Morgunblaðið - 10.02.1993, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 10. FEBRÚAR 1993
13
AF ERLENDUM VETTVANGI
Eftir RUNE BECH
Pólverjar innleiða ströngnstu fósturey ðingalög Evrópu
Einkastofur blómstra og
skottulæknar mala gull
MÁLNINGIN er flögnuð af veggjunum í stigaganginum og óþefinn
leggur frá tveimur ruslapokum sem liggja þar sundurrifnir eftir
kattaklór. „Læknastofa" stendur á lítt áberandi skilti á útihurð einka-
íbúðar í steinsteyptu fjölbýlishúsi við Ciolka götuna í úthverfinu
Wola. Maður á fimmtugsaldri með lítið svart yfirskegg klæddur
læknasloppi opnar dyrnar og býður inn.
í herbergi hægra megin þegar
inn er komið sitja þrjár stúlkur á
aldrinum 16-20 ára og bíða þess
að fá fóstureyðingu. Ein þeirra
flettir taugaóstyrk tímariti, hinar
tvær sitja og stara þögular á gólf-
ið. Handan lokaðrar hurðar inn í
hitt herbergi íbúðarinnar berst
glamur frá áhöldum sem verið er
að raða á álbakka.
Dulbúið orðalag og óskráð
símanúmer
Á þessum stað er ein af einka-
reknum lækningastofum Varsjár
þar sem fóstrum er eytt bak við
niðurdregin gluggatjöld utan opin-
bera heilbrigðiskerfisins. Kostnað-
ur við fóstureyðingu nemur pólsk-
um mánaðarlaunum, og konur í
vanda bíða í biðröðum. Þessar nýju
lækningastofur bjóða varfærnis-
lega þjónustu sína í auglýsingum
aftarlega í dagblöðunum með dul-
búnu orðalagi eins og „íhlutun" og
„kvensjúkdómaþjónusta" - og oft-
ast er aðeins gefið upp óskráð
símanúmer.
Eftir 36 ára tímabil fijálsra fóst-
ureyðinga undir stjórn kommúnista
er nú allt umtumað í Póllandi ka-
þólskunnar. Nú neita öll opinberu
sjúkrahúsin að framkvæma fóstur-
eyðingar. Og nú hefur efri deild
þjóðþingsins - gegn vilja þjóðarinn-
ar - samþykkt ströngustu lög Evr-
ópu til þessa gegn fóstureyðingum,
þar sem tilvísun til félagslegra
aðstæðna er algjörlega hafnað og
bæði læknir og sjúklingur eiga yfir
höfði sér allt að tveggja ára fang-
elsisdóma.
Maðurinn í sloppnum vísar veg-
inn inn í eldhús þar sem heit gufan
streymir út í herbergið frá sjóðandi
vatni í katli. Öðrum megin við eld-
húsvaskinn standa nokkur pill-
uglös, hinum megin brauðsneiðar
og hangibjúga. Síminn hringir á
matborðinu: „Hvað það kostar? Ja,
við erum meðal þeirra ódýrustu.
Það kostar 3,5 milljónir (um 14
þúsund ísl. kr.). Sé óskað eftir deyf-
ingu greiðist hún aukalega," segir
hann og hellir sjóðandi vatni í bolla
með Nescafe. „Aðrir taka allt upp
í tíu milljónir," bætir hann við.
„Eigum við að taka frá tíma strax?“
„Peningalega þurfum við ekki
að kvarta yfír lögunum um bann
við fóstureyðingum. Þetta er að
verða eins og fyrir stríð þegar
kvensjúkdómalæknar voru meðal
þeirra ríkustu í samfélaginu," segir
maðurinn brosandi um leið og hann
leggur símann á. Af tillitssemi hef-
ur Morgunblaðið heitið því að nefna
hann aðeins „K“. Hann rekur
Lech Walesa forseti Póllands
kyssir á hönd Jóhannesar Páls
páfa við upphaf fundar þeirra
á Italiu. Forsetans bíður nú að
staðfesta stórherta löggjöf um
fóstureyðingar, sem þykir til
marks um sívaxandi áhrif kirkj-
unnar þar í landi.
einkalækningastofuna ásamt konu
sinni, sem er læknir, þrátt fyrir
hættu á strangri refsingu.
Kona kemur út úr lækningastof-
unni og gengur framhjá eldhúsinu.
Hún er föl og sviplaus. Tekur jakka
af snaganum í anddyrinu og flýtir
sér út. Stuttu síðar kemur hvít-
klædd eiginkona K út úr lækninga-
stofunni og rekur höfuðið inn í bið-
stofuna: „Næsta!“. Ung stúlka með
sítt, dökkt hár eltir reikul í spori.
Hurðin lokast á eftir þeim.
„Auðvitað erum við hrædd um
að yfirvöld láti til skarar skríða
gegn okkur. Reikna má með að
efnt verði til nokkurra sýndarrétt-
arhalda til að skapa fordæmi. En
það verður erfítt að leggja fram
sannanir. Á yfírborðinu er hér að-
eins kvensjúkdóma lækningastofa.
Það er ekki bannað. Og eingöngu
við og viðkomandi kona vitum hvað
gerist bak við lokaðar dyr okkar.
Báðir aðilar hafa eðlilega hag af
því að þegja,“ segir K.
Úrslitasigur kirkjunnar
Langfiestar fóstureyðingar í Pól-
landi eru hjá stúlkum á aldrinum
15-20 ára. Skólamir bjóða ekki upp
á neina raunverulega kynfræðslu,
og kirkjan segir notkun getnaðar-
varna vera synd. Erfítt er að fá
getnaðarvarnir, auk þess sem þær
em hálfgert feimnismál. Aðeins
fáar táningsstúlkur em nógu
þroskaðar til að nýta sér náttúm-
legar getnaðarvamir kirkjunnar -
sem almennt eru taldar einskonar
„kaþólsk rúlletta".
■Er kommúnistar réðu ríkjum
vom framkvæmdar um 300-500
þúsund fóstureyðingar árlega í
Póllandi, sem svarar til þess að um
annarri hverri þungun lauk með
fóstureyðingu. En í maí 1992 vann
kaþólska kirkjan úrslitasigur þegar
læknasamtök Póllands samþykktu
í skyndiatkvæðagreiðslu á lækná-
þingi nýjar siðareglur sem banna
læknum að framkvæma fóstureyð-
ingar. Eftir það hafa engir opinber-
ir spítalar eða læknastofur þorað
að bjóða upp á fóstureyðingar.
Jafnvel ekki þótt umboðsmaður
þingsins hafí mótmælt með tilvísun
til þess að pólsk lög veita konum
rétt til að krefjast fóstureyðingar.
En þau lög verða senn afnumin.
Fyrir nokkra samþykkti neðri deild
pólska þingsins, Sejm, að banna
fóstureyðingar, en þó með undan-
tekningum ef líf konunnar væri í
veði og þegar um væri að ræða
nauðganir eða siflaspell. Efri deild
þingsins staðfesti þessi lög 30. jan-
úar og hefur Lech Walesa forseti
30 daga til að taka afstöðu til
þeirra.
Ástandið er verst hjá þeim þung-
uðu konum sem ekki hafa ráð á
að greiða heil mánaðarlaun upp á
3,5 milljónir zloty fyrir fóstureyð-
ingu á vel búnum lækningastofum
og leita því til kvenna með pijóna
í bakhúsum. Þessir ódým skottu-
læknar fjarlægja ekki fóstrið, en
stinga aðeins í fylgjuna með pijón-
um. Þegar legvatnið rennur úr leg-
inu deyr fóstrið, og þegar svo er
komið em ríkisspítalamir skyldugir
til að fjarlægja fóstrið og bjarga
lífi konunnar.
Niðurstöður skoðanakannana
sýna allar að mikill meirihluti Pól-
veija, eða um 55-60%, vill halda í
heimild til fóstureyðinga. Eitt er
kirkjusókn á sunnudagsmorgnum,
annað hversdagsleikinn í Póllandi
með tveggja herbergja íbúðum,
lækkandi meðallaunum, vaxandi
atvinnuleysi, og einþykkum körlum
með þarfir sem ekki virða vestræn
kvenréttindi.
Krafa um þjóðaratkvæði
í skáp uppi á gangi á fímmtu
hæð pólska þinghússins bendir
þingmaðurinn Zbigniew Bujak -
einn af hinum gömlu vinstrisinnuðu
hetjum Samstöðu - á svignandi
bókahillur fullar af undirskriftar-
listum með áskomn um þjóðarat-
kvæðagreiðslu um fóstureyðingar:
„„Þarna em fleiri en milljón nöfn,
en því miður er málið senn úr sög-
unni þótt þjóðaratkvæðagreiðsla
gæti fellt bannið úr gildi. Pólland
er fallið undir kaþólsku kirkjuna,
sem hagar sér eins og arftaki
kommúnisma, bæði hvað varðar
hroka og einræði. í gær var Pól-
land einræðisríki kommúnismans,
í dag er landið kirkjuríki," segir
hann þunglega við Morgunblaðið.
Þingmaður nokkur sem Morgun-
blaðið ræddi við segist hafa fengið
upphringingu frá biskupnum, sem
bauðst til að ræða við hann um
„kristilegt gildi stjómmálastarfs-
ins“: „Hann viðurkenndi að ég réði
því hvemig ég greiddi atkvæði, en
nefndi fímm vandamál sem ég
gæti átt á hættu að standa frammi
fyrir: Kirkjan gæti hafnað mér sem
skímarvotti og fermingarvotti, ég
fengi ekki böm mín skirð eða gift
í kirkju, auk þess sem ég fengi
ekki að ganga til altaris," segir
hann. Þingmaðurinn, sem skýrir
frá því að kona hans hafí sjálf tví-
vegis fengið fóstureyðingu, kaus
að vera fjarverandi þegar atkvæði
vom greidd í neðri deild þingsins.
í einkalækningastofunni við Ci-
olka götu kemur unga stúlkan með
síða, dökka hárið út úr lækninga-
stofunni. Hún er þögul. Hún tekur
jakka sinn í anddyrinu og fer. Úr
lækningastofunni heyrist á ný
glamur frá tækjum í álbakka - það
er verið að undirbúa móttöku þeirr-
ar næstu.
Höfundur er fréttaritari
Morgunblaðsins í Varsjá.
Helgi Hálfdanarson
VEITUR OG
VEITINGAR
Að undanfömu hefur æ oftar
verið komizt svo að orði í fjölmiðl-
um, að „miklu fé“ sé veitt til ein-
hverra framkvæmda, að „mörg-
um miljónum" skuli veitt til þessa
eða hins, o.s.frv.
Þarna er einhver misskilningur
á ferðinni, því að réttu lagi skyldi
sagt, að „mikið fé“ hafí verið
veitt til verksins, og að „margar.
miljónir" skuli veittar í þessu
skyni.
Ljóst er, að sögnin veita tekur
ýmist með sér þolfall eða þágu-
fall; og leiki vafí á því, hvort
fallið skuli valið, má taka mið
af því, hvort um er að ræða veitu
eða veitingu.
Sé rætt um veitu (t.d. vatns-
veitu, rafveitu), skal nota þágu-
fall. Því er sagt, að vatni sé veitt
á engjar (en ekki að vatn sé
veitt), enda er þar um að ræða
áveitu (en ekki áveitingu). Sömu-
leiðis er ánni veitt í nýjan farveg
(en ekki.á/n). Og rafmagninu er
veitt út í dreifíkerfið (en ekki
rafmagnið), því þar er að verki
rafveita (en ekki rafveiting).
Sé hins vegar rætt um veitingu
(t.d. vínveitingu, fjárveitingu),
skal nota þolfall. Því er sagt, að
vín sé veitt í veizlu (en ekki að
víni sé þar eða þangað veitt),
enda fer þar fram vínveiting (en
ekki vínveita, sem þó væri
kannski stundum til hagræðis í
framkvæmd). Eins er mikið fé
veitt til ýmissa starfa (en ekki
miklu fé), því þar er um að ræða
fjárveitingu (en ekki fjárveitu).
Því skal sagt, að ríkisstjórnin
þyrfti að veita miklu fleiri miljón-
ir til kennslu í íslenzkri málfræði
en hún gerir (en ekki fleiri miljón-
um).
Vera má að aðrar sagnir líkrar
merkingar, sem taka með sér
þágufall (svo sem verja, eyða,
sóa) eigi nokkra sök á þeim mgl-
ingi sem þarna hefur orðið. Rétti-
lega er sagt: að veija einhverju
til einhvers, eyða miklu fé, sóa
miljónum í óþarfa. Slík smitun
er einatt býsna varasöm.
En hvað sem því líður, skora
ég á stjómmálamenn að veita
framvegis mikið fé til allra mála,
helzt allmarga miljarða umfram
fjárlög, ástunda sem sé á öllum
sviðum miklar fjárveitingar, en
láta árans „fjárveiturnar“ lönd
og leið.
Nýjar
vorvörur
Frá GARDEUR
Stakir jakkar
Dömubuxur ull/trevira
Gallabuxur
Stuttbuxur
Pils
Frá GEISSLER
Dragtir
stakir jakkar
Frá DIVINA
Ýmiss samstæðufatnaður,
s.s. jakkar, pliseruð pils,
blússur og peysur
Úlpur frá Fulwiline
Peysur frá Jáger-Grote.
Öðunru.
fataverslun v/Nesveg Seltjarnarnesi
Opið dagiega frá kl. 9-18
Laugardaga frá kl. 10-14