Morgunblaðið - 22.11.1992, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 22. NÓVBMBER 1992
TYRKNESKA FORRÆÐISMÁLIÐ
VANM SOPHIU
VANM TYRKIANDS?
Eftlr Önnu Gunnhildi Ólafsdóttur
UNGUR maður frá fjarlægu landi
hittir unga konu. Þau verða ást-
fangin og til þess að fullkomna
hamingju sína ákveða þau að
eignast börn saman. Foreldrana
langar til að ala börnin upp eins
og þau voru alin upp og meðan
allt leikur í lyndi mætast tveir
menningarheimar í börnunum.
En óveðursskýin hrannast upp.
Maðurinn og konan ákveða að
ganga sitt hvom veg og maðurinn
getur ekki sætt sig við að skilja
bömin eftir í gamla landinu.
Hann fer með þau til ættlands
síns og neitar að koma með þau
til baka. Móðirin leitar þess réttar
síns að fá að vera með böraunum.
Um leið opinberar hún réttar-
kerfi hins fjarlæga lands. Vandi
hennar verður vandi þess í hnot-
skum.
býst við að
V "¥ flestir viti til
B 1 hvers er verið að
B J vísa. Jú, nefni-
. lega tyrkneska
B 1 forræðismálsins.
B j Ekkert forræðis-
mál hefur fengið
jafn mikla um-
fjöllun og haldið þjóðinni í jafn mikl-
um heljargreipum og það. Og
ástæðan? Hún er fyrst og fremst
sú að málið virðist hafa óendanlega
marga fleti, tilfínningalega, laga-
lega og menningarlega svo ein-
hveijir séu nefndir..
Tyrkland og EB
Lagalega hliðin er áhugaverð að
því leyti að hún snertir ekki aðeins
tyrkneska forræðismálið heldur líka
stöðu Tyrklands á alþjóðavettvangi.
Stjómvöld leggja áherslu á að
markmið tyrkneskra starfsmanna í
utanríkisþjónustu sé að vinna að
því að landið verði samþykkt í sam-
félagi vestrænna ríkja og sótt hefur
verið um fullgilda aðild að OECD
og EB fyrir Tyrklands hönd.
Ýmis fyrirsláttur vegna EB-
aðildar hefur hins vegar komið frá
Briissel. Minnt er á að efnahagur
landsins standi á brauðfótum, ring-
ulreið í stjómmálum og eflaust óar
aðildarríkin við að opna landamæri
sín fyrir 60 milljónum Tyrkja.
Af reynslu Sophiu Hansen í for-
ræðismáli sínu má síðan álykta að
réttarkerfí iandsins sé meiri sýndar-
mennska en raunveruleiki að því
leyti að ekkert virðist vera fylgst
með því hvort farið er að lögum eða
ekki. Þannig virðist það fremur
vera í höndum almennings að
ákvarða hvað sé rétt eða rangt en
dómarans og má því til stuðnings
benda á fáein atriði.
Lög og reynd
Fyrst er að geta þess að eftir
því sem næst verður komist segir
í tyrkneskum lögum að í máli sem
tyrkneska forræðismálinu eigi að
rétta í Tyrklandi en fara eftir ís-
lenskum lögum þar sem fj.ölskyldan
hafí síðast búið saman á íslandi og
foreldramir eru jú báðir íslenskir
ríkisborgarar. Eftir þessu er ekki
farið og skal í því sambandi minna
á að Sophiu hefur verið úrskurðuð
forsjá bamanna af hálfu dómsmála-
ráðuneytisins samkvæmt íslenskum
lögum. Þessi staðreynd virðist engu
máli skipta í málarekstrinum í
Tyrklandi.
Lögin virðast tæplega standast
þó gert sé ráð fyrir að farið sé eft-
ir tyrkneskum lögum við forsjárúr-
skurð, því samkvæmt þeim er gert
ráð fyrir að foreldri sem ekki fær
forræði yfír bami sínu fái að vera
með því allar helgar, alla hátíðis-
daga og heilan mánuð á sumri. Þó
ekki sé sérstaklega fjallað um stöðu
erlends foreldris í lögunum er
greinilegt að Sophiu Hansen er úr-
skurðaður mun skemmri umgengn-
isréttur en eðlilegt er undir kring-
umstæðum sem hennar. Að auki
er afar óeðlilegt að hún fái ekki að
umgangast sín eigin börn 11 mán-
uði á ári. Skal í því sambandi bent
á að stysti úrskurðaði umgengnis-
réttur tyrknesks foreldris, sem ekki
hefur forræði barns síns, er einu
sinni í mánuði. Hefur blaðamaður
heyrt fullyrðingar þess efnis að
úrskurður dómara varðandi þetta
atriði bijóti án efa í bága við stjórn-
arskrá Tyrklands.
Áfram skal haldið. Samkvæmt
tyrkneskum lögum verður Tyrki
sem vill fá ríkisborgararétt í öðru
landi að fá til þess sérstakt leyfi en
í raun sækir fólk ekki um slíkt leyfí.
Engu að síður virðist það ekki vera
í órétti og getur nýtt sér tvöfaldan
ríkisborgararétt eins og það kærir
sig um. Hægt er að staðfesta síð-
ustu staðhæfínguna með því að
benda á að ekki .var samþykkt að
vísa forræðismálinu frá í undirrétti
á þeirri forsendu að faðir barnanna
væri ríkisborgari á íslandi.
Málsmeðferð
Málsmeðferð í undirrétti er sér
kapítuli útaf fyrir sig. Dómarinn
virðist alls ekki hafa sinnt skyldu
sinni og má byija á því að nefna
að honum láðist að kæra eigin-
manninn fyrrverandi til saksóknara
fyrir að brjóta 11 sinnum gegn
umgengnisrétti fyrrverandi eigin-
konu hans, sem dómarinn hafði þó
sjálfur úrskurðað henni. Að auki
hefur hann neitað að taka við gögn-
um í málinu og því að gangast fyr-
ir því að hlutlausir aðilar geri lækn-
isrannsókn á telpunum.
Annars er erfítt að átelja dómar-
ann fyrir úrskurð sinn í undirrétti
ef miðað er við aðstæður hans. Eiga
þessi orð við almennt og í sjálfum
réttarsalnum þar sem þingmaður
vísvitandi stillti sér þannig upp að
byssa sem hann lét standa upp úr
vasanum blasti við dómaranum í
um tveggja metra fjarlægð. Ekki
er ólöglegt að bera byssu í Tyrk-
landi en ef ekki er ólöglegt að bera
byssu í réttarsal getur engum
blandast hugur um að það er sið-
ferðilega rangt. Jafnframt má
minna á að köll ofsatrúarfólks
glumdu í réttarsalnum meðan málið
var tekið fyrir.
Hvað þá?
Og hvað er þá til ráða vilji mað-
ur koma máli í gegnum tyrkneska
dómskerfið? Um tvennt virðist vera
að ræða. Annars vegar mútur og
hins vegar að hagnýta sér sambönd
og þrýsting á háttsetta embættis-
menn, s.s. ráðherrra og forseta.
Hvort síðarnefnda aðferðin dugar
Sophiu skal ósagt látið en eitt er
víst að Tyrklandi er vandi á höndum
í samstarfi sínu við aðrar Evrópu-
þjóðir ef sannað þykir að ekki sé
farið eftir lögum í landinu. í þeim
vanda felst lausn Sophiu Hansen.
Eigi Sophia von í Tyrkland á Tyrk-
land von í Evrópu.
Börn í tveimur löndum
Eftir endanlegan úrskurð í for-
ræðismálinu, sennilega frá Strass-
borg, eiga systurnar tvær eftir að
eiga framtíðarheimili, annað hvort
í Tyrklandi hjá föðurfjölskyldu sinni
eða með móður sinni á íslandi.
Burtséð frá lagaákvæðum er at-
hyglisvert að velta fyrir sér aðstæð-
um barna á þessum tveimur stöðum
og er þá óumdeilanlegt að heilbrigð-
is- og menntakerfi skiptir miklu
máli.
Hvorugt virðist vera. til fyrir-
myndar í Tyrklandi. Á mörgum
sjúkrahúsum er t.d. lítið hreinlæti
og þröng á þingi hjá flestum lækn-
um. Menntakerfið virðist heldur
ekki vera Tyrkjum til framdráttar
og þarf vart að dveljast lengi í land-
inu til þess að komast að raun um
það. Má í því sambandi benda á
að árið 1984 var 25,8% ólæsi með-
al fullorðinna í Tyrklandi (karlmenn
14,1% og konur 37,5%). Áætlað
ólæsi var komið í um 10% árið 1989
en þess má geta að 5 ára skóla-
skylda er í landinu. Ennfremur má
minna á að frelsi og réttur barna
strangtrúaðra í Tyrklandi er óum-
deilanlega ekki eins mikið og ann-
arra tyrkneskra barna.
Að lokum má geta þess að Tyrk-
ir hafa ekki skrifað undir Barna-
sáttmála Sameinuðu þjóðanna sem
íslendingar gerðust nýverið aðilar
að. Þar er meðal annars kveðið á
um rétt bama til að umgangast
báða foreldra sína.
Ef Tyrkir eiga einhvern tíma eft-
ir að skrifa undir sáttmálann verður
það eflaust ekki í nánustu framtíð
einfaldlega vegna þess hversu aft-
arlega þeir eru varðandi lagalegan
rétt barna. Má því til stuðnings
benda á að hvorki eru barnavemd-
arnefndir né sérstök lög um rétt
barna í landinu. Ekki er minnst á
sérstakan rétt tyrkneskra barna
umfram vilja foreldra sinna í al-