Morgunblaðið - 18.03.1993, Side 39

I
I
!
j
I
3
J
B
8
J
I
I
Í
i
?n nií
lav

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 1-8. MARZ 1993
Tryggvi Emils-
son - Kveðja
Það hefur fækkað í lávarðasveit
íslenskrar alþýðumenningar. Sú
sveit er ekki fjölmenn enda aðeins
skipuð afburðamönnum. Meðlimir
í þeirri sveit eru hvorki kjörnir af
Alþingi né skipaðri af stjórnvöldum
eða menningarstofnunum. Þeir
öðlast þennan sess í hugum þakk-
látrar alþýðu sem ól þá af sér.
Tryggvi Emilsson var einn slíkur.
Nú er hann allur.
Þennan heiðurssess hlaut
Tryggvi fyrst og fremst vegna rit-
starfa sinna þótt lífsstarf hans
hafi verið annað. Hann starfaði
lengstan hluta ævi sinnar í fram-
varðarsveit íslenskra verkamanna,
en þeirra baráttu helgaði hann öll
sín bestu ár. Hann fór ekki að
stunda ritstörf fyrr en hann var
hættur erfiðisvinni og sestur í helg-
an stein.
Kjör íslenskrar alþýðu, í víðasta
skilningi þess orðs, áttu hug hans
allan og hjarta. Hann bar djúpa
virðingu fyrir samtökum verka-
fólks, sem hann tók sjálfur mikinn
þátt í að móta. Hann leit greinilega
ekki eingöngu á þau sem tæki í
launabaráttu, heldur fremur sem
tákn um afl, viljafesti og menningu
íslenskrar alþýðu.
Með útkomu bókar sinnar Fá-
tækt fólk árið 1976 verða um-
skipti í lífi Tryggva. Útkoma Fá-
tæks fólks var eins og hvert annað
ævintýri í íslenskum bókmenntum.
Að loknu Iöngu og ströngu dags-
verki sest aldraður erfiðismaður
niður, tekur sér penna í hönd og
skrifar bókmenntaverk sem er
ógleymanlegt hverjum sem það les
og sem stenst samanburð við
margt það besta sem skrifað hefur
verið á íslensku. Á köflum er stíll
bókarinnar svo fágaður og frá-
sögnin svo öguð og hnitmiðuð að
fágætt mátti teljast, jafnvel þótt
ekki hefði verið um fyrsta verk
höfundar að ræða. Þessi bók kom
honum í lávarðadeildina. Verka-
maðurinn var orðinn rithöfundur.
Við Þorleifur Hauksson áttum
nokkurn þátt í því að bókin kom
út, en þá störfuðum við báðir hjá
Máli og menningu. Það mun hafa
verið á öndverðu árinu 1976 að til
mín kom aldraður maður sem
kynnti sig og sagði til nafns. Ég
kannaðist strax við nafnið þar sem
Mál og menning hafði áður gefið
út ljóðabók Tryggva, en sú bók
hafði ekki vakið neina sérstaka
athygli. Tryggvi, sem verið hafði
félagsmaður í Máli og menningu
um langan aldur, hóf þá máls á
þvi, og var greinilega ögn vand-
ræðalegur, að hann hefði heyrt að
félagið ætti í ijárhagslegum örðug-
leikum og spurði mig eitthvað út
í útgáfu nýrra bóka. Ég sagði það
rétt vera, félagið ætti í kröggum
og geta þess því takmörkuð. Ég
lét ótvírætt í það skína að ekkert
þýddi að bjóða okkur nýja ljóðabók.
Þó kom hann þar að máli sínu,
að hér inni á forlagi lægi handrit
að bók sem hann ætti og hefði
legið alllengi. Mig minnir hann
hafi tiltekið einhver ár. Hann hafði
upphaflega fengið Kristni þetta í
hendur. Síðan hefði hann fengið
það sjálfur nokrum sinnum í hend-
ur til breytinga. Þar sem hann
væri nú úrkula vonar um að Mál
og menning myndi gefa handritið
út og sjálfur farinn að eldast, vildi
hann fá það til baka. Kannski
reyndi hann fyrir sér hjá öðrum
útgefanda. Hann sagðist upphaf-
lega hafa skrifað þetta fyrir sjálfan
sig. Sennilega væri þetta því best
geymt niðri í skúffu heima.
Þar sem ég vissi ekkert um til-
vist þessa handrits bað ég hann
hafa biðlund í nokkra daga. Við
eftirgrennslan fannst handritið og
eftir að Þorleifur hafði yfirfarið
það sá hann strax hvílíkt fágæti
hann hafði milli handanna og var
útgáfa þess ákveðin strax næsta
haust.
Þetta var upphaf að kynnum
okkar Tryggva. Þau urðu á tíma-
bili allnáin því þann tíma sem ég
átti eftir að vera starfsmaður Máls
og menningar komu út tvær bækur
til viðbótar eftir hann hjá forlag-
inu.
Það vakti strax athygli mína hve
háttvís og gagnmenntaður maður
Tryggvi var. Yfir honum hvíldi ein-
hver hógvær virðuleiki sem bar í
senn vott um innri fágun og djúpa,
sársaukafulla reynslu. Lífsbarátt-
an hafði menntað hann svo vel að
hann vissi að flestir eiga sér eitt-
hvað til afbötunar, jafnel verstu
óvildarmenn hans. Hann vissi þeir
sem höfðu meðhöndlað hann óblítt
í æsku höfðu líka sjálfir átt erfiða
daga. Hann var þeirrar skoðunar
að mennirnir væru ekki vondir að
eðlisfari. Óblítt umhverfi hefði hins
vegar þau áhfir á sumt fólk, að
það ummyndaðist og yrði óblítt
sjálft. Gott innræti hans og hlýtt
hjartalag gerðu það að verkum að
lífsviðhorf hans var jákvætt og
afstaða hans til manna og málefna
Valdemar Helgason
leikari - Minning
Vér viljum hérmeð bjóða yður
þátttöku í stofnun „Félags ís-
lenskra leikara“ á fundi, sem hald-
inn verður í Iðnó (uppi) mánudag-
inn 22. September kl. 7.30.
Virðingarfyllst:
Nokkrir leikarar.
Árið 1941 fengu tuttugu ogfjór-
ir útvaldir leikarar í Reykjavík
þetta boð. Þeir urðu allir stofnend-
ur þessa nýja félags. í gerðabók
frá fundinum segir m.a.: „Þegar
þessir leikarar voru valdir var mið-
að við minnst 10 ára leikstarf og
var því ákveðið að halda sér fast
við það aldurstakmark." Einn af
þessum stofnfélögum var Valde-
mar Helgason. Hann var 38 ára
þetta haust og var búinn að starfa
lengi með Leikfélagi Reykjavíkur.
Við opnun Þjóðleikhússins stóð
hann á fjölum þess. Ásgeir
Hjartarson segir svo í gagnrýni
sinni um sýninguna: „Mörg hinna
smáu hlutverka eru minnisverð og
vel leikin. Valdemar Helgason er
á réttum stað sem Jón varðmaður
úr Kjósinni.“ Þeir urðu ógleyman-
legir þessir íslensku karlar hans
Valdemars. Túlkun hans var svo
látlaus, afslöppuð, hlý og kímin.
Auk Jóns úr Kjósinni má nefna Jón
sterka í Skugga-Sveini og Hjálmar
tudda í Manni og konu.
Valdemar var sjálfur ljúfur og
hljóðlátur maður og vann mikið
og gott starf fyrir félag sitt, sat
m.a. í stjórn þess sem ritari í sjö
ár. Félagið sér nú á bak sínum
síðasta stofnanda og áhorfendur
góðum leikara.
Edda Þórarinsdóttir,
formaður Félags
íslenskra leikara.
Blóm Skreytingar Gjafavara
Kransar Krossar Kistuskreytingar
Opið alla daga frá kl. 9-22
Fákafeni 11
s. 68 91 20
heilsteypt og skilningsrík. Bókin
Fátækt fólk er öll gegnsýrð af
þessari manngæsku.
Við á forlaginu, sem og aðrir
velunnarar hans, höfðum hlakkað
mikið til að fá í hendur framhaldið
af Fátæku fólki. Þá áttu að koma
til sögunnar tímar mikillar verka-
lýðsbaráttu og harðra þjóðfélags-
átaka. Öreigi norður á Akureyri
hafði ekki eygt aðra haldbetri stoð
í örðugri lífsbaráttu en draumsýn
sósíalismans. Sósíalismi sem var
byggður á þeirri trú að samstaða
fátækra manna um jöfnun og rétt-
læti væri mannbætandi í sjálfu
sér. Þetta var boðskapur um mann-
rækt sem skapaði betri heim og
losaði um hlekki alþýðunnar.
Baráttan um brauðið reyndist.
tæplega jafnoki hinnar fyrri, þótt
margir kaflar þar séu afburðagóð-
ir. Það er eins og sá frásagnar-
máti sem einkenndi Fátækt fólk
víki þgar sjórnmálabaráttan kemur
til sögunnar. Mér fannst sem
ofurafl hugmyndafræðinnar ýtti
persónunni Tryggva Emilssyni til
hliðar. Ég sakna mannsins því
hann var ríkari, dýpri og sérstæð-
ari en hugmyndafræðin. Það voru
örlög kynslóða á þessari öld að
lúta í lægra haldi fyrir kennisetn-
ingum. Þær náðu tökum á persón-
unum og framleiddu skoðanir.
Átakanleg örbirgð, langvarandi
atvinnuleysi og breyttir atvinnu-
hættir voru frjór jarðvegur fyrir
fortakslausar kenningar, og þeirri
ógn sem mannkyninu stafaði af
Hitler var svarað með nýrri útgáfu
af Stóra sannleika.
Sú von sem rússneska byltingin
blés í bijóst öreigum á árunum
milli heimsstyijaldarinnar virkaði
eins og bjarghringur í vonlausu
baslinu. Hvorki Tryggvi né aðrir
heiðarlegir sósíalistar þessara ára
verða ásakaðir fyrir það að bjarg-
hringurinn lak, var í reynd sakka
en ekki flotholt.
Öld sem er svo göldrótt að heil-
ar kynslóðir skipta oft um átrúnað
— um Guði sína — í miðri slægj-
unni — sú öld spyr ekki að leikslok-
um.
Þegar ég kom til Dagsbrúnar
sjö árum eftir útkomu Fátæks
fólks, varð mér ljós sú djúpa virð-
ing sem Dagsbrúnarmenn báru
fyrir Tryggva Emilssyni. Þeir voru
stoltir af þessum félaga sínum sem
hafði náð því að vera lengi ævi
virtur forystumaður verkalýðsins
og að lokum dáður rithöfundur.
Mál og menning þakkar
Tryggva Emilssyni samstarfið og
áratuga trygglyndi. Við erum stolt
yfir því að hafa borið gæfu til að
gefa út bestu bækur Tryggva og
færa þær þjóðinni. Þær eru varan-
leg verðmæti, sem lengi mun verða
sótt í. Sjálfur er ég þakklátur fyr-
ir marga ánægjulega samfundi við
einstakan mann.
Ástvinum votta ég innilega sam-
úð.
Þröstur Ólafsson.
ERFIDRYKKJUR
Verð frá kr. 850-
sími 620200
Erfidrykkjur
Glæsileg kalii-
hlaðborð fídlegir
salirogmjög
góð þjómista.
Lpplýsingar
ísíma22322

t Faðir okkar, GÍSLI LÍIMDAL STEFÁNSSON frá Grindavik, verður jarðsunginn frá Fossvogskirkju í dag, fimmtudaginn 18. mars, kl. 13.30. Börn hins látna. 1 - *

t Bróðir okkar, GESTUR EINARSSON, Ijósmyndari, Austurbrún 4, Reykjavík, varð bráðkvaddur 15. mars. Jarðarförin auglýst síðar. Ágústa Einarsdóttir, Páll Einarsson.

t Faðir okkar, tengdafaðir, afi og langafi, GUÐJON HAFSTEINN JÓNATANSSON, rennismiður, Hamraborg 32, áður Kársnesbraut 55, Kópavogi, verður jarðsunginn frá Kópavogskirkju föstudaginn 19. mars kl. 15.00. Jóna Briet Guðjónsdóttir, Árni Guðjónsson, Sigurbjörg Jóhannsdóttir, barnabörn og barnabarnabörn.

+ Móðir okkar, tengdamóðir, amma og langamma, VALGERÐUR RAGNARS, ® ;^|JH verður jarðsungin frá Bústaðakirkju, HHL„^ föstudaginn 19. mars kl. 13.30. Ragna Halldórsdóttir, Haukur Halldórsson, I Halldór Gunnar, 1.—;——-»■ til heimilis Jörfabakka 10, tengdabörn, barnabörn og barnabarnabörn.

+ rBs Elskuleg móðir okkar, tengdamóðir, 1 amma, langamma og langalangamma, Bíl ' : A- INGIBJÖRG GÍSLADÓTTIR, KambsvegiH, Ai JbL Reykjavfk, er andaðist 12. mars sl., verður jarð- Hw J^H sungin frá Fossvogskirkju föstudaginn 19. mars nk. kl. 15.00. ^HK|R .jH Þeim, sem vildu minnast hennar, er bent á líknarstofnanir. Ásta L. Gunnarsdóttir, Sigurþór Sæmundsson, Sigurður Zóphonfasson, Guðfinna Hannesdóttir, Yngvi Zóphoníasson, Kjartan Zóphoniasson, Stella Hjaltadóttir, Sveinbjörg Zóphoníasdóttir, Sveinn Elíasson, Baldur S. Baldursson, Rósa Valtýsdóttir, barnabörn og barnabarnabörn.

+ Kaeru vinir, innilegar þakkir til ykkar allra fyrir samúðarkort, blóm og hlý handtök vegna fráfalls og útfarar elskulegrar móður, tengdamóður og ömmu, FRIÐSEMDAR FRIÐRIKSDÓTTUR, Miðkoti, Þykkvabæ, Guð blessi ykkur öll. Ástvinir.

+ Innilegar þakkir fyrir auðsýnda samúð og vinarhug við andlát og útför móður okkar, tengdamóður, ömmu og langömmu, HÖLLU SÆMUNDSDÓTTUR, - Höfn, Hornafirði. Guð blessi ykkur öll. Guðrún Vigfúsdóttir, Sædís Vigfúsdóttir, Vigdis Vigfúsdóttir, Vigfús Vigfússon og fjölskyldur.