Morgunblaðið - 01.12.1992, Blaðsíða 20

MOKGÚNBIiÁIMÐ ÞRIÐ.HJDAGUR 1. DÉSÉMBER 1992
Fréttir af eyðni
jetlaður fjöldi fullorðinna HlV-smitaðra í heiminum 1992, alls
i. 10 milljónir. Myndin sýnir hlutfall karla og kvenna.
> = flelrl en
Heildartíðni (cumulative) eyðni í
Evrópu á 100 þús. íbúa
Spánn I
Frakkland
Sviss
Mónakó I
Ítalía
Danmörk I
Holland I
Lúxemborg I
Belgía I
Þýskaland I
Bretland I
Austurríkl I
Portúgal I
ísland I
Svíþjóð I
Rúmenia I
írland I
Malta I
Noregur I
Grikkland I
San Marínó I
ísrael I
Finnland I
Fyrrv. Júgóslavia |
Ungveijaland |
PóIIand
Tékkóslóvakía
Búlgaría
Tyrkland
Lettland
Litháen
Fyrrv. Sovétríkin
Albanía
0
■ XJn
| 35J2
35M
10
20
30
40
50
Greinargerð
frá Landlæknis-
embættinu
Morgunblaðinu hefur borist
eftirfarandi greinargerð frá
Landlæknisembættinu í tUefni
af alþjóðlegum baráttudegi
gegn eyðni.
I. Fyrri spár um tíðni eyðnismits
(eða alnæmissmits, einnig nefnt
HlV-smit) virðist góðu heilli ekki
hafa reynst réttar.
Skýringin er að forsendur út-
reikninga hafa breyst og í ýmsum
iðnríkjum hefur eyðni breiðst hæg-
ar út en ætlað var. Nákvæmari
skráning á fjölda þeirra er smitast
hafa (HlV-smitaðir) og á fjölda
þeirra sem hafa fengið veikina á
lokastigi (eyðni), en jafnframt
mun meiri þekking á meðgöngu-
tíma veikinnar leiða í ljós að fjöldi
HIV-smitaðra er að öllum líkind-
um mun lægri en áætlað var.
Samkvæmt upplýsingum París-
arskrifstofu WHO er áætlaður
fjöldi eyðnismitaðra í löndum Evr-
ópu, þar sem upplýsingar eru tald-
ar öruggastar, í lok árs 1991 bor-
ið saman við hver áætlaður fjöldi
smitaðra var árið 1988 þessi:
1988 1991
ísland ? 200
Danmörk 10.000 5.000
Noregur 3.200 1.500
Finnland 500 500
Svíþjóð 3.600
Sviss 25.000 18.000
Frakkland 200.000 150.000
V-Þýskaland 50.200 55.000
Belgía 7.000 15.000
Trúlega má skilja þessa þróun
á þann veg að í löndum þar sem
upplýsingar um sýkingarhættuna
hafa náð til fólksins er útbreiðslan
hægari en í upphafi var áætlað.
Eyðnismit breiðist þó út meðal
gagnkynhneigðra og á Norður-
löndum smitast allflestir í sk. sól-
arlandaferðum, en í Miðjarðarhaf-
slöndum er smit algengt hjá gagn-
kynhneigðum sprautunotendum.
Allir geta sýkst af eyðni, en eins
og áður ber langmest á áhættu-
hegðun meðal samkynhneigðra og
fíkniefnaneytenda.
Minni breytingar hafa orðið á
kynhegðun en æskilegt er. Margt
ungt fólk virðist ekki hafa áttað
sig á hættunni. Samkvæmt ný-
legri könnun Landlæknisembætt-
isins er á íslandi árlega haldið
uppi fræðsluprógrammi í 83% 9.
og 10. bekk grunnskóla. Unnið er
að því að efla þá fræðslu.
II. Ferskar tölur um útbreiðsluna
á eyðni í Evrópu á 100.000 íbúa.
Norðurlönd 7,9
(ísland 7,5)
Vestur-Evrópa 15,3
Suður-Evrópa 22,1
ísland er 14. í röðinni ef reiknað
er með samansafnaðri tíðni (cum-
ulative incidence) en ef einungis
er reiknað með tíðninni á árunum
1990-1991 er ísland 19. í röðinni
svo að útbreiðslan er mun hægari
á íslandi og á hinum Norður-
löndunum, að Danmörku undan-
skilinni, en t.d. sunnar í álfunni.
í Suður-Evrópuríkjum er víða mik-
ið atvinnuleysi, fátækt og vændi.
Kaþólska kirkjan þyrfti að vera
fijálslegri í viðhorfum til umræðu
um kynlíf og kynfræðslu.
III. Aðrar álfur.
í „Eyðnibeltinu" í Mið- og Aust-
ur-Afríku hefur sjúkdómurinn ætt
áfram. Sem dæmi skal nefnt að á
íslandi hafa greinst um 76 eynism-
itaðir, en ef tíðnin á íslandi væri
svipuð og á mörgum landsvæðum
í Austur-Afríku, væri fjöldinn
30.000-40.000, þ.e. 11-15% þjóð-
arinnar smitaður! Þetta þýðir að
50% færri næðu 45 ára aldri.
Á alþjóðlegum fundi sem undir-
rituðum var boðið á í Nairobi {
Kenýa sl. júní, kom greinilega
fram mikið vonleysi meðal fulltrúa
Afríkumanna. Margir töldu að
landsvæði myndu eyðast. - Lítið
væri unnt að gera til þess að draga
úr gífurlegum áföllum vegna mik-
illar fátæktar og ólæsis fólks. At-
hafnir og orð hefðu lítil eða engin
áhrif og ekkert væri eftir annað
en bíða og þreyja þorrann og göt-
una.
í Suður-Asíu hefur tilfellum
Ijölgað mikið og þar eru samverk-
andi orsakir vændi, fátækt og fé-
lagsleg eymd líkt og í Afríku.
í Bandaríkjunum er tíðnin mjög
há í fátækrahverfum margra stór-
borga. Á undanförnum árum
hefurkomið fram gagnrýni á al-
þjóðlegum fundum vegna skorts á
skipulögðum forvamaaðgerðum
þar í þessum málum. Bandaríkja-
menn eru auðugasta þjóð heims
en atvinnuleysi og ójöfn lífskjör
skapa jarðveg fyrir útbreiðslu
veikinnar. Fordómar gegn op-
inskáinni umræðu um kynlíf hafa
dregið mjög úr kerfisbundnum
forvömum. I mörgum ríkjum er
t.d. ekki leyfilegt að nefna
„smokka“ á nafn! Bandarísku
læknasamtökin hafa lýst yfir mikl-
um áhyggjum af þessari þróun.
Um útbreiðslu eyðni á lokastigi
má lesa á næstu mynd.
IV. Eyðni án eyðnismits?
Mikil gagnrýni hefur komið
„Á Vesturlöndum virð-
ist sem fjöldi látinna af
völdum eyðni á ári
hverju nálgist tíðnitöl-
ur nýsmitaðra svo að
eitthvert jafnvægní virð-
ist vera að skapast.
Ekki er líklegt að veru-
leg aukning verði á ár-
legri tíðni eyðnismit-
aðra á Norðurlöndum
næstu árin að óbreyttu
ástandi.
fram í erlendum læknatímaritum
á fregnir um að til væru eyðnitil-
felli án eyðnismits. Ónæmisbilun
getur verið afleiðing annarra sjúk-
dóma en eyðni og hefur það kom-
ið fram við nánari rannsóknir.
Telja sumir að þar hafi „pressan"
gert úlfalda úr mýflugu. Beðið er
frekari rannsókna.
V. Eyðnismit og heilbrigðisstarfs-
fólk.
Vegna tiltölulega tíðra „stungu-
slysa“ meðal heilbrigðisstarfsfólks
hafa komið fram kröfur um að
allir sjúklingar er gangast undir
aðgerðir skuli jafnframt prófaðir
með tilliti til eyðnismits.
Umræður um þetta mál voru
miklar fyrir nokkrum árum. Þrátt
fyrir tíð „stunguslys" hafa mjög
fáir heilbrigðisstarfsmenn smitast
á þann hátt. Nákvæm rannsókn í
Bandaríkjunum leiddi í ljós að
áhættan við eyðnismit ef viðkom-
andi mengast blóði frá sýktum
einstaklingi við „stunguslys" er
um 0,4%, þ.e. í 249 tilfellum af
250 stunguslysum gerist ekkert
frekar. Stærðfræðilegar líkur eru
á að eitt eyðnismit meðal heil-
brigðisstarfsmanna gæti orðið á
5-10 árum á Norðurlöndum.
Samkvæmt athugunum á tíðni
eyðnismits meðal sjúkrahúsvist-
aðra á íslandi er tíðnin um 1 af
5.000 sem er mun lægri tíðni en
t.d. í Skandinavíu. Þar hófust ski-
manir á ýmsum sjúkrahúsum fyrir
nokkrum árum en samkvæmt upp-
lýsingum í Nordisk Medicin (1991,
106:218-19) hafa allflest sjúkra-
húsin hætt slíkum aðgerðum er í
ljós kom að jákvæð próf reyndust
færri en 1 af 1.000.
Útfrá heilbrigðissjónarmiði og
ekki síst vegna kostnaðar, er vart
þörf á strangari öryggisaðgerðum
en nú þegar eru við lýði.
Er hætta á að eyðnisýktur heil-
brigðisstarfsmaður sýki sjúkling?
Skýrt hefur verið frá einu öruggu
tilfelli um að heilbrigðisstarfsmað-
ur hafí smitað sjúkling.
Áhætta á eyðnismiti eftir
stunguslys tengist tíðni eynismits
í viðkomandi samfélagi. Á Norður-
löndum er tæplega 0,1% af íbúum
eyðnismitaður en í Bandaríkjunum
er tíðnin fimm sinnum hærri og á
sumum landsvæðum Afríku trú-
lega 100 sinnum hærri.
Niðurstaða.
Á Vesturlöndum virðist sem
ijöldi látinna af völdum eyðni á
ári hveiju nálgist tíðnitölur nýsm-
itaðra svo að eitthvert jafnvægi
virðist vera að skapast. Ekki er
líklegt að veruleg aukning verði á
árlegri tíðni eyðnismitaðra á Norð-
urlöndum næstu árin að óbreyttu
ástandi. í þróuðum ríkjum virðist
jarðvegur fyrir áhrifaríka varnar-
baráttu eins og dæmin sanna og
verðum við að halda vöku okkar.
Allt öðru máli gegnir um vanþró-
uðu löndin en þar gætu landsvæði
eyðst. í Bandaríkjunum virðast
menn því miður eiga í erfíðleikum
vegna fordóma ýmissa hópa og
hefur það dregið úr áhrifum for-
varna.
Mikilvægt er fyrir okkur að
styðja af öllum mætti við samtök
áhugafólks um alnæmisvanda.
ÁLÍMINGAR
1957 -1992
Afmælistilboí): 20% afsláttur af 35
barnabílstólum
Flytja í stærra
og hentugra
húsnæbi
1. des.
AÐ SIÐUMÚLA 23
(Selmúlamegin)
ORYGGI