Morgunblaðið - 22.11.1992, Síða 20

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGWR 22. NÓVEMBER-1992
Ásta Sigurðardóttir:
Dularfull og dáð,
elskuð og fordæmd
Minn
hlátur
NAPN Ástu Signrðardóttur kallar
fram mynd af umdeildri konu sem
hneykslaði alla Reykjavík, mynd
af nöktu módeli sem var niðrað
fyrir sjálfstæði sitt, mynd af
skáldkonunni sem skrifaði Sunnu-
dagskvöld til mánudagsmorguns,
sögu sem margir fordæmdu en
aðrir hófu upp til skýjanna. Nafn
Ástu kallar líka fram í hugum
fólks sögur af brestum og óblíðri
ævi. En hversu margir vita meira
um listakonuna sem ólst upp í
sveit fy'á móður sem var aðvent-
isti og föður sem var meira fyrir
bækur en bústang. Veit einhver
eitthvað um börnin sem öil voru
tekin frá henni eða hvernig hún
er
sorg
dó?
Þórir Jökull, Guðný Ása og Kolbeinn, þijú af fimm börnum Ástu
og Þorsteins frá Hamri í heimsókn hjá mömmu, eftir að þau höfðu
verið tekin af henni.
Bókaútgáfan Ið-
unn hefur gefið
út ævisögu
Ástu Sigurðar-
dóttur sem
nefnist Minn
hlátur er sorg
og er eftir Frið-
riku Benónýs.
í verkinu dregur höfundur upp
mynd af listakonunni Ástu Sigurð-
ardóttur, fyrstu skrefum hennar á
mölinni í Reykjavík, bóhemlífinu og
frægðarskrefunum á ritvellinum, og
svo löngum tröppugangi niðurávið
þar sem eiginmenn, böm og ættingj-
ar urðu að víkja fyrir þorstanum
mikla.
Hér á eftir eru nokkur kaflabrot
úr bókinni. Fyrirsagnimar eru
blaðsins.
Nakið módel
Það er mikill samgangur á milli
Myndlistarskólans og Kennaraskól-
ans á þessum ámm. Ásta verður
heimagangur í Myndlistarskólanum.
Þekkir þar alla kennarana og sækir
óspart til þeirra ráð og leiðsögn.
Hún er nú ákveðin í að leggja mynd-
listina fyrir sig í alvöru. Verða fræg-
ur málari, eða dúkristir, teiknari eða
leirkerasmiður. Áhugi hennar er
ódrepandi. Allt vill hún til vinna að
komast áfram í myndlistinni. Hún
sækir einkatíma hjá Jóhanni Briem
og leggur sig fram um að ná því
sem hann leggur áherslu á. Málar
eins og á að gera þótt það hefti
sköpunarkraftinn.
' Hún vill gera vel. Betur en aðrir.
En hún kann ekki nóg. Finnst henni
og fer að venja komur sínar í kvöld-
skóla Félags íslenskra frístundamál-
ara. Þar er lögð áhersla á módel-
teiknun en vandamálið er það að
engin kona fæst til að sitja fyrir.
Ásta er blönk og slær til. Gerist
nakið módel myndlistarmanna á
kvöldin eftir að skóla lýkur síðasta
veturinn sem hún er í Kennaraskól-
anum. Og heldur því áfram í þrjú ár.
Hún er gott módel. Á auðvelt
með að vera kyrr í sömu stellingu
tímunum saman og þreytist ekki.
Hún er heldur engin pempía. Fyrir
henni er nekt náttúrulegt ástand.
Þannig skapaði Guð nú einu sinni
mannskepnuna.
Og það veitir henni langþráða
fróun að fá að viðurkenna líkama
sinn, sem móðir hennar krefst að
hún afneiti. Hún geiigst upp í því
að vera nakin. Nýtur þess að vera
miðpunktur athyglinnar. Finnst hún
vera að leggja fram mikilvægan
skerf til listarinnar. Kannski verður
hún músa einhvers af málurunum.
Sú sem leggur hónum til kraftinn.
Hún lætur sig dreyma um ódauð-
leika í málverki einhvers snillings-
ins. Stendur eins og stytta með bros
á vör og lætur sig dreyma.
í hvíldartímum gengur hún um
nakin með blóm í hárinu og lætur
sem ekkert sé eðlilegra.
„Ég er bara í vinnufötunum,"
segir hún ef einhver gerir athuga-
semd. Nemendur fara hjá sér í
fyrstu, en brátt eru allir orðnir þessu
vanir og þykir sjálfsagt. Karlmódel-
in fara að dæmi hennar og spranga
nakin um ganga með sígarettur
dinglandi í munnvikunum og kaff-
ikrús í hendi. Andrúmsloftið er afs-
lappað og þægilegt nema þegar ein-
hver utanaðkomandi slæðist inn.
Eitt kvöldið koma tvær miðaldra
konur sem lengi hefur langað á
myndlistamámskeið til að kynna sér
aðstæður. Þær sitja inni á skrifstofu
og ræða við Kjartan Guðjónsson
myndlistarkennara þegar hurðinni
er hrundið upp og inn gengur Ásta
á Evuklæðum.
Konunum svelgist á spumingun-
um og þær fara að tygja sig til
brottfarar ijóðar og stamandi. Þá
opnast dyrnar öðru sinni og inn
gengur kviknakinn karlmaður:
Konunum er öllum lokið. Þær
hraða sér út sem mest þær mega
og spyrst ekki til þeirra meir.
En sagan. öðlast þegar í stað
vængi og flýgur um bæinn með
ógnarhraða. Og verður æ mergjaðri
við hverja frásögn.
Ásta módel er orðin eitt vinsæl-
asta umræðuefni bæjarbúa.
Það er í tísku að vera bóhem
Það er í tísku að vera bóhem í
Reykjavík og þar ganga ungir lista-
menn fremstir. Líf og list birtir há-
stemmdar greinar um bóhemlíf
listamanna í París í upphafi aldar.
Þangað em fyrirmyndimar sóttar.
Að lifa hátt og deyja ungur frá
ósköpuðum snilldarverkum. Það er
lykiliinn að ódauðleikanum. Menn
þurfa að upplifa allt. Súpa „lífsins
veig í dreggjar". Sameina skemmt-
un og þjáningu. Gáska hins ljúfa
lífs og alvöm listarinnar. Ekkert
má fjötra þann sem gefur sig list-
inni á vald. Allra síst smáborgara-
legt lífsmunstur. Hinn fijálsi andi
skeytir hvorki um siðvenjur né regl-
ur. Hann skemmtir sér.
Skemmtanalífið er þó að sönnu
ekki fjölbreytt, aðeins tveir vínveit-
ingastaðir í borginni; Hótel Borg
og Sjálfstæðishúsið.
Á Borginni eru restrasjónir þar
sem hljómsveitir leika fyrir dansi til
hálftólf. í Sjálfstæðishúsinu em ein-
ungis dansleikir um helgar.
Auðvitað fullnægir þetta ekki
skemmtanaþörfínni og oftast enda
þessar samkomur með partíum í
heimahúsum. Þar era oft álíka
margir gestir og á samkomustöðun-
um. Fimmtán leigubílar flytja stund-
um fólk af Borginni í vinnustofu
málara vestur í bæ. Þar sitja menn
eða standa og sötra volgt brennivín
í vatni úr skörðóttum kaffibollum
eða vatnsglösum.
Ásta verður tíður gestur í þessum
samkvæmum. Og misjafnt hversu
vel hún er séð. Ef meirihluti partí-
gesta er listamenn er allt í lági og
hún gjaman hrókur alls fagnaðar.
Þó em konur varar um sig. Þegar
Ásta birtist eiga þær til að grípa
fastar um handleggi eiginmannanna
og setja upp þennan eignarsvip sem
stundum einkennir eiginkonur.
Ekki það að Ásta geri sér far um
að tæla gifta menn. Það gerir hún
ekki. Og ekki aðra menn heldur.
Hún trúir á ástina og gefur sig
ekki öðram en þeim sem hún elsk-
ar. En orðsporið sem af henni fer
gefur annað I skyn. Hún dregur líka
að sér athygli karlmannanna eins
og segull. Fegurð hennar og greind
heilla þá og þeir sækjast eftir að
fá að vera í návist hennar.
Eitt lítið bros. Augnabliksathygli.
Og þeir geta túlkað það sjálfum sér
til framdráttar. Látið það kitla hégó-
magimdina.
Asta er óvenjuleg um fleira en
útlit. Hún tekur þátt í samræðum
um ýmiss konar mál. Svarar fullum
hálsi og liggur ekki á skoðunum
sínum. Er snögg upp á lagið og
leiftrandi fyndin í tilsvömm. Lætur
engan eiga hjá sér. Þeir era fáir sem
standast henni snúning í tilvitnun-
um í bókmenntirnar. Það fylgir
henni ferskur andblær sem gerir
hana ómótstæðilega og óttalega.
Ein af hinum frægu myndum
Kaldals af Ástu.
Hún nýtur athyglinnar fram í
fingurgóma. Hér er hún á heima-
velli. Oðra máli gegnir um sam-
kvæmi í fínni húsum. Þar er Ásta
litin homauga. Og stundum rekin
út. Svona kvenfólk vilja menn ekki
inn í sín hús. Jafnvel ekki um há-
bjartan dag.
Elías Mar rithöfundur er vinur
Ástu og hún lítur gjaman inn til
hans þegar hún á leið um. Hann
ieigir hjá tveimur eldri konum á
Bergstaðastrætinu og þær líta þess-
ar heimsóknir homauga. Biðja Elías
að vera svo vænan að taka fyrir
þær. Þessi stúlka hafi illt orð á sér
og þær vilji ekki koma óorði á húsið.
„Það er ósk meirihluta fólksins
hér að þú yfírgefir staðinn"
Árshátíð rafvirkja er með glæsi-
legri samkomum vetrarins. Þar
mæta konur í síðkjólum og karlar
með hvítt um hálsinn til að kankast
á, dansa og skemmta sér.
Ástu langar á ballið og fær Karl
til að bjóða sér. Hún hlakkar til og
leggur sig í líma við að verða sem
glæsilegust. Verður sér úti um síð-
kjól og snyrtir sig vandlega.
Þau ganga í salinn og setjast við
borð hjá fleira fólki. Það slær þögn
á hópinn þegar þau ganga inn' og
Karl skynjar óvildarstrauma í loft-
inu. Hann verður óöraggur en vonar
að þetta sé vitleysa í sér. Ásta er
hin kátasta. Þegar hljómsveitin byij-
ar að leika býður Karl henni upp
og þau ganga út á gólfið. Augu
fólksins fylgja þeim og kurrinn
eykst. Og dansinn er tæplega hálfn-
aður þegar tveir menn ganga í veg
fyrir þau á gólfinu.
„Það er ósk meirihluta fólksins
hér að þú yfirgefir staðinn,“ segir
annar þeirra valdsmannslega við
Ástu.
Henni bregður illilega en reynir
þó að bera sig vel. „Þetta er opin-
ber staður," segir hún, „ég á jafn-
mikinn rétt á því að vera hér og
hver annar.“
„Ekki í óþökk annarra gesta,“
segja þeir og byrsta sig.
Ásta maldar enn í móinn og er
nú orðin æst. Hún er ódrukkin, í
tilskildum klæðnaði og gerir engum
mein. Og harðneitar að fara.
Þeir hafa þá engar vöflur á, taka
sinn undir hvom handlegg hennar
og draga fram gólfið. Dansfólkið
fylgir á eftir og ókvæðisorðin dynja
á Ástu. Karl hleypur út í skelfingu
og ætlar að sækja hjálp. Fá lögregl-
una til að stöðva þetta. Hann hleyp-
ur frá húsinu og skimar eftir lög-
regluþjóni. En þegar hann lítur til
baka fellur honum allur ketill í eld.
Ásta á í slagsmálum við þvögu fólks
og er orðin viti sínu fjær af reiði.
Hann verður að stöðva þetta áður
en verra hlýst af.
Hann veifar leigubíl og útskýrir
málið fyrir bílstjóranum. Biður hann
að hjálpa sér að róa Ástu og aka
þeim heim.
Bílstjórinn þekkir Ástu og tekur
strax málið í sínar hendur. Hann
brýst gegnum þvöguna, leggur
höndina á öxl Ástu og segir blíðlega
„komdu nú Ásta mín, ég skal keyra
þigheim“.
Ásta veit að hun er ofurliði borin
og lætur hann leiða sig í burtu. En
gráturinn í aftursætinu er sár og
skerandi og hún heldur áfram að
gráta eftir að heim er komið.
Daginn eftir fer hún ekki á fæt-
ur. Liggur sem í móki og fær áköf
grátköst annað slagið.
Á hún þá aldrei að fá aðgang að
heimi hinna? Á henni þá alltaf að
líða illa?
Hann á þó allavega mömmu
Hún stendur við gluggann í Kron-
búðinni á Bræðraborgarstígnum og
borðar súkkulaði. Borðar Hæl. Hún
er djúpt hugsi. Svartar brúnimar
era hnyklaðar og stóra augun stara
í tómið. Hún er hrædd. Hvaða stefnu
er líf hennar að taka? Tilraunir