Morgunblaðið - 17.04.1993, Blaðsíða 14

14 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. APRlL 1993
Athafnasvæði fyrir alþjóð-
leg efnaiðnaðarfyrirtæki
Athafnasvæði fyrir alþjóðleg efnaiðnaðarfyrirtæki
eftir Jón Hjaltalín
Magnússon
Inngangur
Á undanfömum áratugum hefur
verið unnið að nýtingu þess vatns-
afls sem rennur að mestu leyti
óbeizlað frá hálendinu til sjávar svo
og jarðhita á háhitasvæðum lands-
ins. Markmiðið er að breyta þessum
orkulindum í auðlindir með því að
nýta þær til orkuframleiðslu. Skapa
þannig ný störf í framleiðslu og
útflutningi á orkufrekum iðnaðar-
vörum og bæta efnahag þjóðarinn-
ar. í þeim skorti á nýjum atvinnu-
tækifærum sem nú ríkir má spyija
hvort nógu markvisst hafi verið
unnið að nýtingu þessara orkulinda.
Orkulindir íslands
Samkvæmt ársskýrslu Lands-
virkjunar er talið að það vatnsafl
sem unnt er að nýta á fjárhagslega
hagkvæman hátt til rafmagnsfram-
leiðslu hérlendis svari til um 30
TWst á ári að teknu tilliti til um-
hverfissjónarmiða. Núna hefur um
13% þessa vatnsafls verið virkjað.
Þá hefur óverulegur hluti jarðhita
landsins verið nýttur, en ef hann
væri virkjaður til rafmagnsfram-
leiðslu gæti það orðið viðbót sem
næmi um 20 TWst á ári. Núver-
andi heildarnýting beggja þessara
orkulinda þjóðarinnar er samtals
um 4.2 TWst eða um 8% af þeim
50 TWst sem virkja má með góðu
móti til rafmagnsframleiðslu.
Stefnumótun
Öllum er ljóst að þessar orkulind-
ir bæta ekki efnahag þjóðarinnar
og skapa ekki ný störf fyrr en þær
hafa verið beizlaðar og nýttar á
hagkvæman og skynsamlegan hátt.
Nauðsynlegt er því að fulltrúar at-
vinnulífsins í samvinnu við fulltrúa
allra stjómmálaflokka samræmi
sem fyrst stefnu í nýtingu innlendra
orkugjafa næstu fímmtíu árin og
komi sér saman um ákveðnar leiðir
til að ná settum markmiðum miðað
við ríkjandi efnahagsástand í heim-
inum og framfarir í tækni og vísind-
um. Eitt af atriðum þessarar stefnu-
mótunar gæti til að mynda verið
hversu mörg álver sé æskilegt að
risu hér á landi á næstu fímmtíu
árum og forgangsröð um staðsetn-
ingu þeirra.
Leiðir að markmiðinu
Reynslan undanfama áratugi
segir okkur, að erlendir aðilar
standa ekki í röðum til að byggja
álver eða önnur orkufrek fyrirtæki
hérlendis. Þvert á móti. Nú þegar
eru til haldgóðar upplýsingar um
orkulindir landsins og nýtingar-
möguleika þeirra. Einnnig hafa ver-
ið framkvæmdar fjölmargar rann-
sóknir og hagkvæmnisathuganir á
áhugaverðum orkufrekum iðnaði.
Því er mikilvægt að móta ákveðna,
samræmda og raunhæfa stefnu í
nýtingu orkulinda landsins og
marka ákveðnar leiðir að settu
marki.
Sérstök athafnasvæði
Virkjun vatnsafls og jarðhita-
svæða er kostnaðarsöm. Einnig
kostar verulegar upphæðir að draga
rafleiðslur og gufulagnir að fram-
leiðslufyrirtækjum. Söluverð á ork-
unni til fyrirtækjanna þarf að
ákvarðast af sanngjömum endur-
greiðslutíma á kostnaði við bygg-
ingu virkjana og orkuleiðsla, svo
og rekstri þeirra, en einnig af mögu-
leikum framleiðslufyrirtækjanna á
að greiða uppsett orkuverð til að
vera samkeppnishæf á alþjóðlegum
mörkuðum með vörur sínar.
Þó að áhugavert sé, að hér rísi
á hveijum áratug eitt eða fleiri stór
orkufrek framleiðslufyrirtæki, sem
hvert um sig skapi nokkur hundmð
ný störf þá er ekki síður áhugavert
að stefna að uppbyggingu margra
smárra og meðalstórra framleiðslu-
fyrirtækja sem þurfa verulega orku
til framleiðslu.
Meðfýlgjandi mynd sýnir tillögu
að sérstöku athafnasvæði fýrir smá
og meðalstór fyrirtæki sem þurfa
vemlega orku í formi raforku og
jarðgufu til framleiðslunnar. Kostn-
urinn við slíkt athafnasvæði er að
lækka verulega orkuverð til fyrir-
tækja með spamaði í virkjun og
lagningu orkuleiðsla og vatnslagna
til þessa svæðis í stað þess að leggja
margar leiðslur til einstakra fyrir-
tækja hér og þar. Æskileg staðsetn-
ing slíkra athafnasvæða er í nálægð
háhitasvæða eins og á Suðurnesj-
um.
Gert er ráð fyrir að sérstakur
rekstaraðili sjái um orkuveitu svæð-
isins, almennan rekstur þess og
útleigu á lóðum. Þá gæti þessi að-
ili séð um ýmsa þjónustu eins og
byggingu og rekstur sameiginlegs
skrifstofuhúsnæðis fyrir fram-
Ieiðslufyrirtækin svo og ýmis þjón-
ustufyrirtæki, eins og auglýsinga-
stofu, endurskoðunarstofu, lög-
fræðistofu, verkfræðistofu, veit-
ingarekstur o.fl.
Athafnasvæðið byggist upp í
áföngum á nokkuð löngum tíma og
möguleikar þurfa að vera á stækk-
un þess. Fjöldi starfsmanna hvers
fyrirtækis á svæðinu gæti verið á
bilinu 10 til 100 manns. Tuttugu
slík fyrirtæki mundu sennilega geta
skapað sjálf samtals um 600 ný
störf eða eins og eitt álver. Hins
vegar mundu þau leggja fjárhags-
legan grunn að um þijú þúsund
nýjum þjónustustörfum í nærliggj-
andi byggðarlögum.
Starfsskilyrði
Mikilvægt er að starfsskilyrði
fyrirtækjanna og starfsmanna
þeirra á athafnasvæðinu séu vel
skilgreind og skýr ákvæði um verð
á orku, skattamál, umhverfismál
o.s.frv. Við getum með góðri sam-
visku sett fram marga aðlaðandi
kosti fyrir jafnt innlenda og erlenda
aðila á sviði orkufreks iðnaðar:
* Nægt landrými og tiltölulega
ódýrt að undirbúa byggingar-
svæði.
* Ódýr og umhverfisvæn raforka,
jarðhiti og jarðgufa.
* Vel menntað og nægt vinnuafl
með góða almenna tækniþekk-
ingu.
* Þjónustufyrirtæki á flestum svið-
um og gott síma- og póstsam-
band.
* Nálægð við alþjóðlegan flugvöll
og flutningahafnir.
* Ýmis innlend hráefni fáanleg til
efna- og lífefnaiðnaðar.
* Mitt á milli efnahagssvæða Evr-
ópu og Ameríku.
Alþjóðleg markaðssetning
Margt bendir til þess að hug-
myndin um sérstök efnaiðnaðar-
svæði sé áhugaverð. Skynsamlegt
væri að stofna undirbúningsfélag
með áhugasömum hagsmunaaðilum
til að vinna fyrstu tillögur að svæð-
inu, skipulagi þess og staðsetningu,
tengingu orkugjafa, starfsskilyrð-
um fyrirtækja og starfsmanna
þeirra, reglur um umhverfísmál,
tímaáætlun framkvæmda og fjár-
mögnun þeirra, rekstur svæðisins
o.s.frv. Félagið myndi gera vönduð
kynningargögn um öll þessi atriði.
Kannar síðan áhuga innlendra aðila
á því að stofnsetja fyrirtæki á svæð-
inu, t.d. með samningi um fram-
leiðsluleyfi á efnum og efnasam-
böndum, málmblöndum og mörgu
öðru og þá helst í samstarfi við
erlenda markaðs- og framleiðsluað-
ila. Síðan myndi félagið vinna að
markvissri kynningu svæðisins er-
lendis hjá þröngum markhópi fyrir-
tækja í Bandaríkjunum og Asíu sem
hafa áhuga á að selja framleiðslu-
vörur sínar til Evrópu og framleiða
þær með ódýrum og umhverfisvæn-
um orkugjöfum. Senda þeim vönduð
Jón Hjaltalín Magnússon
„Tuttugu slík fyrirtæki
mundu sennilega geta
skapað sjálf samtals um
600 ný störf eða eins
og eitt álver. Hins veg-
ar mundu þau leggja
fjárhagslegan grunn að
um þrjú þúsund nýjum
þjónustustörfum í nær-
liggjandi byggðarlög-
um.“
kynningargögn og heimsækja síðan
ákveðinn hóp þessara fyrirtækja og
bjóða þeim að koma til íslands á
sérstaka kynningarráðstefnu.
Framkvæmd
Þegar áhugi á efnaiðnaðarsvæð-
inu hefur verið kannaður til hlítar
og fengin er staðfesting á rekstrar-
grundvelli þess mætti stofna form-
legt fyrirtæki um rekstur þess með
þátttöku sem flestra áhugaaðila.
Fyrirtæki þetta myndi sjá um að
ljúka skipulagningu svæðisins og
samningum um leigu eða kaup á
því. Ákveða rekstrarfyrirkomulag
þess og starfsskilyrði fyrirtækjanna
á svæðinu og vinna að alþjóðlegri
markaðssetningu þess.
Lokaorð
Samræmd stefnumótun um nýt-
ingu orkulinda landsins og aukið
samstarf allra hagsmunaaðila um
að ná settum markmiðum mun
skapa mörg ný störf í gjaldeyris-
skapandi iðnfyrirtækjum. Sérstök
athafnasvæði fyrir smá og meðal-
stór orkufrek iðnfyrirtæki er án efa
ein af leiðunum til að ná árangri.
Höfundur vill að lokum þakka
arkitektum á Teiknistofunni Ár-
múla 6 í Reyjavík fyrir veitta að-
stoð við að útfæra hugmynd að
athafnasvæði fyrir orkufrek fyrir-
tæki og meðfylgjandi teikningu.
Höfundur er yerkfræðingur og
einn af skipuðum talsmönnum
Vcrkfræðingafélags íslands á
sviði iðnaðar og þjónustu.
REYKVIKINGAR!
NÚ ERKOMINN
NAGLADEKKIN

FYRIR SUMARDEKKIN
SUMARDEKKIN Á
GATNAMÁLASTJÓRI
f