Morgunblaðið - 30.04.1993, Blaðsíða 36

jim'í;
UOAQ
'JT8ÖU aiQAJaHlTOMOM
■ nnfr -t r\ r\ r\_
Lrttltj 117170
Aniþníðiw Ingimars
dóttír — Minning
Fædd 12. júlí 1918
Dáin 22. apríl 1993
Fréttin um fráfall Arnþrúðar Ingi-
marsdóttur snertir víða streng í
bijósti. Hún var þeirrar gerðar sem
framkallar heitar og einlægar tilfinn-
ingar af því að viðkynning hverrar
manneskju við hana var þannig. Og
Arnþrúður átti því láni að að fagna
að hljóta í lífinu það hlutverk að
gefa fremur en þiggja - það er að
segja hlutverk þjóns eða höfðingja,
eftir því hvernig á það er litið. Og
það skyldi þó ekki vera eitt og hið
sama?
Amþrúður, tengdamóðir mín,
fæddist á Þórshöfn á Langanesi 12.
júlí 1918, dóttir hjónanna Oddnýjar
Friðrikku Árnadóttur, húsmóður og
kirkjuorganista, og Ingimars Bald-
vinssonar, útgerðarmanns, bónda og
símstöðvarstjóra. Oddný og Ingimar
voru bæði af þekktum presta- og
bændahöfðingjaættum með ótrúlega
auðugan frændgarð af skáldum og
menningarforkólfum þessa lands -
en hjónin áttu það sameiginlegt að
hafa alist upp hjá fósturforeldrum
þótt á miklum myndarheimilum væri.
Móðirin, Oddný Friðrikka, var
fædd að Felli í Vopnafirði 16. júlí
1893, dóttir Árna pósts Sigurbjöms-
sonar (prests að Sandfelli og Kálfa-
fellsstað) og konu hans Þórdísar
Benediktsdóttur úr Suðursveit en var
tekin í fóstur af séra Jóni Halldórs-
syni, sóknarpresti á Skeggjastöðum
á Langanesströnd og síðar á Sauða-
nesi.
Faðirinn, Ingimar, var fæddur 20.
nóvember 1891 á Fagranesi á Langa-
nesi. Foreldrar hans voru Baldvin
Þorsteinsson, bóndi þar, og kona
hans Hólmfríður Stefánsdóttir. En
Ingimar fór einnig kornungur í fóst-
ur, til Jóhanns Jónssonar, borgara á
Þórshöfn, og konu hans, Arnþrúðar
Jónsdóttur, og þar ólst hann upp.
Arnþrúður var sú fimmta í röðinni
af átta systrum sem Oddný Friðrikka
ól áður en synirnir þrír komu í heim-
inn. Elst var Soffía Amþrúður, sem
lengi var póst- og símstöðvarstjóri á
Þórshöfn, gift Helga Guðnasyni frá
Karlsskála, hún lést 1979. Því næst
Hólmfríður Þórdís, sem fyrst giftist
Jakobi Þorsteinssyni og siðar Karli
Hjálmarssyni kaupfélagsstjóra, þá
Helga Aðalbjörg, sem átti Björgvin
Siguijónsson, vélstjóra, og lést af
slysförum árið 1945. Síðan var Stein-
unn Bima, gift Sigurði Siguijóns-
syni, útgerðarmanni. Hún lést árið
1991. Næst á eftir Amþrúði kom svo
Halldóra, kölluð Halla, gift Jóhanni
Gunnari Benediktssyni, tannlækni á
Akureyri. Síðan Oddný Friðrikka,
kölluð Ossa, bóksali og kaupmaður
í Reykjavík, er fyrst giftist Jóhanni
Friðrikssyni stórkaupmanni og síðar
Ásgeiri Hjartarsyni sagnfræðingi.
Yngst systranna var Jóna Gunnlaug
sem giftist Davíð Sigurðssyni íþrót-
takennara og síðar bílakaupmanni.
Jóna lést árið 1988. Bræðumir eru
Jóhann, forstjóri á Akureyri, alltaf
kallaður Nói og oft kenndur við Val-
björk, kvæntur Guðrúnu Helgadótt-
ur, og Ingimar sóknarprestur í
Sauðanesi, kallaður Bói, kvæntur
Sigríði Sigurgísladóttur. Yngsta
barnið var Árni Sigfús Páll sem dó
í æsku 1935. Oddný Friðrikka lést
29 september 1977 og Ingimar 30.
janúar 1979.
Æskuheimili Amþrúðar, eða Öddu
eins og hún var oftast kölluð, Ingi-
marshúsið á Þórshöfn, var kærleiks-
ríkt og líflegt en ekki að sama skapi
friðsælt. Auk bammergðarinnar var
alltaf sægur af vinnufólki og gestum.
Ingimar var gríðarlegur athafnamað-
ur og hafði jafnan ótal járn í eldin-
um. Oddný hélt vinnukonur til að
annast öll helstu húsverkin en sjálf
hafði hún umsjón með heimilishald-
inu. En það þýddi ekki að stúlkumar
átta sætu auðum höndum. Þær Ingi-
marsdætur, sem voru hver annarri
glæsilegri, skemmtilegri og mann-
vænlegri, reyndar frægar fyrir kven-
kosti um öll nærliggjandi byggðar-
lög, voru ekki uppaldar sem neinar
puntudúkkur. Þær vom sannarlega
látnar taka til hendinni, ekki síst úti
við, til dæmis við heyskap, dúntöku,
fiskverkun og jafnvel línubeitingu.
Foreldrarnir, Ingimar og Oddný,
voru mjög ólík að lunderni. Oddný
stýrði hinu mikla heimili með elsku-
legri hægð. Hún var afar falleg kona,
háttprúð og smekkvís. Af henni staf-
aði ljómi hinnar dýrmætu menning-
ararfleifðar þjóðar okkar sem
kannski hefur hvergi verið betur
varðveitt en á prestsetri eins og því
sem hún ólst upp á. Ingimar hafði
mikla lífshæfni í vegarnesti úr fóst-
urforeldrahúsum og í blóði hans svall
feiknaiegur eldmóður. Hann var á
sífelldum hlaupum, óþolinmóður,
strangur og líklega talsverður hama-
gangur í honum. En allir sem kynnt-
ust þeim hjónum ljúka upp einum
rómi um það hversu innilegt og gott
samband þeirra hafi verið. Það sást
langar leiðir hvað þau voru hrifín
hvort af öðru. Ég heimsótti Oddnýju
og Ingimar á Þórshöfn tvívegis eftir
að þau 'voru komin á efri ár, þáði
af þeim visku, skiptist á vináttu við
þau og upplifði af eigin raun hið
glettnisfulla ástríki sem alltaf lifði
milli þeirra.
Adda gekk eins og aðrir krakkar
á Þórshöfn í bamaskólann hjá Óla
Möller. Hún hafði, líkt og fleiri syst-
ur hennar og afkomendur þeirra,
næstum suðrænt útlit, dökkt hár og
hörundslit. Adda var vinnusöm og
vandvirk telpa. Hún sótti mjög í úti-
störf. Það vakti sérstaka athygli hvað
hún var hænd að föður sínum, elti
hann á röndum sem smábam og
kappkostaði að gera honum allt til
geðs. En margir telja að í útliti hafi
Adda verið einna líkust móður sinni
af þeim systrum.
Þegar Ádda var ekki nema 15 ára
gömul fór hún að heiman fyrir fullt
og allt. Fyrst lá leiðin í Húsmæðra-
skólann að Hallormsstað þar sem hún
stundaði nám næstu tvo vetuma.
Að því loknu réðst hún norður í
Eyjafjörð að Svalbarðseyri til
tengdaforeldra Hólmfríðar Þórdísar,
næstelstu systur sinnar, Þorsteins
M. Jónssonar og Siguijónu Jakobs-
dóttur. Skömmu síðar fluttu þau til
Akureyrar og bjó Adda hjá þeim um
nokkurt skeið í húsi því sem nefndist
París. Á þeim tíma hóf Adda að nema
fatasaum á saumaverkstæði Gefjun-
ar. Síðar, eftir að Halla var komin
til Akureyrar og búin að taka gagn-
fræðapróf, leigðu þær systumar her-
bergi og bjuggu þar saman. Þær
voru mjög samrýndar, höfðu félags-
skap og stuðning hvor af annarri,
og hélst þetta nána samband alla
ævi Öddu.
Síðla árs 1938, þegar Adda var
tvítug, kynntist hún Jóni Kristins-
syni, vöskum og myndarlegum rak-
aranema, sem var tveimur árum eldri
en hún. Unga fólkið felldi hugi sam-
an og eftir ferðalag Knattspyrnufé-
lagsins Þórs til ísafjarðar sumarið
1939, þar sem Adda keppti í hand-
bolta en Jón var í fótboltaliðinu, voru
ýmis teikn á lofti um að þau hygð-
ust rugla saman reitum. Adda gerð-
ist innan skamms tíður gestur í Rán-
argötu 9 þar sem Jón bjó ásamt for-
eldrum sínum, dugmiklu og elsku-
legu fólki, Elínborgu Jónsdóttur frá
Kálfsá í Ólafsfirði og Kristni Stefáns-
syni frá Kambsfelli í Eyjafirði.
Arnþrúður Ingimarsdóttir og Jón
Kristinsson voru gefin saman í hjóna-
band 9. maí árið 1940, sama dag
og foreldrar Jóns, Elínborg og Krist-
inn, héldu upp á silfurbrúðkaup sitt.
í fyrstu bjuggu ungu hjónin í Ránar-
götunni en fluttu síðan í Möðruvalla-
stræti 3. Jón útskrifaðist sem hár-
skeri og gerðist meðeigandi með
meistara sínum Sigtryggi Júlíussyni,
eða Tryggva rakara eins og hann
er oftast kallaður, I rakarastofunni
þar sem Jón vann til ársins 1966
þegar hann sneri sér alfarið að störf-
um á sviði félags- og mannúðarmála.
Sumt fólk hefur afburðahæfileika
á einhveiju sviði þó að flest okkar
verði að láta sér nægja eitthvað
minna. Adda var húsfreyja og móðir
af guðs náð. Þar var hún sannur
meistari. Og það kostaði hana enga
sýnilega áreynslu. Allt sem hún
snerti á, hvort sem það var aðhlynn-
ing bama, húsverk, matseld eða
saumaskapur, lék henni í hendi. En
fyrst og fremst var það hennar eðli
að gefa, hjálpa og þjóna.
í Möðruvallastrætinu fæddust
Öddu og Jóni börnin tvö, Arnar 21.
janúar 1943 og Helga Elínborg 28.
desember 1945. Fyrstu hjúskapar-
árin voru erfið einkum vegna þess
að um stundir virtist sem Öddu ætl-
aði ekki að auðnast að sjá þann
draum rætast að eignast börn því
að hún missti hvað eftir annað fóst-
ur. Börnin tvö voru líka bæði fædd
löngu fyrir tímann og óttaðist móð-
irin unga mjög um líf þeirra. Allt
þetta hafði slæm áhrif á heilsu Öddu
og líðan og sennilega beið hún aldrei
fullkomlega bætur þeirra áfalla sem
hún varð fyrir á þessum tíma.
Jón Kristinsson var feiknarlegur
dugnaðarforkur, reglusamur og
kappsamur. Ekki leið á löngu þar til
hann var búinn að byggja glæsilegt
einbýlishús að Byggðavegi 95 og
þangað flutti fjölskyldan árið 1948.
Heimilið var með afbrigðum myndar-
legt og stóð opið öllum, gestum og
gangandi, vinum eða ættingjum
langt að komnum til lengri dvalar.
Bræður Öddu, Nói og Bói, voru í
fæði hjá systur sinni meðan þeir
stunduðu skólanám á Akureyri.
Hulda Ingimars, dóttir Soffíu, elstu
systurinnar, var þar í fóstri sem barn
um fjögurra ára skeið. Dóttir Huldu,
sem hlaut nafnið Arnþrúður, veiktist
af berklum nokkurra mánaða gömul
og þurfti að vera til meðferðar á
Akureyri. Hún fór aldrei aftur til
Þórshafnar, heldur tóku Adda og Jón
hana að sér og ættleiddu síðar. Starf-
ar Arnþrúður Jónsdóttir nú sem
fóstra í Reykjavík.
Jón Kristinsson var afar virkur á
ýmsum sviðum á Akureyri. Hann fór
snemma að taka þátt í starfsemi
Leikfélags Akureyrar og hefur leikið
þar mörg hlutverk, stór og smá,
gegnum tíðina. En ekki síður gerðist
hann einn helsti burðarás félags-
starfsins, sat í stjórn LA um aldar-
fjórðungs skeið, síðustu tólf árin sem
formaður. Jón tók á tímabili mikinn
þátt í starfsemi bindindishreyfingar-
innar og sá meðal annars um rekstur
sumardvalarheimilis á hennar vegum
á Böggvisstöðum í Svarfaðardal. Þá
var Jón um tíma meðhjálpari í Akur-
eyrarkirkju. Hann lét sig varða starf-
semi Framsóknarflokksins og vann
um tíma á hans vegum. Er alls ekki
upp talið í hveiju Jón var að vasast
gegnum tíðina enda er hann þannig
maður að allir treysta honum og
sækjast eftir að njóta krafta hans.
Af því leiðir að Jón hefur aldrei eytt
miklum tíma á heimiiinu. Þar réð
Adda ríkjum.
Og hvílíkur myndarskapur á öllum
sviðum. Verklag Öddu var þannig
að henni tókst einhvern veginn að
vinna afar mikið án þess að tekið
væri eftir því. Allt var svo gott á
bragðið og fallega framreitt á þessu
indæla heimili. Náttúrlega var alltaf
allt tandurhreint og allir hlutir á sín-
um stað þó að tíu eða tuttugu gestir
væru væntanlegir í kaffi og meðlæti
eða þá nýfarnir. Ég held að Jón hafi
aldrei þurft að hafa áhyggjur af því
þó að hann kippti með sér heim hópi
fólks af æfingu í Samkomuhúsinu
svona um miðnættið til skrafs og
ráðagerða - auðvitað alveg fyrir-
varalaust - að hann hitti hugsanlega
illa á hjá Öddu. Hann gat gengið að
því vísu að hún tæki brosandi á
móti gestunum og væri óðar búin
að bera þeim margar tegundir af
smurðu brauði og bakkelsi með kaff-
inu rétt eins og hún hefði einmitt
átt von á stórheimsókn.
Þannig var Adda. Þannig kynntist
ég henni þegar ég kom norður til
að ganga að eiga Helgu, dóttur henn-
ar, árið 1967. Og þannig var hún
þegar við dvöldumst hjá þeim hjónum
síðastliðið haust í Hjallalundi 18
þangað sem Jón og hún fluttu eftir
að þau minnkuðu við sig fyrir fimm
árum.
Engan hef ég hitt sem kynntist
Öddu án þess að bindast henni
tryggðarböndum upp frá því. Margt
fólk bjó hjá Öddu og Jóni um tíma,
t.d. vegna skólagöngu. Margur
gestaleikstjórinn hjá LA dvaldi
nokkrar vikur í „Austurherberginu"
á Byggðaveginum, og settist gjarnan
fram í eldhús að kvöldlagi til skrafs
við Öddu með eitthvað gómsætt sem
hún hafði galdrað fram. Ég leyfi mér
að fullyrða að allt þetta fólk var
snortið af persónu Öddu, hlýju henn-
ar og góðgirni.
Upphrópunin „Adda amma“ hafði
löngum sérstakan gleðihljóm í rödd-
um barnanna okkar. Þau hlökkuðu
ævinlega til að sjá hana og þráðu
alltaf að fá að fara í heimsókn og
dveljast á Akureyri hjá ömmu og afa
t.d. að sumarlagi eða um páska. Ég
komst fljótt að því að það var ekki
einungis dekrið og ástúðin sem þau
sóttu í hjá ömmu sinni. Það voru líka
sögurnar. Adda sagði þeim margar
skemmtilegar sögur frá æsku sinni
á Þórshöfn, um alls kyns uppátæki
fólks sem bömin höfðu aldrei séð við
aðstæður sem þau gátu aldrei
kynnst. En þetta voru sögurnar sem
þau þreyttust aldrei á að biðja ömmu
sína að segja sér aftur og aftur. Mér
er það ljóst núna að þarna var að
verki eðlislægt næmi Öddu fyrir mik-
ilvægi uppruna okkar og nauðsyn
þess að vekja meðvitund ungviðisins
um þá þræði sem tengja kynslóð við
kynslóð, þræðina milli lifenda og
dauðra. Hún var að staðsetja börnin
í tilverunni.
Nú gæti einhver haldið að Adda
hafi alltaf verið að elda ofan í gesti
eða segja barnabörnunum sögur. Sú
mynd af henni væri ósönn. Hún var
mjög félagslynd og hafði gaman af
skemmtun og samneyti við fólk.
Adda greip lika oft í hin og önnur
störf utan heimilisins. Eftir að Jón
gerðist forstöðumaður elliheimlanna
á Akureyri 1968 tók hún stundum
að sér störf þar, einkum á Elliheimil-
inu í Skjaldarvík. Um árabil sá Adda
líka um aðgöngumiðasölu Leikfélags
Akureyrar og var sú vinna aðallega
unnin heima á Byggðavegi. Adda tók
virkan þátt í starfsemi kvenfélagsins
Framtíðarinnar, sat í stjórn þess um
árabil og fylgdist vel með málum
félagsins alla tíð.
Adda kunni vel að meta ýmsar
lystisemdir lífsins. Hún hafði mjög
gaman af því að vera vel klædd og
það með reisn og stíl eins og fleiri
þeirra Ingimarsdætra. Hún var af-
skaplega falleg og glæsileg kona allt
til æviloka. Áratuginn sem við Helga
bjuggum af og til í Suðurlöndum kom
Adda oft til langdvala hjá okkur og
reyndist þá vera talsvert sólgin í
sólböð. Svo dökk varð hún stundum
á hörund, og reyndar afkomendur
hennar í kvenlegg, að ókunnugir
hefðu svarið fyrir að þetta kvenfólk
væri upprunnið norðan Alpa eða
Pýreneafjalla. Lét ég þá oft ýmis
óvarleg orð falla um áreiðanleika
feðrunar bama í íslenskum útkjálka-
byggðum fyrr á öldum þegar erlend-
ir fiskimenn skutust þar oft í land.
Ekki móðgaðist Adda við mig fyrir
þann glannaskap fremur en annan
sem hún þurfti að þola af mér um
ævina. Frá henni til mín stafaði aldr-
ei öðru en hlýrri og glaðværri elsku-
semi.
Amþrúður Ingimarsdóttir mátti
þola bæði súrt og sætt um ævina
eins og gengur um okkur flest. Hún
átti við margs konar vanheilsu að
stríða, stundum mjög þráláta, en
náði sér furðuvel aftur með mikilli
þrautseigju. Sjúkdómur sá sem dró
hana til dauða greindlst ekki fyrr en
í desember síðastliðnum. Þessir síð-
ustu mánuðir urðu henni erfiðir og
þótt hún sýndi að venju æðruleysi
var loks var eins og hún héfði misst
baráttuþrekið og gæti helst hugsað
sér að fá að hvílast.
En hvaða lífsgæfa getur verið
meiri en sú sem Árnþrúði hlotnaðist,
að hverfa þannig burt úr þessum
heimi að allir hugsa til hennar djúpt
snortnir hlýhug og þakklæti? Við
ástundum margir ýmiss konar eftir-
sókn okkur sjálfum til handa og lát-
um oft hjartagöfgina víkja í hita
kappseminnar. En ef við mættum
velja samferðarfólki okkar mann-
kosti er ég ekki í vafa um að marg-
ir myndu nefna eiginleika á borð við
gjafmildi, góðvild og heilindi. Þessum
kostum var Arnþrúður Ingimarsdótt-
ir búin í ríkara mæli en flestir sem
ég hef kynnst. Fátt þætti mér vænna
um en að sjá afkomendur þessarar
yndislegu konu bera gæfu til láta sér
haldast á einmitt þessum eðlisþáttum
sem þau hafa tekið í arf frá ömmu
sinni og rækta þá með sér í hennar
anda. Það væri sá minnisvarði sem
ég veit að hún myndi helst kjósa sér
hér á jörðu.
Almættinu sé þökk fyrir að ég og
mínir skyldu fá að njóta samvista
við Amþrúði Ingimarsdóttur. Bless-
uð sé minning hennar. _
Ornólfur Árnason.
Tengadmóðir mín, Amþrúður
Ingimarsdóttir — Adda eins og hún
var ævinlega kölluð — lést á sumar-
daginn fyrsta. Þá var vor í lofti og
sú árstíð gengin í garð sem hún
unni. Því meiri sól, því meiri hiti,
þeim mun betur kunni Adda við sig.
Enda fannst manni oft eins og Adda
væri fremur suðrænnar ættar en
norrænnar. Þó var varla hægt að
fæðast norðar á þessu norðlæga landi
en hún — á Þórshöfn á Langanesi.
En þegar hún sveif um garðinn á
Byggðaveginum, í rósóttu pilsi og
bol eða víðri flaksandi blússu, stund-
um jafnvel með túrban á höfðu, ber-
fætt, orðin kolbrún á hömnd áður
en sólin byijaði að skína nokkuð að
ráði að manni fannst, varð manni
miklu frekar hugsað til Spánar eða
Ítalíu en Þórshafnar. Og víst er um
það að vel hefði Adda unað sér á
suðrænni slóðum þar sem hitinn los-
ar um allt mannlíf og tilfinningunum
gefinn lausari taumur en við eigum
að venjast hér. Kuldinn átti ekki vel
við hana, hvort sem var í lofti eða
mannlegum samskiptum.
En þó eitthvað hafí eflaust skort
á sól og hita á Þórshöfn, mátti vel
merkja af tali Öddu um æskuheimili
hennar þar, að þar réð birtan ríkjum
og yljaði hún sér oft við minningar
þaðan og svo bráðlifandi vom lýsing-
ar hennar að þegar ég kom með
Arnari, syni hennar, til Þórshafnar
fannst mér ég hafa þekkt foreldra
hennar, heiðurshjónin Oddnýju og
Ingimar, lengi. Systkinahópurinn var
stór, átta systur og tveir bræður sem
komust á legg og oft glatt á hjalla.
Þær systur vom hver annarri fal-
legri og faðir minn, sem var alinn
upp í Axarfirði, sagði mér að það
hefði sko ekki þótt neitt smáræði
þegar þær „Þórshafnarsystur" komu
ríðandi á mannamót.
En Adda var ekki bara falleg, það
sem einkenndi hana öllu meir var
alveg einstakur yndisþokki, bæði í
fasi öllu og framgöngu. Blíðlynd var
hún og glaðleg, prúð svo af bar og
alveg sérstaklega næm. Þetta næmi
hennar lýsti sér bæði í umhyggju
hennar og tillitssemi við allt og alla,
stundum svo að mér er ekki gmn-
laust um að hún hafi ýtt sjálfri sér
of mikið til hliðar, en líka í því að
hún tók óvenju vel eftir ýmsu því í
fari fólks, sem kannski fór fram hjá
öðrum. Þetta næmi, ásamt góðri
kímnigáfu og óvenjugóðri frásagnar-
og eftirhermulist, nýttist henni vel
þegar hún fór á flug og lýsti fólki
og atburðum. Var þá aiveg sama
hvort hún var að lýsa foreldrum sín-
um og æskuheimili, gamla fólkinu á
elliheimilunum, þar sem hún vann
ámm saman, eða bara hinu og þessu
sem fyrir augu og eyru bar. Hún gat
verið hreint óborganleg þegar hún
hermdi eftir tilsvörum, hreyfíngum,
fasi og tiltektum fólks og á þeim
stundum blandaðist mér ekki hugur
um að bömin hennar hefðu ekki síð-
ur erft leikhæfileikana frá henni en
föðurnum, sem þó var kunnur leikari
á Akureyri. En þó hún hefði gaman
af að segja frá og herma eftir því
spaugilega í fari fólks, einkenndust
allar sögurnar og eftirhermurnar þó
af hlýju og skilningi, sem bægðu frá
öllum grun um að hún væri að gera
grín að nokkmm manni eða gera lít-
ið úr fólki.
Það var lífsreynsla út af fyrir sig
að fylgjast með því hvernig Adda
gekk til allra verka. Hún gat bakað
tuttugu sortir af smákökum og laufa-
brauð ofaní alla fjölskylduna, án þess
að nokkurs staðar sæi hveitikorn á
gólfí, vegg eða svuntu, hún gat tek-
ið slátur án þess að blóðsletta eða
gor óprýddi eldhúsið, aldrei sá ég
Öddu „taka í gegn“ en alltaf var