Morgunblaðið - 30.04.1993, Blaðsíða 12

Morgunblaðið - 30.04.1993, Blaðsíða 12
 MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 30. APRÍL 1993 M;(H iiiS'oT .n^ ;-;íjo/.(i n’r-;0'.| iohqí/.— Um módemisma í ís- lenskum bókmenntum Bókmenntir Ingi Bogi Bogason Örn Ólafsson: Kóralforspil hafs- ins. (300 bls.) Skjaldborg 1992. Markmið þessa verks er að bera saman einkenni módemra íslenskra verka og „komast að því hvort þar sé sameiginlegur þráður, og einkum hvort um sé að ræða innlenda hefð.“ Þótt höfundur ætli sér ekki að vinna hér tæmandi rannsókn má ljóst vera að viðfangsefnið er geysivíðfeðmt og 300 bls. bók mætti því þykja eðlileg- ur afrakstur slíkrar vinnu. Samt má spyija hvort efnismörkun verksins sé viðunandi miðað við markmið. Sundurlaus aðföng Framsetning bókarinnar er óþarf- lega glundroðakennd og stíllinn lang- orður. Þótt víða sé komið við verður ekki annað ályktað en skila hefði mátt mun markvissar unnu verki; það hefði átt skilið að vera styttra. í formála kemur fram að höfund- ur hefur notað ritdóma úr eigin fór- um og aðrar greinar ótæpilega: „En þetta þróaðist svo áfram, og gleypti í sig ýmsar greinar mínar og ritdóma frá undanförnum árurn." Það er sama hversu góður ritdómur er, um hann gildir sú meginregla að hann er vitnisburður um tiltekið verk út frá þess eigin forsendum og verður illa felldur inn í heildarsamræmi ann- ars verks sem samið er í sérstökum tilgangi. Það er óraunhæft að ætla að gefa ósamstæðum ritdómum nýtt líf í samhengi sem þeir voru ekki skrifaðir fyrir. I þessu samhengi má nefna sem dæmi umfjöllun um skáld- skap Gyrðis Elíassonar (bls. 159-163). Greint er frá þremur ljóða- bókum skáldsins og einna lengst er dvalið við Bak við Maríuglerið. Lítið er um beina túlkun heldur aðallega greint frá myndmáli í verkum Gyrðis og helstu hugrenningatengsl rakin sem vakna við lestur Ijóðanna. Allt er þetta of ómarkvisst til þess að Operettu- tónleikar á Húsavík NEMENDUR Nataliu Chow við Tónlistarskóla Húsavíkur, ásamt söngsveitinni NA 12 efna til tón- leika nk. sunnudag 2. maí klukkan 17 í sal Borgarhólsskóla á Húsa- vík. Nemendumir ætla að flytja Óper- ettuna Mikadó eftir Gilbert og Sulli- van. Aðalsöngvarar verða Berglind Magnúsdóttir, Einir Bjömsson, Ei- ríkur Jóhannsson, Elísabet Hauge, Guðfinna Sverrisdóttir, Matthildur Rós Haraldsdóttir, Ríkharður Hjart- arson, Sighvatur Ámason. Stjóm- andi Natalia Chow og undirleikari Helgi Pétursson og Natalia Chow. eiga heima í þessu verki, umíjöllunin of almenn. Túlkunin á ljóðum Gyrðis ristir dýpst í þessum orðum sem eiga við eitt ljóðanna í Maríuglerinu: „Eins og eðlilegt er um svo martrað- arkennt verk, þá er framvinda þess ekki rökleg, og ekki sjáanlegt neitt kerfi í því. Verkið minnir öllu heldur á tónverk, þar eru endurtekin stef, stundum ríkir áköf spenna, stundum ró, en jafnan sama tóntegund, ef svo mætti segja, það er kvíðaþrungið hugarástand." Hvað er módernismi? Umræðan um módernisma hefur verið lifandi hér á landi í yfir tvo áratugi. Samt er erfitt að sjá að hún hafi skilað eins miklu og í hana hef- ur verið eytt. Hugtakið reynist hált til skilgreiningar, bæði efnislega og sögulega. Öm rekur mæta vel umræðuna um módemisma hér á landi. Ólafur Jónsson skilgreindi módemismann út frá viðhorfs- forsendum, um væri að ræða „áraun nútíðar-mannsins", lífsfírringu hans og gildiskreppu. Fríða Sigurðardóttir og sérstaklega Eysteinn Þorvaldsson hafa lagt mik- ilsverða hluti til umræðunnar. Þau byggja bæði á skilgreiningu Ingem- ars Álgulin á módemisma þar sem hann leggur til grundvallar pósiti- vískar forsendur fyrir skilgreining- unni. Til þess að ljóð teljist módemt þarf það að hafa að minnsta kosti tvö af eftirtöldum einkennum: 1) bragfrelsi, 2) hnitmiðun, 3) sjálf- stæðar myndir. Aigulin heldur því fram að til þess að ljóð geti talist módernt þurfi það að fela í sér tvennt af þessum þremur atriðum. (Það er svo aftur umhugsunarvert hvað gef- ur Algulin ástæðu til þess að setja fram svo hnífskarpa reglu sem minnir meira á kökuuppskrift en fag- urfræðilega skilgreiningu.) Örn vitn- ar í skilgreiningar annarra erlendra fræðimanna á módemisma, m.a. til orða Bradbury og McFarlane sem telja módernisma vera uppreisn gegn sögulegu viðhorfi, hann hafni því að sjá mannlífið sem sögulega framrás. Af þessari örstuttu lýsingu á mismunandi skilgreiningu manna á módernisma má ljóst vera að hugtak- ið er vægast sagt svífandi. Um leið hlýtur fræðileg rannsókn á módem- isma í íslenskum bókmenntum bæði að vera erfið og umdeild, sama þótt rannsakandinn vinni hana af kost- gæfni. Öm er sér greinilega vel meðvit- aður um þennan vanda. I umfjöllun sinni bendir hann á takmarkanir manna í skilgreiningu á módernisma. Honum fínnst t.d. hin þrönga skil- greining Algulins einkennileg og skil- greining Ólafs of almenn til að stand- ast og er sá sem þetta ritar honum sammála. Hvað stendur þá eftir hjá Emi Ólafssyni sem samnefnari módernisma í íslenskum bókmennt- um? Skilgreining hans á módernisma er mun einfaldari en þeirra sem hann vitnar til. Samkvæmt Emi er það fyrst og fremst samhengisleysið og brotakennd framsetningin sem skipt- ir sköpum. Alveg eins og það er rétt að fullyrða að ljóð, ort í fijálsu formi, Gaurag'angnr eftir Ólaf Hauk Símonarson fær mikið lof í Danmörku FYRIR nokkru kom skáldsaga Ólafs Hauks Símonarsonar Gauragang- ur út í Danmörku á vegum bókaútgáfunnar Amanda. Erik Skyum-Niels- en þýddi söguna. Á dönsku heitir hún Tumult og af blaðafregnum má ráða að hún hefur hlotið einróma lof danskra gagnrýnenda sem líkja sögu Ólafs Hauks við margt það besta sem skrifað hefur verið um unglinga í bókmenntum heimsins. í Politiken fjallar Gorm Rasmuss- líka að framtíð hans sé bjartari." Gagnrýnandi Jyllands Posten, Pre- ben Meulengracht Sorensen, fer einnig lofsamlegum orðum um Gauragang og segir: „Þessi íslenska skáldsaga er eins og fossaflóð at- burða og svipmynda. Fyndin, skemmtileg, stórkarlaleg og hríf- andi. Fyrstu persónu frásögnin hefur yfir sér hinn harðsoðna stíl, mynd- mál sem iðar og blómstra. Himinninn er svartur eins og bakið á Grace Jones og á því sindra glitrandi gim- steinar... Slík saga hefur oft verið skrifuð, en hér verður hún á nýjan leik fersk og stórbrotin. Það er varla hægt að lofa þýðandann, Erik Skyum Nielsen, nógsamlega. Þýðingin er sannkallað afrek og sver sig í ætt við frumtextann, jafn hressileg og litrík og hann.“ en um söguna og segir m.a.: „Ormur Óðinsson, söguhetjan, er ávallt staddur annað hvort í helvíti eða í sjöunda himni, aldrei á jörðinni, en samt tekst honum að skilja þar eftir djúp spor. Lesandinn hrífst með, gjörsamlega heillaður finnur hann aftur hríslast um sig þann frumkraft sem einkennir dýrategundina á sautj- ánda ári. Ef þú ert í þeim stóra hópi sem dró andann gegnum bækur eins og The Catcher in the Rye eftir J.D. Salinger eða De uanstændige eftir Leif Panduro, þá muntu hafa mikla ánægju af þessari löngu skáldsögu sem miðlar á sama hátt og þessi tvö sígildu skáldverk innlifaðri ást á við- fangsefni og persónum ... En í Ormi býr mun meiri berserkur en í sögu- hetjum þeirra Panduros og Salingers og þess vegna ímyndar maður sér Námstefna um tónlistar- og hljóðfærakennslu í Lyon ÁRIÐ 1968 voru stofnuð í Sviss alþjóðasamtök um tónlistarkennslu á uppeldisfræðilegum grunni, kennd við Edgar Willems, sem var mikill frumkvöðull á þessu sviði. Willems, sem var belgískur að ætt og upp- runa, en starfaði lengst af í Sviss, setti fram kenningar og leiðbeining- ar um hvernig ætti að gera tónlistarkennslu aðgengilegri og eðlilegri. Ekki síst hafa kenningar hans um tónlistaruppeldi ungra barna þótt mjög athyglisverðar. Samtök þessi eru 25 ára um þess- ar mundir og gangast af því tilefni fyrir námstefnu fyrir tónlistar- og hljóðfærakennara og annað áhuga- fólk um tónlist í Lyon, dagana 10.-16. júlí. Námstefnan er haldin í samvinnu við Frakklandsdeild EPTA (Evrópu- sambands píanókennara), sem heldur þannig upp á tíu ára afmæli sitt. Námstefnunni er skipt í námshópa, þar sem fjallað er um ýmsa þætti tónlistaruppeldis, einstök hljóðfæri, kórstjóm og ýmis form tónlistar, þótt tónlistarkennsla ungra barna skipi stærst rúm. Samtímis mun EPTA halda „masterclass" í túlkun píanótónlistar, þar sem ýmsir þekkt- ir listamenn verða meðal leiðbein- enda, svo sem Edith Picht-Axenfeld, Sebastien Benda, Elza Kolodin o.fl. Sá sem stendur fyrir þessu er sviss- neski tónlistarfrömuðurinn Jaques Chapuis, sem er formaður beggja samtakanna. Ennfremur verða haldnir tónleik- ar, tengdir námstefnunni, á hveiju kvöldi og kennir þar margra grasa. Þeir sem áhuga hafa á þessari námstefnu geta sett sig í samband við AIEM Willems et EPTA France, 23 Rue de Comet, F-69290 St Genis les Ollieres, Lyon, Frakklandi. (Fréttatilkynning) Örn Ólafsson sé ekki endilega módernt þá virðist mér hitt jafn rangt að gera rökleysi og tætta merkingu að kjamaatriði í skilgreiningu á módernisma - hvort sem er í íslenskum bókmenntum eða erlendum. í almennri umfjöllun um módernisma hefði verið við hæfi að nefna eina merkilegustu tilraun seinni ára til þess að draga saman skilgreiningu á módernisma, „The Concept of Modernism" eftir Ástráð Eysteinsson. Skilgreining Arnar á módemisma gengur að mínu mati ekki upp. Án þess að þessi blekberi telji sig þess umkominn að draga upp enn eina myndina af módernisma getur hann samt ekki ályktað annað en að hér hafi hugtaki verið gefin of almenn og grunn skilgreining til þess það geti haft nothæft gildi. Drögum upp líkingu: hvers virði er það t.d. að nefna allt blátt í veröldinni „HIÐ BLÁA“ og gera litinn að ráðandi eiginleika hluta hvort sem þeir nefn- ast himinn eða málning frá Hörpu? Með þessu er ekki sagt að Örn gangi þvert á skilgreiningu fræðimanna á módernisma, heldur er skilgreining hans afdráttarlausari og skýrari en annarra - en um leið mun falivaltari. Falskur rammi I samræmi við þetta verður að álykta að rammi bókarinnar sé óraunhæfur og ályktanir um hvort einstök bókmenntaverk séu módern eða ekki dregnar af veikum forsend- um. En jafnvel þótt menn væru sam- mála forsendum Arnar fyrir skil- greiningu á módernisma hangir stór spuming í loftinu: Hvað með það? Hvaða sannindum skilar það lesand- anum sú fullyrðing að Sorg Jóhanns Siguijónssonar sé módernt verk en Söknuður Jóhanns Jónssonar ekki? Eykur þetta eitthvað við skilning ljóðanna? Afhjúpast við þennan stimpil áður ókunnur leyndardómur ljóðanna? Ég er hræddur um ekki. Það eina sem kynni að staðfestast er að flokkunarkerfið „módemt - ekki módernt", eins og Öm setur það fram, gengur upp. (Þó er ég ósam- mála Erni þegar hann telur ríkja röklegt samhengi í Söknuði en set þennan skilning ekki fyrir mig þar sem hann eykur engu við skilning ljóðsins). Með þessu er ekki sagt að þessi bók hafi verið best óskrifuð. Fjarri því. Stundum þéttist stíllinn og umfjöllunin verður hnitmiðuð. Dæmi eru um býsna góða úttekt á tilteknum bókmenntaverkum án þess að módemismi þeirra sé viðfangs- efni. í 16. kafla fjallar höfundur gagnort á átta blaðsíðum um sjö rit- höfunda sem rituðu skáldsögur á sjötta áratugnum. Fremst í kaflanum segir Örn að „lítið [sé] um módern- isma hjá þeim flestum“, eyðir síðan dálitlu púðri í að andæfa þeim sem hafa haldið öðra frarh. Sem betur fer er hann hér ekki rígbundinn af yfir- lýstum tilgangi verksins heldur gerir almenna úttekt á þessum bók- menntaverkum sem hann telur ein- mitt ekki módem. Lokaályktun Arnar um íslenska bókmenntasköpun, jafnt móderníska sem aðra, er að hún lúti ekki fyrst og fremst innri þróun heldur sé hún hluti heimsbókmenntanna á hveijum tíma. Undir þetta er vel hægt að taka en það er ekki Kóralforspil hafs- ins sem sannfærir þennan lesanda um slík sannindi. Trompetleikari kveður sér hljóðs __________Jass____________ Guðjón Guðmundsson Jazzkvartett Reykjavíkur hóf Wayne Shorter dagskrána í Sig- uijónssafni sl. miðvikudagskvöld á tilvitnun Shorters í Opinberun- arbókina, Harmagedón þar sem úrslitaorrusta afla hins góða og illa fer fram. Tilvitnunin er í fönkdúr og þar kvaddi sér hljóðs með eftirminnilegum hætti efni- legur trompetleikari ættaður af Suðurnesjum, Veigar Margeirs- son. Sigurður Flosason altósaxa- fón og Veigar léku upphafsstefið einraddað og var strax auðheyrt að hann hefur sterkan og hreinan tón. I einleikskaflanum sem á eft- ir fylgdi kom einnig í ljós að hann er áræðinn og frumlegur, þótt samfelluna hafi vantað og sólóin verið dálítið bútuð niður í takta. Auk þeirra léku Eyþór Gunn- arsson flygill, Tómas R. Einarsson kontrabassa og Einar Valur Scheving trommur, en verkin samdi Shorter á árunum 1961- 1970. Tómas var með tónmagnara tengdan bassanum og var alveg mátulega framarlega, en píanóið drukknaði dálítið í trommunum og hefði mátt magna það líka. Lög Shorter frá þessu tímabili eru mikið samin. Ballaðan Infant Eyes er aðeins í tveimur köflum, með framandlega fallegri laglínu sem endurtekin er fjórum sinnum. Sigurður er tæknilegur saxafón- leikari og blés Infant Eyes með flaututónum á altóinn. Húsfyllir var á Wayne Shorter dagskránni. Þetta er í annað sinn á árinu sem Sigurður Flosason stendur fyrir dagskrá helgaðri bandariskum jasstónskáldum, sú fyrri var helguð Dizzy Gillespie og lék þá breski trompetleikarinn Guy Barker með Jazzkvartett Reykjavíkur. Dagskrár Sigurðar og Jazzkvartettsins er það mark- verðasta sem er að gerast í jass- lífi landsmanna, þar koma saman helstu jassleikarar landsins með velæft prógram og vekja upp end- urnýjaðan áhuga á ýmsum tíma- bilum jasssögunnar.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.