Morgunblaðið - 17.04.1993, Blaðsíða 11

MORGUNBLÁÐIÐ IjAUGARDAGUR III?/. APRÍL'.mS
11
Ályktað um aukaatríði
eftir Erlend Jónsson
Það er sjálfsagt almenn regla,
sem allir fallast á, að ekki eigi að
reka hníf í kviðinn á öðrum manni.
En sé af þessu dregin sú ályktun,
að þess vegna eigi skurðlæknir ekki
að reka skurðhníf sinn í kviðinn á
manni til að taka úr honum botn-
langann, þá gerum við okkur sek
um rökvillu, sem þekkt hefur verið
í meira en tvö þúsund ár, og kölluð
er á íslensku ályktun um aukaat-
riði. Ágúst H. Bjarnason lýsir henni
svo: „Ályktun um aukaatriði sprett-
ur af því, að menn hlaupa úr þvi,
sem máli skiptir, út í aukaatriði.“
Nýtt frumvarp til lyfjalaga, sem
lagt hefur verið fram á Alþingi, er
reist á þessari rökvillu. Sú ályktun
er dregin, að þar sem aukin sam-
keppni og frelsi hafi á mörgum
sviðum leitt til lægra verðlags og
betri þjónustu, þá hljóti aukin sam-
keppni og frelsi að leiða til lægra
verðlags og betri þjónustu á smá-
sölu lyfja.
Rökstuðningur við frumvarpið
byggist einnig á ýmsum öðrum
hugsanavillum. Þannig hefur lyfja-
sölu verið líkt við sölu á almennri
matvöru og þá sérstaklega mjólkur-
sölu: hér er komin rökskekkjan
óleyfileg samlíking, sem Ágúst seg-
ir í því fólgna, „að menn fara úr
einu í annað og dæma eitt eftir
öðru án þess að fullvissa sig um,
hvort það sé eins, líkt eða svipað“.
Þegar teknar eru ákvarðanir um
jafn mikilvægt mál og fyrirkomulag
á smásölu lyíja og umbylta á þraut-
reyndu kerfi, sem ekki aðeins við,
heldur líka frændþjóðir okkar á
Norðurlöndum, hafa ekki enn séð
ástæðu til að breyta í grundvajlar-
atriðum, þarf að gæta ítrustu var-
úðar og láta ekki einföldustu rök-
skekkjur glepja okkur sýn. Nauð-
synlegt er að beita skynsemi.
Gervifrj álshy ggj a
Ég vil taka það strax fram, að
ég er eindreginn stuðningsmaður
ftjálsrar samkeppni á sem flestum
sviðum, en að sjálfsögðu þar sem
það á við og leiðir raunverulega til
hagsbóta fýrir þjóðina í heild. Þegar
hugtaki er beitt blint og gagnrýnis-
laust er hætt við að það missi gildi
sitt og verði tómt orðagjálfur. Ef
barn kallar öll dýr „fugla", sýnir
það að „fugl“ hjá barninu þarf
hvorki að vera fugl né fiskur. Ef
við köllum allt „frelsi", glatar þetta
orð merkingu sinni og verður að
innantómu slagorði. Trúin á „frels-
ið“ verður að trúarbrögðum eða
gervivísindum, sem firrt eru tengsl-
um við raunheiminn, svipað og
Marxismi eða stjörnuspeki. Slíkt
„frelsi" er hvorki fugl né fiskur.
Og þá er hætta á ferðum.
Þessi trú mætti kalla gervifrjáls-
hyggju, sem er í rauninni alls ekki
frjálshyggja, heldur kredda, frjáls-
hyggja snúið upp í andhverfu sína.
Gervifijálshyggjumaður gæti t.d.
haldið því fram, að ekki eigi að
setja nein skilyrði fyrir því, hvetjir
mega kalla sig lækna og að allir
ættu að geta reynt að lækna fólk
með hvaða aðferðum sem þeim
dyttu í hug. Við getum ímyndað
okkur, að eftir svo sem tuttugu 'ár
myndi sá sem þá er heilbrigðisráð-
herra segja: „Einu sinni voru menn
á móti því, að mjólkursala yrði gef-
in fijáls. Af hveiju á ekki hver sem
er að geta stundað lækningar? Af
hveiju skyldum við ekki gefa lækn-
ingar fijálsar?" Mikilvægur þáttur
í því að standa vörð um frelsið og
samkeppnina er því einmitt að beita
þessum húgtökum með gætni og
af skynsemi, beita gagnrýnni fijáls-
hyggju.
Mjólkursala ekki sambærileg
við lyfjasölu
Fjölmörg rök hníga að því að
smásala lyfja sé langt frá því að
vera sambærileg við sölu á t.d.
matvöru, þ. á m. mjólk. Þar er fyrst
til að taka, að lyfjadreifing er hluti
af heilbrigðisþjónustu, eins og við-
urkennt er í 1. gr. frumvarpsins. í
þessu felst m.a., að gerðar eru
ákveðnar öryggiskröfur og faglegar
kröfur til þeirra, sem annast dreif-
inguna, hluti þjónustunnar er
greiddur niður af almannatrygging-
um, afgreiðsla lyfja ræðst af lyf-
seðlum lækna, o.s.frv.
Sala lyfja er einnig frábrugðin
annarri sölu að því leyti, að hún á
ekki að vera neysluhvetjandi. Það
á ekki að vera markmið lyfsala að
selja sem mest af lyfjum, að auka
neysluna eða skapa þarfir fyrir ný
lyf. Hans hlutverk er eingöngu að
sjá til þess að afgreiðsla lyíja sé
örugg og lúti ákveðnum faglegum
kröfum, og veita viðskiptavinum
sem besta þjónustu.
I rauninni væri því raunhæfara
að tala um lyfjaafgi-eiðslu (þar sem
lyfsalinn fær ákveðna þóknun, sem
ákveðin er af stjórnvöldum) fremur
en lyijasölu, vegna þess að lyfjasal-
inn ræður engu um það, hvaða lyf
eru seld, heldur læknarnir, sem lyf-
seðlana skrifa.
Er þörf á meiri miðstýringu
og ríkisrekstri?
Auk þeirra rökvillna, sem bént
„Það á ekki að vera
markmið lyfsala að
selja sem mest af lyfj-
um, að auka neysluna
eða skapa þarfir fyrir
ný lyf.“
hefur verið á að ofan, leynist í frum-
varpinu ýmiss konar ósamkvæmni.
Það er til dæmis yfirlýst stefna
núverandi ríkisstjórnar, að draga
úr ríkisafskiptum og miðstýringu.
En samt sem áður leiðir frumvarpið
af sér enn meiri ríkisafskipti og
miðstýringu í lyijadreifingarkerfinu
en er nú þegar, Þannig er gert ráð
fyrir „lyfjanefnd nkisins“, sem fær
töluverð völd, og skipuð er fímm
mönnum, og á heilbrigðisráðherra
að skipa alla fimm nefndarmenn til
fjögurra ára. Sömuleiðis er gert ráð
fyrir því, að heilsugæslustöðvum
verði heimilt að dreifa lyfjum og
að sjúkrahúsapótek megi selja lyf.
í upphaflegri gerð frumvarpsins var
m.a.s. gert ráð fyrir, að sjúkrahús
mættu selja lyf á almennum mark-
aði. Ríkið er þá farið að reka lyfja-
sölu í samkeppni við einkafyrir-
tæki. Jafnvel þótt slik lyfsala sé
rekin sem sjálfstætt fyrirtæki
breytir það engu um það að ríkið
er orðið rekstraraðili lyíjabúðar.
Hér er því aftur komið dæmí um
gervifrjálshyggju og sá grunur læð-
ist að manni að frumvarpið sé alls
ekki samið í anda fijálshyggju og
runverulegrar samkeppni, heldur
dulbúinnar miðstýringarstefnu, sem
ekki getur stuðlað að sparnaði.
Hugmyndafræðilegt viðrini
Það staðfestir þennan grun enn
frekar, að Framsóknarmenn hafa
eignað sjálfum sér hugmyndir
frumvarpsins, en það frumvaip til
lyfjalaga, sem fyrrverandi heil-
brigðisráðherra lagði fram fyrir
u.þ.b. tveimur árum, byggðist á ein-
okun og miðstýringu lyfjadreifingar
að sænskri fýrinnynd. Framsóknar-
menn segjast hafa boðið upp á
„frelsi" og „samkeppni" í sínu frum-
varpi eins og gert er í þessu: já,
það er alveg rétt, í frumvarpi núver-
andi heilbrigðisráðherra birtist
„frelsi" og „samkeppni", sem tölu-
vert er í ætt við það, sem Framsókn-
arflokkurinn hefur hingað til boðað.
„Frelsi“ það, sem í frumvarpinu
felst, er I raun aðeins rýmkun á
úthlutunarreglum um lyfsöluleyfi
og á reglum um verðlagningu lyfja,
er þó á að vera háð ákveðnu há-
marksverði, sem miðstýrt ef af l;eil-
brigðisráðuneytinu. Það er nefni-
lega „lyfjagreiðslunefnd" sem á að
ákvarða hámarksverðið, og heil-
brigðisráðherra á að skipa alla fimm
menn, sem í henni eiga að sitja, til
fjögurra ára í senn.
Frumvarpið er þannig hug-
myndafræðilegt viðrini, hvorki fugl
né fiskur, leiðir hvorki til sanns
frelsis né virkrar samkeppni, Skýr-
ingin á því, að ekki hefur tekist
betur til með „fi-elsi“ og „sam-
keppni" í frumvarpinu en raun ber
vitni, er m.a. sú, að um er að ræða
ályktun um aukaatriði: þessi hugtök
eiga einfaldlega ekki eða illa við
um smásöludreifíngu lyfja.
Skynsamlegar ákvarðanir
Þegar taka á skynsamlegar
ákvarðanir um mikilvæg málefni
má skýra málin með því að setja
ákvarðanirnar, afleiðingar þeirra,
gildi og líkur upp í ákvarðanatré.
Einfalt ákvarðanatré um þau mál-
efni, sem hér eru til umræðu, gæti
litið svo út:
Afleiðingar
Likur og gildi
g1=lyfjaverð
lækkar (+100)
g2=lyfjaverð
stendur í stað (-100)
Nyfjaverð
(-200)
g4=ly!javerð
tækkar (+200)
g5=lyfjaverð
stendur i stað (0)
g6=lyfjaverð
hækkar (-100)
Hér hef ég sett inn ákveðnar
tölur fýrir líkur og gildi. Aðeins er
tekið tillit til gilda, sem meta má
til fjár, svo sem lyfjakostnaðar eða
kostnaðar við breytingar á kerfínu.
Setjum sem svo að þjóðin hafi 1.000
kr. til umráða, sem nota eigi til að
greiða lyfjakostnað, og standi
frammi fyrir vali á milli tveggja
kosta: að koma á lyfjadrefingarfyr-
irkomulagi í samræmi við hið nýja
frumvarp, eða láta núverandi fýrir-
komulag vera við lýði áfram. Þá
gæti lyfjaverð hækkað, staðið í stað
eða lækkað, og ákveðnar líkur eru
á hverri þessara afleiðinga. Kostn-
aður við breytingarnar gæti þá ver-
ið um 100 kr.; það þarf að stofna
og innrétta fleiri lyfjabúðir, veita
nýjar upplýsingar, margir verða
gjaldþrota, setja nýjar reglugerðir,
o.s.frv.
Flestir eru sammmála um, að
verð á lyfjum muni ekki lækka veru-
lega ef frumvarpið verður samþykkt
á Alþingi og að líkurnar á því að
það muni lækka séu heldur ekki
mjög háar. Þessu til stuðnings má
benda á, að meira að segja stuðn-
ingsmenn frumvarpsins hafa ekki
þorað að kveða sterkara orði nema
með því að setja eitthvað á borð
við „ef að líkum lætur“, eða „von-
ast er til“, Ennfremur má benda
á, að sérfræðingar þeir, sem heil-
brigðisráðuneytið vísar til, mæla
hvergi beint með „frelsi" í lyfja-
dreifingu.
Samt getum við látið líkurnar á
lyfjaverðlækkun í kjölfar „frelsis“
jafnvel vera 40%, og verðlækkunina
nema t.d. 200 kr., sem er mun
meira en menn búast almennt við.
í núverandi keifi er hins vegar
auðvelt að lækka lyfjaverð, eins og
margi hafa þegar bent á, t.d. með
því að láta stóru apótekin veita af-
slátt til Tryggingastofnunar. Lík-
urnar á því, að lyfjaverð muni lækka
í núverandi kerfi, eru því a.m.k.
60%, ef ekki mun meiri. Þá segir
reglan um skynsamlega ákvarðana-
tekt (regla Bayes), að margfalda
eigi saman gildi og líkur fyrir hvorn
kost og leggja saman:
1) Lyfjadreifing skv. frumvarpi:
Íf*100-Ti-*100-Tif*200=-60;
2) Lyfjadreifmg skv. núv. kerfi:
60
100^UUT100 u'100
*200+t^* 0- Tff* 100=-90;
Skýr ábending
Ábendingin er skýr: valkostur nr.
2, að láta núverandi kerfi ríkja
áfram er mun skynsamlegri, sá
valkostur hefur 150 vegin gildi
umfram þann fyrri. Um þau gildi
og líkur; sem hér hafa verið sett
inn, má sjálfsagt deila, en kjarni
málsins er þessi: til þess að það
borgi sig fyrir þjóðina að umbylta
núverandi kerfi þurfa líkurnar á
verðlækkun í kjölfar „frelsis“ að
vera mjög háar, og sú verðlækkun
sem þá yrði, þarf að vera mjög
mikil. En hvorugt þessara skilyrða
er fýrir hendi, um það eru jafnvel
hörðustu stuðningsmenn frum-
varpsins sammála. Kostnaður við
breytingu kerfisins er hins vegar
umtalsverður. Því er mjög vafa-
samt, að jafnvel á þessum forsend-
um sé rétt að umbylta núverandi
kerfi. Það stríðir einfaldlega gegn
öllum reglum skynsamlegrar hugs-
unar.
Höfundur er dósent í rökfræði og
aðferðafræði vísinda við Háskóla
íslands.
Núer
vorið
Kynnum nýja vor-matseðilinn
með girnilegum
suður-amerískum réttum,
sem gæla við bragðlaukana.
Starf smannaf élög
- saumaklúbbar -
vinir og kunningjar
Sértilboð fyrir hópa (minnst 8 manns)
Sækjum og fylgjum ykkur heim að
skemmtun iokinni.
Þríréttaður kvöldverður af
vormatseðlinum að eigin vali
kr. 2.950 (Akstur innifalinn)
*Gildir ekki laugardaga
stemmng

Hinir frábæru
LOS
PARACAYOS
skemmta matargestum öll kvöld
vikunnar og í síðdegiskaffi-
tímanum laugardag og
sunnudag.
HÓTEL Cm
. HVERAGERÐI • SlMl 98-34700