tekst að ráða við uppbygg-
ingu austurhlutans, sem þeim
mun takast. Öll er þessi þróun
óútreiknanleg. Af Vesturlanda-
þjóðum höfum við íslendingar
einna mesta reynslu af gengis-
lækkunum. Sú reynsla gefur til-
efni til að leita annarra leiða. Og
eitt er víst, að þjóðarsátt verður
ekki um gengisfellingu.
Þróunin hefur sýnt, að kaup-
máttur rýrnar til muna við gengis-
fellingu og launþegar mega síst
af öllu við því. Við verðum þess
vegna að fínna aðrar leiðir til að
bæta stöðu útflutningsatvinnu-
veganna enda hefur verið að því
unnið.
' r -; v;
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGDR ^I.NÓVÉMbÉr 19^2 ; m

m
23
Jarðskját
I nóveml
4 (aær mælist 3 Þann 16. nóv. 1 I byrjun nóvember
skjálfti við Kleifarvatn, mælist skjálfti í x hefst skiálftahrina á
3,8 á Richter auk Ölfusi, 2,7 á Richter mótum Landsveitar
fjölda eftirskjálfta . og Holta.
Skjálftavirkni með plötuskilum á Suðurlandi
Krísuvíkurskjálft-
inn fannst jafnvel
fyrir austan fjall
Skjálftinn í gærmorgun mældist 3,8 stig
ÍBÚAR á höfuðborgarsvæðinu urðu margir varir við skarpan
jarðskjálftakipp undir ellefu í gærmorgun en hann átti upptök
í Krísuvík. Skjálftinn mældist 3,8 stig á Richterskvarða og í
kjölfar hans fylgdu margir minni skjálftar, hinir stærstu þeirra
2,7 stig.
Ragnar Stefánsson jarðskjálfta-
fræðingur segir að skjálftans hafi
orðið vart í Reykjavík og ná-
grannabyggðum, jafnvel fyrir
austan fjall. Upptökin vom 4-5
kílómetra austan suðurenda Kleif-
arvatns og síðdegis í gær höfðu
um 200 minni skjálftar mælst á
svæðinu. Stærstu eftirskjálftarnir
mældust 2,7 stig á Richters-
kvarða.
Talsverð skjálftavirkni hefur
verið með plötuskilum á Suður-
landi í nóvember, en þau þurfa að
sögn Ragnars ekki að boða stærri
skjálfta, enda einhver órói algeng-
ur á þessum slóðum. Snemma í
mánuðinum skalf jörð lítillega á
mótum Landssveitar og Holta og
dagana 13. og 14. mældust nokkr-
ir skjálftar vestur af Hestfjalli.
Þann 16. mældist skjálfti í Hvera-
gerði og Ölfusi, 2,7 stig á Richter
og svo í gær í Krísuvík, 3,8 stig.
Ragnar Stefánsson segir að í síð-
ustu skjálftahrinu við Kleifarvatn,
í mars 1990, hafí sterkasti skjálft-
inn mælst 4,7 stig á Richter, en
sterkustu jarðskjálftar sem mælst
hafa á þessum kvarða náðu 8,9
stigum að sögn Ragnars Stefáns-
sonar.
Yfírhagfræðingur sænska vinnuveitendasambandsins
Sænska leiðin kom of
seint til framkvæmda
Telur litlar líkur á gengisfalli norsku krónunnar
GENGISFALL sænsku krónunnar
í fyrradag má rekja til þess að of
seint var farið af stað með neyðar-
ráðstafanir til þess að draga úr
fjárlagahallanum í Sviþjóð. I sept-
ember sl. var skýrt frá sérstökum
aðgerðum sem sænsku stjórnar-
flokkarnir og jafnaðarmenn kom-
ust að samkomulagi um með það
að markmiði að halda gengi sænsku
krónunnar stöðugu, stuðla að lækk-
un vaxta og bæta samkeppnisstöðu
sænsks efnahagslífs. Jan Herin,
yfirhagfræðingur sænska vinnu-
veitendasambandsins, hélt erindi á
ársfundi Alþjóða verslunarráðsins
í gær, þar sem hann sagði að ef
gripið hefði verið til neyðarráðstaf-
anna um hálfu ári fyrr likt og
sænska vinnuveitendasambandið
lagði til, þá hefði verið hægt að
koma í veg fyrir fall sænsku krón-
unnar. Þá sagðist Herin ekki búast
við öðru en að Norðmönnum tækist
að verja norsku krónuna falli, enda
væru aðstæður allt aðrar í Noregi
en Sviþjóð þar sem fjárhagsleg
staða Norðmanna væri mun sterk-
ari.
Á fundi Alþjóða verslunarráðsins
var fyrirhugað að Herin kynnti
sænsku leiðina sem ákjósanlega leið
fyrir Islendinga út úr efnahagserfið-
leikum. í samtali við Morgunblaðið
sagðist Herin vera á þeirri skoðun að
þama væri um að ræða lausn sem
hentaði íslendingum vel, enda væm
efnahagsaðstæður á íslandi mjög
svipaðar og í Svíþjóð. Hins vegar setti
gengisfall sænsku krónunnar óneitan-
lega strik í reikninginn þar sem eitt
af meginmarkmiðum sænsku leiðar-
innar hefði verið að halda því stöð-
ugu. Aðspurður hvort með falli geng-
isins mætti líta svo á að Svíar hefðu
Jan Herin.
horfíð frá sænsku leiðinni sagði Herin
svo ekki vera. Gengisfallið væri þó
mikil vonbrigði fyrir þá aðila sem stað-
ið höfðu að gerð samkomulagsins og
óhjákvæmilega yrði afleiðingin sú að
afturkippur kæmi í framkvæmdimar.
Orsök gengisfallsins sagði hann tví-
þætta, fyrst og fremst hefði verið far-
ið of seint af stað með aðgerðir og
þá hefðu þær ekki verið nægilega
róttækar.
„Það hefði þurft að grípa fyrr til
aðgerða til að taka á þeim vandamál-
um sem Svíar búa við í efnahagsmál-
um og þá nefni ég sérstaklega háan
kostnað atvinnulífsins og mikil ríkisút-
gjöld,“ sagði Harin. „Hugmyndin að
baki aðgerðunum er mjög góð og sýn-
ir styrk sænsks efnahagslífs þar sem
stjórnvöld skipulögðu í samvinnu við
stjórnarandstöðu aðgerðir sem vinnu-
veitendur og verkalýðsfélög sættu sig
við. Gengisfellingin léttir þrýstingnum
vegna efnahagserfiðleikanna af tíma-
bundið, en tii lengri tíma litið má líkja
henni við það að maður taki verkjalyf
við botnlangakasti í stað þess að fara
í uppskurð."
I máli Herins kom fram að árið
1992 er annað árið í röð sem Svíar
búa við neikvæðan hagvöxt og halli á
opinberum rekstri hefur aukist til
muna. Framleiðsla í landinu hefur
dregist saman, m.a. með þeim afleið-
ingum að atvinnuleysi er nú 10-11%
í stað 1-3% eins og Svíar hafa vanist
á síðustu áratugum. Þá hafa gjaldþrot
fyrirtælqa verið mjög tíð. Vöxtur út-
gjalda hins opinbera í hlutfalli við
þjóðartekjur hefur verið gífulegur síð-
ustu tvo áratugi. Árið 1960 var hlut-
fallið 31,1% samanborið við 28,5%
meðaltal OECD- landa, en árið 1989
var hlutfall ríkisútgjalda í Svíþjóð orð-
ið 60,1% af þjóðartekjum og stefnir í
70% í ár. í löndum OECD var hlut-
fall ríkisútgjalda af þjóðartekjum
39,7% árið 1989. Þá má nefna að í
Svíþjóð vinna um 33% vinnuaflans hjá
hinu opinbera, en meðaltalið í Evrópu
er 17-20%. „Þetta sýnir hvaða aðstæð-
ur knúðu menn til að grípa til þeirra
aðgerða sem kallaðar em sænska leið-
■in og fela m.a. í sér lækkun launa-
tengdra gjalda atvinnurekenda til rík-
isins og lækkun ríkisútgjalda ásamt
ýmsum skattahækkunum og afnámi
skattaívilnana.“
Að sögn Herins hefur almennt ver-
ið talað um sænsku neyðaraðgerðimar
sem „innri gengisfellingu" þar sem
þær miðuðu að því að lækka kostnað
atvinnuveganna og bæta með því sam-
keppnisstöðu sænskra fyrirtækja án
þess að stefna verðlagsmarkmiðum í
hættu.
Lögreglumenn neita ásökunum um harðræði við sakborninga í málningarfötumálinu
Sakborningur ávallt yfírheyrður
af sama lögreglumanni án votta
Lögreglumaðurinn býr nú með konu sem dæmd hefur verið fyrir aðild að málinu
VIÐ dómsrannsókn málningarfötumálsins, sem snýst um innflutning og
ætlaða dreifingu á 67-70 kg af hassi á árunum 1985-1987 vísaði rannsókn-
arlögreglumaður, sem annaðist allar yfirheyrslur yfir öðrum sakborning-
anna, Hallgrími Ævari Mássyni, og Hallgrímur ber þungum sökum um
að hafa beitt sig þvingunum og hótunum í gæsluvarðhaldi, öllum ásökun-
um hans á bug. Rannsóknarlögreglumaðurinn gaf allt aðra mynd af sam-
skiptum sínum við Hallgrím meðan á gæsluvarðhaldi stóð og síðan, en
fram kom í máli sakborningsins fyrir dómi í fyrradag þegar hann dró
játningar sínar hjá lögreglu til baka. Fram kom að rannsóknarlögreglu-
maður þessi var að jafnaði einn ásamt sakborningnum þegar yfirheyrsl-
urnar fóru fram og kvaðst telja það eðlilegt en kvaddi til votta til að
vera viðstaddir þegar skýrslur voru undirritaðar að loknum yfirheyrsl-
um. Stefán Einarsson, hinn sakborningurinn, var ávallt yfirheyrður af
fleirum en einum lögreglumanni, að þvi er fram kom hjá lögreglumönnun-
um. Einnig kom fram í málinu í gær að þessi sami rannsóknarlögreglumað-
ur, sem er fyrrverandi starfsmaður í fíkniefnadeild lögreglunnar í Reykja-
vík, er sambýlismaður konu sem dæmd hefur verið fyrir þátttöku í að
dreifa 51-54 kg af þeim 67-70 kg af hassi sem Hallgrímur og Stefán
Einarsson eru ákærðir fyrir að hafa flutt inn til dreifingar. Samband
konunnar og rannsóknarlögreglumannsins hófst að sögn beggja nokkrum
mánuðum eftir að lögreglurannsókn málningarfötumálsins lauk. Fram
kom að rannsókn málsins hafði staðið í 1-1 Vj ár áður en mennimir vom
handteknir og hafði þá verið fylgst með ferðum þeirra að nokkm leyti
innanlands og erlendis og gagna um viðskipti þeirra aflað víða að.
Við nánari yfírheyrslur yfír sak-
bomingum málsins og samprófun um
þau fjölmörgu atriði sem ber á milli
í framburði þeirra hélt hvor þeirra
fast við fyrri framburð. Gísli Gíslason,
hdl., verjandi Hallgríms Ævars, lagði
fram skuldabréf það sem Hallgrímur
segir að hafi gert Stefáni Einarssyni
kleift að ná á sér fjárhagslegu tangar-
haldi en bréfíð hafði verið sent borgar-
fógeta til aflýsingar 30. mars 1988
með beiðni um aflýsingu sem Stefán
Einarsson undirritaði. Stefán Einars-
son sagði fyrir dómi í gær að þótt
nafn hans stæði ritað undir aflýsingar-
beiðnina væri hún ekki rituð með hans
hendi og hann kannaðist ekki við
skjalið.
Við yfirheyrslur yfír rannsóknar-
lögreglumanni þeim sem Hallgrímur
ber sökum um harðræði og hótanir,
meðal annars að hafa fært sér í nyt
meðan Hallgrímur sat í gæsluvarð-
haldi, að hann var einstæður faðir og
hafði áhyggjur af bömum sínum
tveimur og var umhugað um að sitja
ekki í gæsluvarðhaldi yfir jólin, sagði
lögreglumaðurinn allar slíkar aðdrótt-
anir út í hött. Hallgrímur hefði haft
miklar áhyggjur af börnum sínum eins
og eðlilegt væri um einstæðan föður
í slíkri stöðu, en hann kvaðst síður
en svo hafa fært sér þær áhyggjur í
nyt þótt þær hefðu sett nokkurn svip
á samskipti þeirra og samræður fyrstu
daga gæsluvarðhaldsins.
Lögreglumaðurinn sagði að eftir
um það bil hálfan mánuð í gæsluvarð-
haldi hefðu játningar Hallgríms, sem
í fyrstu hefðu verið klénar og efnislitl-
ar, farið að taka á sig mynd er líktist
því sem ákært sé fyrir. Hann vísaði
því á bug að hafa á nokkurn hátt
ógnað Hallgrími með hótunum um að
fíkniefnum yrði komið fyrir á heimili
hans til að tryggja sakfellingu ef ekki
tækist betur til með játningar hans.
Hins vegar sagði lögreglumaðurinn
að Hallgrímur hefði leitað til sín um
ráðleggingar um það með hvaða hætti
hann gæti byggt upp framtíð sína
eftir að hafa lent í þessu máli. Fram
kom að við yfirheyrslu yfír Hallgrímí
fyrir sakadómi í ávana- og fíkniefna-
málum hafði þessi rannsóknarlög-
reglumaður verið viðstaddur sem vott-
ur. Hallgrímur segir hann hafa verið
á staðnum til að tryggja að Hallgrím-
ur færi ekki að draga neitt til baka,
en lögreglumaðurinn segir skýringu
þessa þá að Hallgrímur hafí gengið
við hjá sér á leið í dóminn, sem var
á sömu hæð í lögreglustöðinni við
Hverfisgötu og fíkniefnadeildin, og
þegið fylgd sína í dóminn.
Lögreglumaðurinn býr nú með
konu sem hefur verið dæmd
fyrir aðild að málinu
í svari rannsóknarlögreglumanns-
ins við spurningum Gísla Gíslasonar,
hdl., veijanda Hallgríms, kom fram
að hann hefði tekið upp samband við
fyrrgreinda konu, sem dæmd hefur
verið fyrir aðild að þessu máli eftir
að rannsókn málsins lauk hjá fíkni-
efnalögreglu. Þá kom fram að
skömmu áður en maðurinn lét af störf-
um í fíkniefnadeild var hann staddur
á Keflavíkurflugvelli að taka á móti
konunni þegar hún kom erlendis frá
og var þá handtekin og reyndist hafa
4 kíló af hassi í fómm sínum.
í framburði lögreglumanns, sem
vann að stærstum hluta rannsóknar
málsins og fór meðal annars utan að
afla upplýsinga um ferðir og viðskipti
Stefáns Einarssonar, bæði fyrir og
eftir handtöku hans, kom meðal ann-
ars fram að vitneskja væri um að
Stefán hefði haft þar samband við
mann að nafni Mike Henry.
Ilafði samskipti við hollenskan
hundabónda sem grunaður er
um kókaínmisferli
Stefán hefur borið að vita það um
Mike Henry að hann sé hollenskur
hundabóndi, sem sýnt hafi áhuga á
að prenta fyrir Stefán merkimiða á
umbúðir utan um krem sem Stefán
framleiðir úr hákarlalýsi og öðrum
efnum en þetta krem er gott við sól-
bruna, að sögn Stefáns.
í máli lögreglumannsins kom fram
að hollenska lögreglan hefði synjað
beiðni hinnar íslensku um að yfirheyra
Mike Henry á þeim forsendum að slík
yfírheyrsla stefndi í hættu rannsókn
þar í landi um meint stórfellt kókaínm-
isferli þessa manns. Hann var því aldr-
ei yfírheyrður í málinu en gmnur leik-
ur á að af honum hafí Stefán keypt
hassið, þótt fram hafí komið hjá lög-
reglumanni þessum er Jón Magnússon
hrl., veijandi Stefáns Einarssonar,
spurði hann sérstaklega um það at-
riði, að hann hefði ekki fengið orðið
vitni að eða fengið óyggjandi vitn-
eskju um hasskaup Stefáns erlendis.
Hins vegar hefði gmnur þar að lút-
andi styrkst við utanferðimar, bæði
fyrir og eftir handtöku.
Óyóst um húsleitarheimildir
Við yfírheyrslur yfír öðmm lög-
reglumönnum sem að málinu unnu
kom meðal annars fram að húsleitir,
sem gerðar vom eftir handtöku mann-
anna tveggja, hefðu farið fram að
fengnu samþykki þeirra en starfs-
venja sé þegar farið sé í húsleit án
dómsúrskurðar að fyrir liggi skriflegt
samþykki húsráðandans. Slíkt skrif-
legt samþykki þeirra liggur ekki fyrir
í málinu, né dómsúrskurðir, en vísað
er til þess í skýrslum að þeir hafí
veitt samþykki til leitarinnar. Hvomg-
ur þeirra kannast við fyrir dómi að
hafa veitt slíkt samþykki.
Í gær lauk dómsrannsókn málsins
að öðru leyti en því að eftir er að
yfirheyra Ámar Jensson, fyrrverandi
yfirmann fíkniefnalögreglunnar, sem
stjómaði rannsókninni. Hann verður
yfírheyrður á mánudag vegna fjarvem
úr borginni. Að lokinni þeirri yfir-
heyrslu munu Egill Stephensen sækj-
andi og veijendumir Gísli Gíslason
hdl. og Jón Magnússon hrl. færa fram
sókn og vörn en síðan tekur Sverrir
Einareson héraðsdómari málið til
dóms.
AF INNLENDUM
VETTVANGI
ÞÓRUNN ÞÓRSDÓTTIR
Hæstiréttur sýknar af ákæru fyrir að vera utan stéttarfélags
Látið reyna á skyldu-
aðild í Strassborg
Leignbílstj óramálið fyrir Mannréttindadómstólinn í febrúar
HÆSTIRÉTTUR kvað í fyrradag upp dóma í málum ákæruvaldsins
á hendur tveim sendibifreiðastjórum og sýknaði báða af refsikröf-
um. Málin tvö eru sambærileg. í sakadómi fjallaði sinn dómarinn
um hvort mál og var annar bílsljórinn sakfelldur þar en hinn sýknað-
ur. Refsikrafan byggist á þeirri túlkun laga um leigubifreiðar og
reglugerð samkvæmt þeim, að sendibílstjórum sé rétt og skylt að
vera í Trausta, félagi þeirra á höfuðborgarsvæðinu. Tveir hæstarétt-
ardómarar skiluðu sératkvæðum og vildu sakfella mennina. Málin
tengjast leigubílsljóramálinu um félagsskyldu og atvinnuréttindi sem
tekið verður fyrir af Mannréttindadómstólnum í Strassborg í febr-
úar. Þá hefur sérfræðinganefnd um Félagsmálasáttmála Evrópu
gert harðorða athugasemd við ákvæði í íslenskum lögum sem skylda
menn til að vera í stéttarfélagi.
Sendibifreiðastjórarnir tveir vom
skráðir í sendibílstjórafélagið
Afl og ákærðir fyrir að neita aðild
að Trausta. Vísað var til 5. gr. laga
um leigubifreiðar frá 1989 um að
á félagssvæði þar sem takmörkun
samkvæmt reglugerð gildi, skuli
bflstjórar í sömu grein vera í sama
stéttarfélagi og öllum utanfélags-
mönnum sé bannað að stunda þar
leiguakstur með vömr. Hámarks-
fjöldi sendibifreiða var síðan tak-
markaður fyrir félagssvæði
Trausta með reglugerð árið 1990.
Sýkna á grunni þröngrar
túlkunar íþyngjandi ákvæða
í dómi Hæstaréttar segir að
hvorki lögin né reglugerðin kveði á
um skylduaðild að Trausta. Því sé
ekki lagagmndvöllur til refsingar
fyrir leiguakstur á svæði Trausta
án aðildar að félaginu. Guðrún
Erlendsdóttir, Garðar Gíslason og
Guðmundur Jónsson kváðu upp
dóminn. Með dómnum em lög
77/1989 skýrð þröngt þar sem um
íþyngjandi ákvæði var að ræða.
í sératkvæðum Guðmundar
Skaftasonar og Hjartar Torfasonar
er talið að bflstjómnum hafí borið
skylda til aðildar að Trausta á
gmndvelli reglugerðarinnar og 5.
greinar nefndra laga. Guðmundur
telur að refsiákvæði leigubifreiða-
laga eigi við og vildi dæma þá til
fjársekta en Hjörtur telur ástæðu
til að láta refsingu niður falla vegna
viðræðna Trausta og Afls á ákæru-
tíma.
Ákvæði stjórnarskrárinnar
Guðmundur segir í sératkvæði
sínu að lögmæti takmörkunar á
akstri sendibifreiða hafi ekki verið
véfengt að öðru leyti en talið sé
að hún bijóti gegn ákvæðum stjóm-
arskrárinnar um félaga- og at-
vinnufrelsi. Hann vísar til hæsta-
réttardóms frá 1988 um atvinnu-
réttindi leigubflstjóra sem neitaði
aðild að stéttarfélagi, en mál hans
bíður nú umfjöllunar Mannréttinda-
dómstólsins í Strassborg.
Hæstiréttur taldi í dómnum 1988
að af 73. grein stjómarskrárinnar
um félagafrelsi yrði ekki ályktað
að óheimilt væri að gera félagsað-
ild að skilyrði atvinnuleyfis. í sendi-
bílstjóradómunum nú segir Guð-
mundur í sératkvæðum að lögmælt
aðild að almennu stéttarfélagi sé
ekki það íþyngjandi kvöð að ákvæði
stjórnarskrár séu henni til fyrir-
stöðu.
Með meirihluta Hæstaréttar
virðist ekki hafa vaknað spurningin
um hvort ákvæðið kynni að bijóta
í bága við stjómarskrána, talið var
einfaldlega að það segði ekki að
bílstjómnum bæri skylda til aðildar
að Trausta. í dómum Hæstaréttar
um sendibílstjórana er bent á að
málin hafi aðeins snúist um refs-
ingu á hendur þeim fyrir brot á
5. gr. leigubifreiðalaga varðandi
skylduaðild að stéttarfélagi.
Við flutning málsins hafi ekki
komið fram kröfur um sviptingu
atvinnuleyfís. Það á hins vegar við
um leigubflstjórann og segir Þor-
steinn Geirsson ráðuneytisstjóri í
dómsmálaráðuneyti að þar sé nú
unnið að greinargerð um mál hans
sem skila þurfi til Mannréttinda-
dómstólsins í desember, eftir
nokkra daga.
Leigubílstj óramálið fyrir
Mannréttindadóminn
Sigurður A. Siguijónsson leigu-
bílstjóri höfðaði mál vegna þess að
akstursleyfi hans var ekki end-
umýjað árið 1986 af sérstakri
nefnd, þar sem hann hafði þá ekki
greitt félagsgjöld til Frama í ár,
og samgönguráðuneytið staðfesti
leyfíssviptinguna. Hæstiréttur taldi
sviptinguna hins vegar ólöglega þar
sem hún ætti aðeins stoð í reglu-
gerð, hvergi stæði í lögum að menn
yrðu að vera í stéttarfélagi. En
rétturinn sagði einnig að stjómar-
skráin kæmi ekki í veg fyrir að
skylda megi menn til aðildar að
félögum ef það væri gert með lög-
um. Að svo búnu setti Alþingi lög
77/1989 um leiguakstur og ári síð-
ar kom reglugerð á grundvelli
þeirra, en á þessu steytti í málum
sendibflstjóranna sem rétturinn
sýknaði í fyrradag.
Sigurður kærði til Strassborgar
og í júlflok vísaði Mannréttinda-
nefndin málinu til dómstólsins, sem
tekur það fyrir í febrúar. Nefndin
telur lögin um leiguakstur frá 1989
þýða að menn verði að vera í til-
teknu stéttarfélagi til þess að halda
atvinnuréttindum og taldi slíka
skyldu stríða gegn félagafrelsi sem
tryggt er með 11. grein Mannrétt-
indasáttmála Evrópu.
í skýrslu vísar Mannréttinda-
nefndin meðal annars til Félags-
málasáttmála Evrópu og túlkunar
sérfræðinganefndar Evrópuráðsins
á 5. grein hans. Henni svipar til
11. greinar Mannréttindasáttmál-
ans, báðar veita þær mönnum rétt
til að stofna félög. Mannréttinda-
nefndin og sérfræðinganefnd Evr-
ópuráðsins telja að ákvæðin veiti
mönnum jafnframt rétt til að
standa utan félaga, svokallað nei-
kvætt félagafrelsi.
Mannréttindanefndin vísar
í Félagsmálasáttmálann
Sérfræðinganefndin hefur í tví-
gang gert athugasemdir um ís-
lenska löggjöf á gmndvelli 5. grein-
ar Félagsmálasáttmálans. Fyrst
var agnúast út í lög um atvinnu-
leysistryggingar, sem veita mönn-
um utan stéttarfélaga ekki rétt til
atvinnuleysisbóta. Einnig telja sér-
fræðingamir að ákvæði leigubif-
reiðalaga um stéttarfélagsskyldu
bijóti gegn neikvæða félagafrels-
inu.
Fyrir ári ákvað ráðherranefnd
Evrópuráðsins að sérfræðingamir
gætu lagt lagalegt mat á fram-
kvæmd Félagsmálasáttmálans, en
gaf þeim ekki vald til að túlka
hann að sögn Gylfa Kristinssonar.
Embættismannanefnd ráðsins fjall-
ar nú um hvort athugasemdir sér-
fræðinganna um ísland fari til loka-
afgreiðslu ráðherranefndarinnar.
Vandræðamál
Gylfi Kristinsson deildarstjóri í
félagsmálaráðuneytinu situr í emb-
ættismannanefndinni og segir mál-
ið allt til vandræða, hann vonist
eftir að það stöðvist á þessu stigi.
Nefndunum tveimur um Félags-
málasáttmálann, embættismönnum
og sérfræðingum, ber þannig ekki
saman um hvað 5. greinin segi í
raun, hvort hún taki einnig til rétt-
ar manna til að standa utan fé-
laga. Sérfræðingamir telja að svo
sé og Mannréttindanefndin túlkar
11. grein Mannréttindasáttmálans
á sömu lund.
Jóhanna Sigurðardóttir félags-
málaráðherra hefur greint frá at-
hugasemdum sérfræðinganna í
tveim skýrslum til Alþingis og ný-
lega sendi hún aðalritara Evrópu-
ráðsins, Cathrine Lalumiere, bréf
þar sem viðhorfum íslenskra stjórn-
valda er lýst.
Ráðherra telur ísland ekki
brjóta félagsmálasáttmálann
Ráðherrann telur Félagsmála-
sáttmálann ekki brotinn hér og vís-
ar meðal annars í álit embættis-
manna frá marsmánuði 1988 um
5. grein hans. Þar segir að tilgang-
ur greinarinnar sé fyrst og fremst
að vernda réttinn til að stofna félög
til að beijast fyrir sameiginlegum
hagsmunum. Greinin gefi mönnum
ekki rétt til að standa utan stéttar-
félaga. Jóhanna segir einnig í bréf-
inu að íslensk stjómvöld hafi ekki
í hyggju að gera nokkrar þær ráð-
stafanir sem stefni jafnvægi milli
aðila vinnumarkaðarins í hættu.
ASÍ tekur í sama streng
1 nýrri skýrslu forseta Alþýðu-
sambands íslands er fjallað um álit
sérfræðinga Evrópuráðsins. For-
ysta ASÍ er eins og félagsmálaráð-
herra ósammála túlkuninni, og tel-
ur að fámenni hér, stijálbýli og
smæð vinnustaða renni meðal ann-
ars stoðum undir almenna stéttar-
félagsaðild. Ásmundur Stefánsson
segir að reynslan frá þeim tíma
þegar atvinnurekendum var heimilt
að halda fólki utan stéttarfélaga
sýni að mjög erfítt sé þá að halda
félögunum uppi. Reglur um for-
gang stéttarfélagsfólks til vinnu
hafí treyst mjög starf félaganna
og réttindi launþega. Almenn aðild
þýði líka opin stéttarfélög þar sem
tekið er mið af mismunandi sjónar-
miðum.