Morgunblaðið - 18.03.1993, Blaðsíða 14

14
MORGUNELAÐlb FIMM^UDAGu'R' 18. MARÍí 199.3
Múrarafélag
Reykjavíkur
60ára
„Boðað var til stofnfundar 18. mars 1933
Þar voru félagslög samþykkt og kosin
fyrsta sljórn Múrarameistarafélagsins“
F.v.: Haukur Pétursson, Ástráður
Þórðarson, Ragnar Hansen, Hörð-
ur Þorgeirsson, Björn Krisljáns-
son, Magnús Baldvinsson, Pétur
Árnason, Guðjón Sigurðsson, heið-
ursfélagi, Einar Einarsson, vara-
formaður, og Friðrik Andrésson,
formaður.
Friðrik Andrésson, formaður,
afhendir Guðjóni Sigurðssyni
heiðursskjalið.
eftir Lýð Björnsson
Lítið kvað að formlegu iðnnámi
Íslendinga öldum saman; lagtækur
maður lærði af öðrum lagtækum
manni. Örfáir menn stunduðu iðn-
nám erlendis og þá einkum í Dan-
mörku, og var fyrsti múrarinn, Þor-
grímur Þorláksson, í þeim hópi.
Hann er reyndar titlaður múrara-
meistari í opinberum skjölum frá
þessu tímabili og gæti því hafa haft
meistararéttindi. Fordæmi Þorgríms
virðist ekki hafa hvatt fleiri íslend-
inga til að leggja fyrir sig múrverk,
enda leið öld frá því að hann fékk
sín réttindi og þar til næsti íslend-
ingurinn lýkur sveinsprófí í múrara-
iðn, Sverrir Runólfsson 1860. Báðir
hafa þeir Sverrir og Þorgrímur
væntanlega fremur verið steinsmiðir
eða steinhöggvarar en múrarar í
nútíðarmerkingu þess orðs.
Steinsteypan ruddi sér til rúms
sem byggingarefni á síðustu tugum
19. aldar og fyrstu tugum 20. ald-
ar. Verkefni fyrir múrara jukust að
sama skapi. Fjórir menn luku sveins-
prófi í múraraiðn í Danmörku upp
úr aldamótunum 1900, Guðmundur
Gamalíelsson aldamótaárið og á
næstu sex árum bættust þeir Páll
Ólafsson, Gunnlaugur Sigurðsson og
Kristinn Sigurðsson í hópinn. Þessir
menn tóku nema. Fyrsti Islendingur-
inn sem lærði múrverk hér á landi,
tók sveinspróf árið 1909. Það var
Kornelíus Sigmundsson. kristinn
Sigurðsson var meistari Kornelíusar.
Múrarar voru ellefu hér á landi
árið 1901, en væntanlega hafa 7-8
þeirra í raun verið steinsmiðir. Lang-
flestir þessara manna bjuggu í
Reykjavík. Þeir stofnuðu Múr- og
steinsmiðafélagið hinn 23. febrúar
1901. Það starfaði af allmiklum
þrótti til 1908. Félaginu tókst að fá
meðlimi sína til að halda sér við
verðskrá sem það gaf út 1902 og
tók gildi ári síðar. Félagar urðu að
vísu stundum fyrir tjóni vegna þessa,
enda voru undirboð tíð. Ný verðskrá
var gefin út 1907, og náði hún festu
í bænum á næstu árum. Miklar deil-
ur risu í félaginu 1908 vegna húss
sem það hafði byggt á Rauðarárstíg
1. Margir félagar gengu í sjálfskuld-
arábyrgð vegna byggingar þessarar
og töpuðu fé, er félagið varð að selja
húsið á árunum 1907-1908. Starf-
semi var lítil næstu ár og var félag-
inu slitið vorið 1912.
Múr- og steinsmiðafélagið var
sameiginlegt félag meistara og
sveina eins og hin eldri iðnaðar-
mannafélög bæði hér á Iandi og er-
lendis. Engar deilur virðast hafa ris-
ið í félaginu um þetta atriði. Slíkar
deilur komu aftur á móti upp í Tré-
smíðafélagi Reykjavíkur árið 1904.
Þar kom fram það sjónarmið, að
rétt væri að hafa félögin tvö, annað
fyrir meistara og hitt fyrir sveina.
Hugmyndin hlaut ekki hljómgrunn
í það skiptið, sameiginlegu hags-
munirnir voru taldir vera veigameiri.
Samtök múrara voru endurreist
2. febrúar 1917, en þá var Múrarafé-
lag Reykjavíkur stofnað. Það var
einnig sameiginiegt fyrir meistara
og sveina. Kjarabarátta var helsta
viðfangsefni félagsins, en það reyndi
einnig að auka hróður stéttarinnar
með því að gera kröfur um full iðn-
réttindi við inntöku í félagið. Veru-
legur árangur náðist í kaupgjalds-
málum, tímakaupið 1927 var liðlega
tvöfalt hærra en það hafði verið
1917. Þetta var talsvert meiri hækk-
un en varð á almennu dagvinnu-
kaupi á tímabilinu. Hér var þó við
tíðarandann að etja. Allmargir menn
fengust við múrverk án þess að hafa
tilskilin réttindi, undirboð voru tíð
og sumir félagsmenn tóku sér meiri
verkefni en þeir gátu annað og fengu
þá „fúskara" til liðs við sig. Engar
tilslakanir voru gerðar á ákvæðinu
um full iðnréttindi við inntöku í fé-
lagið, enda var slíkt talið skaða stétt-
ina og draga úr vinnuvöndun. Hið
opinbera kom til móts við „fúskar-
ana“ og efndi til námskeiðs fyrir þá
1931, og það var látið nægja til iðn-
réttinda. Um 30 menn útskrifuðust
og hlutu réttindi sem múrarar. Þeim
var veitt aðild að Múrarafélaginu.
Námskeiðið var haldið í tengslum
við gildistöku nýrra laga um iðnað.
Lög um iðnað og iðju tóku gildi
1927. Þar var kveðið á um skilyrði
þess að fá meistararéttindi. Sam-
kvæmt þeim varð meistari að hafa
sveinsbréf í iðn sinni og hafa unnið
þijú ár hjá meistara hið minnsta að
loknu iðnnámi. Meistarar höfðu
einkarétt á að taka nema. Einkarétt-
ur iðnaðarmanna til starfs í iðngrein
sinni var lögfestur 1936.
Nokkurt tog virðist hafa verið
milli meistara og sveina í Múrarafé-
lagi Reykjavíkur fyrstu starfsár
þess. Aðalfundur 1924 beindi því til
stjórnar að hún tryggði að minnst
einn maður, sem væri starfi sínu
vaxinn, starfaði við sérhvert það hús
sem væri í byggingu í Reykjavík.
Hér var um þau störf að ræða sem
einkum voru í verkahring meistara,
stjórnunar- og leiðbeiningarstörf.
Nokkru síðar eða árið 1928 var
rætt um að takmarka fjölda nema
til að koma í veg fyrir atvinnuleysi
í stéttinni, jafnvel kom til orða að
gera starfið ófýsilegt með því að
halda nemum kauplitlum. Þetta var
rætt árið 1930, en þá stóð heims-
kreppan fyrir dyrum. Hún hafði
mikil áhrif á afkomu fjölmargra ís-
lendinga, múrara sem annarra.
Margir múrarar buðu í hvert verk,
sem fáanlegt var, og undirboð voru
tíð. Þá var tekið að ieita leiða til að
draga úr samkeppni. Guðni Egilsson
múrari hreyfði þeirri hugmynd 1932,
að rétt væri að koma á hreinni verka-
skiptingu milli meistara og sveina.
Hugmyndinni var misjafnlega tekið,
sumir meistarar óttuðust að vinna
þeirra yrði stopulli, enda mættu þeir
þá ekki vinna hjá öðrum meisturum,
ef svo bar undir. Aðrir fylgdu þess-
ari hugmynd Guðna fast, enda fór
svo að nefnd sem undirbúa skyldi
samninga milli hinna fýrirhuguðu
félaga var kosin 16. mars 1932. Hún
skilaði áliti 27. apríl sama ár. Álitið
var rætt á þremur félagsfundum og
að því búnu samþykkt með 16-17
atkvæða meirihluta hinn 18. janúar
1933.
Undirbúningsfundur að stofnun
Múrarameistarafélags Reykjavíkur
var síðan haldinn 9. febrúar sama
ár og sóttu hann 22 þeirra 28
múrarameistara, sem þá störfuðu í
Reykjavík. Skoðanir voru nokkuð
skiptar um félagsstofnunina, en
ákveðinn kjarni var ákveðinn. Boðað
var til stofnfundar 18. mars 1933.
Þar voru félagslög samþykkt og
kosin fyrsta stjórn Múrarameistara-
félagsins. Sérstök laganefnd hafði
setið að störfum fyrir fundinn.
Stofnendur voru 16. Kristinn Sig-
urðsson var kosinn fyrsti formaður
Múrarameistarafélagsins, en aðrir í
stjórn voru þeir Jón Bergsteinsson
gjaldkeri og Kjartan Ólafsson ritari.
Eitt fyrsta verk nýkjörinnar
stjórnar var að staðfesta samning
við sveina um verkaskiptingu. Sman-
ingur þessi kvað á um skyldur
beggja málsaðila. Sveinar skuld-
bundu sig til að vinna undir stjórn
meistara og að bjóða ekki í bygging-
ar og múrvinnu að undanskildum
viðgerðum sem kostuðu 50 krónur
eða lægri upphæð. Meistarar skuld-
bundu sig til að nota einvörðungu
meðlimi sveinafélagsins til þeirra
verka sem nefnd voru í verðskrá
félagsins og einnig að vinna aðeins
sem verkstjórar við múrverk. Fleiri
atriði koma fram í samningi þessum,
en verða ekki rakin hér. Samningur-
inn var undirritaður 22. apríl 1933
og tók þegar gildi. Hann tryggði
báðum félögum og meðlimum þeirra
starfsgrundvöll.
Múrarameistarafélag Reykjavíkur
varð 50 ára 1983 og gaf út sögu
sína af því tilefni. Af þessari ástæðu
verður stiklað á stóru í sögu félags-
ins 1933-1983.
Kjaramál hafa að vonum sett rík-
an svip á starfsemi Múrarameistara-
félagsins eins og annarra stéttarfé-
laga. Sá þáttur verður þó ekki rak-
inn hér, enda er ekki hægt að gera
honum viðhlítandi skil í stuttri blaða-
grein. Félagið hefur kappkostað að
standa vörð um iðnréttindi og má
telja það starf einn anga" kjarmála.
Stundum var við ramman reip að
draga, einkum á árunum 1940-
1945. Þá voru hér miklar fram-
kvæmdir á vegum hersins. Múrara-
meistarar höfðu í hyggju eftir að
setuliðið kom til landsins vorið 1940
að taka allar framkvæmdir á þess
vegum í ákvæðisvinnu. Samningar
náðust ekki og leituðu Bretar þá til
félags múrarasveina sem lofuðu að
tryggja þeim nægilegan mannafla.
Framkvæmdir þessar voru þó meiri
en svo að sveinar gætu annað þeim.
Þeir brugðu þá á það ráð að ráða
nema og ýmsa lagtæka menn til
starfsins, þótt þessir menn hefðu
ekki iðnréttindi. Þess var gætt að
„gervimúrarar" þessir störfuðu ekki
hjá innlendum vinnuveitendum.
Þorri sveina vann hjá setuliðinu á
stríðsárunum og jafnvel nokkrir
meistarar einnig og þá sem sveinar,
enda voru byggingarframkvæmdir á
vegum íslendinga takmarkaðar á
stríðsárunum, meðal annars vegna
efnisskorts.
Málefni „gervimúraranna" var
rætt eftir stríðslokin. Þá tók atvinnu-
leysis að gæta í múrverki. „Gervi-
mennirnir" höfðu unnið á ábyrgð
lærðs múrara. Múrarameistarar
ákváðu 1948 að ábyrgjast ekki fram-
ar vinnu „gervimúrara" og dró við
þetta mjög úr vinnu þeirra. Múrara-
meistarar lögðust einnig gegn inn-
flutningi múrara í uppgripunum
1945-1946, enda hætti hann fljót-
lega. Allmargir múrarar frá Norður-
löndum komu til íslands í atvinnu-
leit í stríðslokin, einkum Danir og
Færeyingar.
Leiðréttingarlímband

SLYS A BORNUM
FORVARNIR
FYRSTA HJÁLP
SNÚUM VÖRN í SÓKN OG
FORDUM BÖRNUM OKKAR
FRÁ SLYSUM
Rauði kross íslands gengst fyrir tveggja kvölda nám-
skeiði um algengustu slys á bömum, hvemig bregðast á
við slysum og hvemig koma má í veg fyrir þau.
Námskeiðið fer ffam að Hótel Lind, Rauðarárstíg 18,
Reykjavík dagana 22. og 24. mars n.k. kl. 20 - 23.
Skráning og nánari upplýsingar em veittar á skrifstofu
RKI í síma 91-626722 fyrir kl. 17 föstudaginn 19. mars.
FRÆÐSLUMIÐSTÖÐ
RAUÐA KROSS ÍSLANDS
Rauðarárstíg 18 - Reykjavík - sími: 91 - 626722