Morgunblaðið - 22.11.1992, Qupperneq 43

i
I
>
r
\
V
)
)
)
I
)
3
seer HaaMavovi .ss huoaci
AVl/Í

LgVHHAvl U
MORGUWBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 22: NÓVEMBER' 1992 ^ ”
ÍAjaWUOHOM
46
MKIRIMATTAR KUTDASKOR
Verd adein^s kr. 4.900,-
eftir Elínu Pálmadóttur
TEYGIST Á
ÍSLENSKUNNI?
Mér býður í grun að íslenskt
mál sé að lengjast. Að það
sé að teygjast á því. Minnist þá
ummæla Lesters Pearsons, for-
sætisráðherra Kanada, þegar
hann í Þingbókasafninu í Ottawa
tók á móti afmælisgjöf Vestur-
íslendinga 1967. Hann leit upp á
vegginn, þar sem blöstu við þijár
áletraðar kopartöflur með upphafi
Grænlendingasögu. íslenski text-
inn var stystur, sá
enski dqugt
lengri og sá
franski lang-
lengstur. Þá varð
Pearson að orði
að innleiða þyrfti
íslensku í kanad-
íska þingið, það
mundi stytta ræð-
ur og spara mik-
inn tíma. Ekki
virðist þetta þó
virka á Alþingi.
Segir raunar lítið
um hvort íslenskt
mál sé að lengjast.
Sennilega er þeim
bara svona mikið
mál þar á bæ. Það
var heldur ekki
ástæða þess að
læddist að þessi
lúmski grunur.
Væri þetta ekki
í algerri andstöðu
við kvartanir mál-
vemdarfólks,
a.m.k. með öðrum þjóðum? Talað
er um vaxandi slappleika í töluðu
máli, þar sem sleppt sé aftan af
orðum í framburði og orðin renni
saman. Svo og svo mikið sé und-
anskilið, jafnvel svo mjög að varla
skiljist hvað við er átt. Nútíma-
fólki liggur svo mikið á. Gang-
verkið í veröldinni snýst æ hraðar.
Raunar er alls ósýnt fram á
að þessi hugdetta sé annað en
hugarburður. Varla fer þó hjá því
að heyrist hve mikið af aukaorð-
um, algerlega óþörfum, er skotið
inn í málið í Qölmiðlum. Nokkur
raunveruleg dæmi:
■ Prestur í útvarpi: Reisti hann
á fætur andlega (séð).
0 Stjómmálamaður: Hann stóð
(sig) ekki í stykkinu.
■ Þulur: Elda grátt silfur (sam-
an).
0 Fréttir: Þeir óskuðu eftir að-
stoð erlendis (frá).
■ Úr skáldsögu: Hér var komið
(við) sögu.
Flest af þessum innskotum má
heyra næstum daglega. Og mörg
fleiri. Ekkert innskot er fyrirfram
dæmt til að vera innskot til eilífð-
ar. Miklu líklegra að það sitji sem
fastast ef það á annað borð er á
vettvangi. Því vaknaði spumingin:
Ætli íslenskt mál sé að lengjast?
Sé svo er það býsna kynlegt á
okkar hraðfleygu dögum. Þessu
er bara varpað hér fram í algjöru
ábyrðarleysi. Ef. . . þau eru mörg
ef-in, eins og hann Sigurður Sig-
urðsson frá Amarholti fann svo
vel:
Ef ég ætti að drekkja
öllu, sem ég vil,
þyrfti ég að þekkja
þúsund faðma hyl. -
Og ef ég ætti að skrifa
allt, sem fann ég til,
þyrfti ég lengi að lifa,
lengur en ég vil.
Sakar þó ekki að velta því
ósönnuðu upp hvað veldur. Þótt
timaskortur sæki almennt á sam-
félagið hefur þó á einum stað
rýmkað vemlega um talað mál —
það flóir í þeim þáttum ljósvaka-
miðlanna, sem einkennast af mali
og mynd eða mali og músík. Hlýt-
ur raunar að þurfa óskaplegt
magn af orðum til að fylla tím-
ann. Og gerir eflaust ekkert til
þótt aukaorð skjótist inn í setn-
ingamar holt og bolt. Kannski
bara til bóta. En er það samt
ekki skrýtið að óþörfu orðin skuli
skila sér líka í svo ríkum mæli í
annarri orðaræðu? E.t.v. stafar
það af því að við Islendingar virð-
umst ekki leggja mikið upp úr
því sem á ensku nefnist „timing“
eða afmarkaður tími og nákvæm
tímasetning. Þetta er eitt af því
fyrsta sem erlent fjölmiðlafólk
lærir. Að skrifa í afmarkað rými
eða skipuleggja innan ramma
tímamarka í sjónvarpi og útvarpi.
Fellur einfaldlega undir að kunna
sitt verk. Jafnvel frægustu og
dýrustu þáttastjómendum erlend-
is líðst ekki að hundsa tímamörk.
Stundum heyrist í þróunarlönd-
unum ef spurt er um hvemig sjón-
varp sé í þvísa landi, að þar sé
nú fjarska mikill byijendabragur,
þeir kunni ekki einu sinni að halda
dagskránni í réttum skorðum og
tíma. Þetta svar fékk ég t.d. .í
Kamerún í Afríku og í Sýrlandi,
þar sem kemur fyrir að dagskráin
er farin svo úr skorðum að sleppa
verður endinum á kvikmyndinni í
lokin. Þykir ekki tiltökumál.
Kannski höfum við ekki heldur
tilfínningu fyrir tímasetningu? Þá
skiptir vitanlega engu máli þótt
óþörfum aukaorðum fjölgi og lop-
inn teygist.
Nú er verið að lesa íslendinga-
sögur í útvarpi. Þar er ekki bruðl-
að með orðin. Enda þurfti víst
býsna marga kálfa í hvert hand-
rit. Kálfskinnin hafa vísast veitt
það aðhald sem síbylja nútímans
gerir ekki. Því megi að einhveiju
leyti þakka þetta fallega mál sem
hlustendum er þar boðið upp á.
Og þeir em býsna margir, líka
ungt fólk, sem ségjast alltaf reyna
að hlusta á lestur Islendingasagn-
anna.
Helgarþáttur barnanna undir
stjóm Elísabetar Brekkan sýnir
okkur að hreinn óþarfi er að subb-
ast með málið, ef kröfur eru gerð-
ar um annað. Þar flytja krakkam-
ir sjálfir alls kyns efni á góðu og
ským máli. Bæði framburður og
orðfæri til fyrirmyndar.
E.t.v. er bara bannsett mein-
bægni að vera að hafa áhyggjur
af nokkmm aukaorðum, þótt eng-
inn viti hvað þau em að gera
þama — síst kannski þeir sem
nota þau? Mætti kannski safna
þeim og bjóða: Notist eftir þörf-
um! Hér og þar um víðan völl,
eins og þegar gefíð er hænsnum.
Púdda, púdd!
____________, . .11.
temw.
olntují |
iiiítiAf :l\
rttiWMr
tiíiihif '
(Sltlt }>.
V
Herra- og dömustærðir.
Litir: Svart, dökk brúnt, gult.
Sendum í póstkröfu.
Sautjón, Laugavegi 91# s. 17440
Sautján, Kringlunni, s. 689017
Hentug jólagjöf
Teg. 1704
Stærðir 35-45
Kr. 4.900,-
Teg. 1705
Stærðir 35-45
Kr. 4.900,-
/
Árlegt jólablað
Morgunblaðsins
kemur út þriðjudaginn
1. desember.
Eins og myndimar sýna verður efni
blaðsins fjölbreytt. Vegleg umfjöllun um
jólamat og bakstur með uppskriftum og
viðtölum við mataráhugafólk og
meistarakokka verður á sínum stað. Auk
þess verður fjallað með ýmsu móti um
jólagjafir og ekki síst jólaföndur og í þeim
efnum verður af nógu að taka.
Þeim sem áhuga hafa á að auglýsa
f þessu blaði er bent á auglýsingadeild
Morgunblaðsins f síma 691111,
en tekíð verður við auglýsingapöntunum
til ki. 17.00, mánudaginn 23. nóvember.

UZ&VÍ .