Morgunblaðið - 05.05.1993, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 5. MAÍ 1993
Lítiim tíl beggja handa
* *
eftír Arna R. Arnason
Við umræður um Evrópska efna-
hagssvæðið (EES) á Alþingi og í fjöl-
miðlum hafa oft komið fram áhyggj-
ur af viðskiptahagsmunum okkar í
Bandaríkjunum. Hefur verið stað-
hæft að aðild að EES muni loka
okkur þar inni — og banna okkur
viðskipti við Bandaríkin.
Ég hef kynnt mér samninginn og
spurt utanríkisráðherra á Alþingi um
áhrif EES á viðskipti okkar og önnur
samskipti við Bandaríkin. Niðurstað-
an er tvímælalaus: EES útilokar ekki
að við flytjum út afurðir okkar og
vörur til ríkja eða heimshluta utan
þess. Við höfum allan rétt til að
tryggja hagsmuni okkar með samn-
ingum, um fríverslun og önnur sam-
skipti við ríki utan EES, svo sem
Bandaríkin, Japan og fleiri.
Hagsmunir beggja vegna
hafsins
Bandaríkin urðu fyrst ríkja til að
viðurkenna sjálfstæði íslands. Að síð-
ari heimsstyijöldinni lokinni urðu þau
langmikilvægasti markaður okkar
fyrir útflutning sjávarafurða og inn-
kaup á erlendum vörum. Upp úr
styijaldarlokum tókum við þátt í
stofnun Norður-Atlantshafsbanda-
lagsins (NATO) og gerðum síðar
vamarsamning við Bandaríkin. Við
höfum því átt mikil viðskipti, fjöl-
þætt og náið samstarf við Banda-
ríkjamenn sem hefur orðið okkur til
farsældar og hagsbóta.
Útflutningur til Bandaríkjanna
hefur minnkað og síðustu árin stund-
um ekki orðið nema um 1/8 af heild-
arútflutningi, en til Evrópu um 2/3
til Vi. Til þessa eru ýmsar orsakir,
s.s. breytt útflutningsstarfsemi okk-
ar, breyttur afli á íslandsmiðum,
áhrif framboðs og eftirspumar á
mörkuðum Evrópu og Bandapíkj-
anna, aðild að EFTA og fríverslunar-
samningur við EB. Aðstæður í milli-
ríkjaviðskiptum breytast sífellt. Ekki
ræður eingöngu áhugi okkar hvar
við seljum afurðir, heldur efnahagur
og kaupgeta, eftirspum og framboð
— markaðsaðstæður. Þá getur
stjómmálaástand leitt til stjórnvalds-
afskipta af inn- og útflutningi, sem
gerst hefur í EB. Bandaríkin geta
því á ný orðið okkur enn mikilvæg-
ari markaður en nú.
Sökum þessa spurði ég utanríkis-
ráðherra um viðskiptakjör okkar,
aðgang að markaði og samskipti við
Bandaríkin, í útflutningi sjávaraf-
urða, annarra afurða og varnings,
flutninga og þjónustu, tækniþróun
og flutningi tækniþekkingar, að-
gangi að menntastofnunum, rann-
sókna- og vísindastarfsemi. Fram
kom að við höfum ekki samning við
Bandaríkin um viðskipti né þessi
samskipti en fáum „bestu kjör“ í
tollum og markaðsaðgangi. Ráðherra
sagði að ríkisstjórnin hafi nýlega
skipað starfshóp til að undirbúa við-
ræður um fríverslunarsamning við
Bandaríkin, en þau hafa ekki sýnt
áhuga á tvíhliða samningum.
Viðskiptabandalög —
heimsmynd nútímans
Allt frá lokum síðari heimsstyij-
aldar hafa leiðtogar vestrænna ríkja
leitast við að leggja grundvöll að og
auka samskipti þjóða sinna og efla
vitund þeirra og skilning á sameigin-
legum hagsmunum. Samtök hinna
sameinuðu þjóða (SÞ) voru stofnuð
í stað Þjóðabandalagsins. Vestur-
Evrópuríki stofnuðu Evrópuráðið og
lögðu grunn að mannréttindasátt-
mála og yfirþjóðlegum stofnunum
sem fjalla um réttindi þegnanna og
hafa vald umfram stofnanir ríkjanna.
Þau efndu til samstarfs um viðskipta-
frelsi I stað hafta og ríkisafskipta
sem einkennt höfðu efnahagslíf Evr-
ópu um aldir, stofnuðu Efnahags-
bandalag Evrópu (síðar EB) 1957
og Fríversiunarsamtök Evrópu
(EFTA) 1960. ísland gekk í EFTA
1970 og gerði 1972 tvíhliða fríversl-
unarsamning við EB, en sjávarút-
vegsþáttur hans, bókun 6, tók gildi
1976. Allt frá stofnun EB og EFTA
hefur verið rætt um aukið samstarf
þeirra, 1984 ákváðu ráðherrar aðild-
arríkjanna að stefna að stofnun Evr-
ópsks efnahagssvæðis, enda tollaað-
lögun lokið með samningum hvers
EFTA-ríkis við EB og 1989 ákváðu
leiðtogar þeirra að hefja samninga-
viðræður um EES.
Samskipti pg samstarf þjóða og
ríkja innan SÞ, NATO, Evrópuráðs-
ins, EB, EFTA og EES er sprottið
af þessum meiði aukinna samskipta
þjóða sem vaxið hefur frá lokum
heimsstyijaldarinnar síðari. Fræ
hans er vissan um, að því meiri sam-
skipti sem verða með þjóðum heims
þeim mun meiri líkur verða á varan-
legum friði og stöðugleika í stjórn-
málum og efnahagsmálum, sem
verður undirstaða landvinninga á
öðrum sviðum mannlegrar viðleitni
og til aukinnar hagsældar.
Sambærileg framvinda hefur orðið
í öðrum heimshlutum. Um áratugi
hafa staðið viðræður'um fjölþjóðlegt
almennt samkomulag um tolla
(GATT). Enn hafa ekki ræst vonir
um að það verði alþjóðlegt fyrir-
komulag í milliríkjaviðskiptum og
sýnist langt í land. Því hafa ríki í
öðrum heimshlutum einnig stofnað
fríverslunarsamtök. Því má álykta
að heimurinn muni í milliríkjavið-
skiptum skiptast upp í fríverslunar-
samtök eða tollabandalög eftir
heimshlutum, en milli þeirra rísi á
hinn bóginn tollamúr, höft og bönn.
Við þessar aðstæður skiptir höf-
uðmáli að við tryggjum okkur að-
gang að mörkuðum þessara banda-
laga til útflutnings, markaðssetning-
ar og annarrar starfsemi svo og til
innkaupa og tryggingar annarra
hagsmuna.
Mikilvægi NAFTA
Bandaríkin, Kanada og Mexíkó
hafa samið um stofnun fríverslunar-
samtaka Norður-Ameríku —
NAFTA. Að vísu hafa þjóðþing þeirra
ekki fullgilt samninginn, og líklegt
að fleiri samninga þurfi vegna að-
stæðna í Mexíkó. NAFTA nær þegar
við stofnun yfir mikilvæga markaði
okkar í Bandaríkjunum, Kanada, sem
getur orðið mikilvægt markaðsland
fyrir afurðir okkar því þar eru
Árni R. Árnason
„Þar og í Kanada eru
fyrirtæki sem geta haft
hag af alþjóðlegu frí-
iðnaðarsvæði við Kefla-
víkurflugvöll.“
neysluvenjur áþekkar þeim sem við
þekkjum, og Mexíkó. Mexíkó hefur
óskað samstarfs um sjávarútveg,
sem getur orðið grundvöllur til mark-
aðssetningar á þekkingu, tækniþjón-
ustu, þróunar veiða og hráefnismeð-
ferðar, vöruþróunar og markaðs-
færslu. Mexíkó ertalið eiga framund-
an mikinn hagvöxt með vaxandi
framleiðni, tekjum og neyslu og því
álitlegt framtíðarmarkaðssvæði.
Þegar hefur komið fram eindreginn
vilji ríkja sunnar í álfunni fyrir aðild,
og hafa nokkur þeirra sýnt áhuga á
viðskiptum og samstaríT við okkur.
í Bandaríkjunum eru nú jákvæð
merki hagvaxtar og því ástæða til
að við tryggjum okkur þar áfram
bestu kjör til útflutnings fullunninna
sjávarafurða og til innkaupa. Þar og
í Kanada eru fyrirtæki sem geta
haft hag af alþjóðlegu fríiðnaðar-
svæði við Keflavíkurflugvöll, til að
ljúka endanlegri gerð vöru fyrir Evr-
ópumarkað og sem miðstöð birgða,
flutninga og dreifingar í þeim við-
skiptum.
Áf þessum ástæðum hef ég spurt
utanríkisráðherra á Alþingi og hvatt
til þess að ríkisstjómin undirbúi við-
ræður við NAFTA og lýsi vilja til
að gera fríverslunarsamning sem
jafnframt skapi grundvöll að víðtæk-
um samskiptum um þau málefni og
sameiginlega hagsmuni í milliríkja-
viðskiptum, efnahagsmálum, menn-
ingarmálum, tækniþróun og um-
hverfismálum. Mér til ánægju voru
svör hans jákvæð. Ríkisstjórn hefur
hafið undirbúning viðræðna og lýst
vilja til að gera slíkan samning.
Tryggjum hagsmuni okkar
Við íslendingar erum fámenn þjóð,
búum við einhæft atvinnulíf og erum
því viðkvæmir fyrir djúpum efna-
hagslægðum og neikvæðum verð-
sveiflum á erlendum mörkuðum. Því
er okkur nauðsyn að tryggja ávallt
góðan aðgang að mörkuðum þjóða
bæði í austri og vestri fyiir sjávaraf-
urðir og aðra framleiðslu, flutninga
og aðra þjónustu og heimildir til
hvers konar viðskipta á erlendri
grund. Við eigum mikið undir greið-
um aðgangi að nýjungum og nýsköp-
un í menntun, vísindum og tækni.
Okkur er brýnt að eiga aðild að sam-
starfí þjóða um baráttu gegn meng-
un, vemdun umhverfís, nýtingu lif-
andi og lífrænna náttúruauðlinda
miðað við endurnýjun þeirra, nýtingu
hreinna og endurnýjanlegra orku-
gjafa. Okkur er afar mikilvægt að
eiga góð og traust samskipti við
aðrar þjóðir um hvers konar sameig-
inlega hagsmuni.
Það er skoðun mín að okkur sé
brýnt að vinna nú þegar að samning-
um um viðskipti, fríverslun, mark-
aðsaðgang, rétt til starfsemi og önn-
ur samskipti á sviði menntamála,
umhverfismála, tækniþróunar o.fl.
við Bandaríkin og fríverslunarsam-
tök Norður-Ameríku, NAFTA. Ég
fagna því að ríkisstjórn Davíðs Odds-
sonar hefur lagt grunn að undirbún-
ingi viðræðna af okkar hálfu, lýst
yfír vilja til slikrar samningsgerðar
og leitað eftir viðræðum.
Höfundur er þingmaður
Sjálfstæðisflokksins fyrir
Reykjaneskjördæmi.
Opið bréf í tilefni af
ári aldraðra í Evrópu
eftirÞóruÁ.
Arnfinnsdóttur
Ágæti samstarfsmaður í öldrunar-
þjónustunni.
Ég læt loks verða af því að stinga
niður penna til að ráðgast við þig
um vanda, sem hlýtur að valda þér
áhyggjum engu síður en mér. Því
hann snertir öldrunarþjónustuna,
sem við erum bæði þátttakendur í.
í hreinskilni er ég sáróánægð með
þjónustuna í heild sinni og langar
að vita hvort þú ert það ekki líka.
Ég er óánægð vegna þess að mér
virðist allt sem ég sé og heyri leiða
til þeirrar döpru niðurstöðu að fáar,
ef nokkrar, stofnanir, sem annast
aldraða sjúka, mæta, svo fullnægj-
andi geti talist, andlegum, tilfinn-
ingalegum og félagslegum þörfum
skjólstæðinga sinna. Alltof margir
aðstandendur, til að tilviljun geti tal-
ist, hafa trúað mér fyrir vonbrigðum
sínum og sársauka vegna þess að
þeir eru ekki sáttir Við þá þjónustu
sem öldrunarstofnanir veita sjúkum
ástvinum þeirra. Þeir séu þar vansæl-
ir, einmana, óvirkir og jafnvel óvirt-
ir. Svo er það sem sárast er að heyra,
fólk er í ráðaleysi með hvert það á
að snúa sér með kvartanir sínar og
er jafnvel hrætt við að láta þær uppi,
af ótta við undirtektir stjórnenda og
ráðamanna. Sumir þessara aðstand-
enda þekkja jafnvel til þriggja, fjög-
urra stofnana og hafa svipaða sögu
að segja af þeim öllum. „Líkamlegur
aðbúnaður góður,“ segja þeir, „en
...“ Og svo kemur sagan. Annað
er sláandi í frásögnum þessa fólks:
Þótt það sé ósátt við þjónustuna í
ÁR ALDRAÐRA
í EVRÓPU 1993
heild sinni, þá fellir það góða dóma
og hrósar oft mjög þjónustu ein-
stakra starfsmanna sem eru þá ekk-
ert endilega stjórnendur eða aðrir
faglærðir starfsmenn. Þetta segir
okkur að einhveiju hlýtur að vera
ábótavant í menntun og þjálfun þess
starfsfólks, sem ræðsttil þjónustunn-
ar og veldur henni ekki betur en
raun ber vitni. Það virðist engin vissa
fyrir því að hún færi honum þá mann-
þekkingu, viðhorf og fágun í mann-
legum samskiptum sem þarf til að
valda svo vandasömu og ábyrgðar-
fullu starfí, sem umönnun aldraðra
sjúkra er.
Skýr þjónustustefna
Öldrunarþjónustuna vantar öðru
fremur samræmda og skýra þjón-
ustustefnu, sem byggir á heildrænni
þekkingu á þörfum aldraðra, heil-
brigðra sem sjúkra. Hún þarf jafn-
framt að ábyrgjast og tryggja að
allir starfsmenn hennar hafí þessa
þekkingu og kunni að útfasra hana
í starfi svo viðunandi sé. í dag er
að fínna fjöldann allan af sálfræði-
kenningum er leitt gætu til þessarar
þekkingar. Sumar þessara kenninga
er svo aðgengilegar og Ijósar að
skynsöm manneskja getur fljótt farið
að nota þær sér til gagns án tillits
til annarrar þekkingar eða skóla. Ef
stjómendur öldrunarþjónustunnar
gerðu öllum stofnunum sínum skylt
að velja og leggja einhveija þessara
kenninga til grundvallar þjónustu
sinni, þá myndi það fljótt leiða til
stóraukinna þjónustugæða. Þá auð-
vitað að því tilskyldu að öllum starfs-
mönnum verði kynnt og kennd sú
kenning sem fýrir vali yrði.
Kenningar Abrahams Maslows
Árið 1978 var ég í Noregi við nám
í hjúkrunarkennslu. Þar hófust fýrst
kynni mín af kenningum bandaríska
sálfræðingsins Abrahams Maslows.
Nemendum voru þá kynntar ýmsar
sálfræðikenningar til að leggja til
grundvallar hjúkrun.
Kenningar Maslows vöktu fljótt
athygli mína, einkum sá hluti þeirra
er fjallar um grunnþarfir mannsins,
sem hann skilgreinir og flokkar á
ákveðinn hátt. Maslow gerði hug-
myndalíkan að þessum kenningum
og á ég þar við hinn þekkta þarfapýr-
amída. Fögnuður minn var því mik-
ill er ég við lestur nýútkominnar
amerískrar kennslubókar komst að
því að höfundamir notuðu þarfa-
kenningar Maslow sem grunn að
Þóra Á. Arnfinnsdóttir
„Því auk þess að vera
auðskildar, þá eru þær
sífelld áminning þess
að maðurinn er ein
samræmd heild líkama
og sálar, sem ávallt ber
að umgangast sem slík-
an.“
kennslu sinni. Þetta var árið 1982,
þá var ég starfandi við Nýja hjúkrun-
arskólann, sem um árabil annaðist
sérfræðinám hjúkrunarfræðinga hér
á landi. Bókin fjallaði um öldrunar-
hjúkrun og hana las ég ásamt nem-
endum, sem voru í öldrunarhjúkrun-
arnámi 1983. Kenningar Maslows
og umrædd kennslubók, færðu mér
þann breytta og aukna skilning á
hjúkrun, sem ég hef leitast við að
efla og útfæra í starfi mínu æ síðan.
Heildræn hugmyndafræði
Það er vandi og algeng kvörtun
þeirra, sem veita öldruðum sjúkum
umönnun og hjúkrun, að mestallur
tími þeirra fer í að aðstoða þá við
uppfýllingu líkamlegra þarfa þeirra.
Þetta þarf þó ekki að vera svo mikið
áhyggjuefni ef starfsmaðurinn kann
þá list að hlúa samtímis að hinum
tilfínningalegu þörfum. Þ.e.a.s. kann
að efla öryggiskennd, sýna virðingu,
vera vinur og félagi jafnt sem þjón-
ustugafí. Ein markvissasta og fljót-
virkasta aðferð sem ég þekki til að
kenna honum þetta, er að kenna
honum að beita þarfakenningum'
Maslow. Því auk þess að vera auð-
skildar, þá eru þær sífelld áminning
þess að maðurinn er ein samræmd
heild líkama og sálar, sem ávallt ber
að umgangast sem slíkan. Síðast en
ekki síst felst í kenningunum mikil-
vægur siðferðislegur boðskapur og
ákveðin sjálfsræktarkrafa, sem við-
komandi er knúinn til að sinna, eigi
hann að ná góðum tökum á starfí
sínu. Allir vita hvemig sameiginlegur
skilningur, metnaður og markmið
getur fengið sundurleitasta hóp
manna til að ná aldeilis ótrúlegum
árangri. Slíkan liðsanda þurfa stjórn-
endur hjúkmnar- og sjúkrastofnana
að skapa með starfsmönnum sínum
og þann skilning að einvala lið þarf
til að veita úrvals þjónustu.
Að lokum
Ágæti samstarfsmaður, eins og
ég get um í upphafi þessa bréfs, þá
er tilgangur minn að ná til þeirra
ykkar, sem fínnst úrbóta þörf í öldr-
unarþjónustunni og eruð tilbúin að
leggja ykkar af mörkum til þess. Ég
skora á ykkur ófaglærð sem faglærð
að við fömm að vinna saman sem
einn hópur. Við eigum að sameinast
um að leita leiða til að vinna öldran-
arþjónustunni þann gæðastimpil að
við getum stolt og ánægð notið þess
að vera starfsmenn hennar.
Höfundur er
geðþjúkrunarfræðingur og
hjúkrunarkennari og ernú
forstöðumaður dagvistar fyrir
heilabilaða í Reykjavík.