Morgunblaðið - 22.06.1993, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 22. JÚNÍ 1993
Magdalena Schram
blaðakona
„Magdalena Schram fædd 11.
ágúst 1948 - dáin ???“ skrifaði hún
í minningarbók mína árið sem við
lukum fullnaðarprófi frá Melaskól-
anum tólf ára að aldri.
Nú hefur tíminn veitt svarið við
spumingarmerkjunum, og það svar
kom alltof fljótt.
Ég man enn þegar hún kom sem
stormsveipur i bekkinn okkar, 8 ára
A: geislandi, hvik, hárið rauðleitt
og úfið, augun brún og tindrandi.
Malla varð strax sætasta stelpan í
bekknum en um leið einn af okkur
strákunum. Við urðum. samferða
sem skólafélagar allt að stúdents-
prófi og Malla var alltaf sami félag-
inn: Fyndin, hvöss, sönn, meðvituð
og gagnrýnin án þess að glata hinni
eðlislægu hiýju sinni.
Þegar kvenfrelsishreyfíngunni
fór að vaxa fískur um hrygg var
Malla sjálfskipuð í þá forystusveit.
Hún hafði alla tíð barist fyrir mann-
réttindum og jafnrétti; þessir þættir
vom hluti af eðli hennar og skap-
gerð.
Leiðir okkar lágu oft saman í
blaðamennskunni. Hún var góður
starfsbróðir, réttsýn, raunsæ, vönd-
uð og afkastamikil. Lífskraftur
hennar, sjálfstæði, dómgreind og
persónuleiki nutu sín til fulls í fjöl-
miðlum, hvort sem hún skrifaði í
blöð, flutti pistla í útvarp eða stjórn-
aði sjónvarpsþáttum. Hún var ein-
faldlega góður blaðamaður.
Malla var baráttukona. Hún barð-
ist fyrir þeim málstað sem hún trúði
á, hún barðist fyrir tilfínningum sín-
um og hún barðist fyrir ástvini og
samherja. Hún barðist við ólækn-
andi sjúkdóm og loks við dauðann
af þeim krafti og æðruleysi sem hún
ein bjó yfir.
Nú er baráttu hennar lokið og
við taka spumingarmerki eilífðar-
innar.
Ingólfur Margeirsson.
Við höfðum hreiðrað um okkur í
hlýlegri stofunni hjá Sirrý Dúnu á
Framnesveginum. Á borðinu logaði
kertaljós, okkur leið vel, eftirvænt-
ing lá í loftinu og við skynjuðum
að framundan var tími ævintýranna.
Þetta var haustið 1981 eftir fund
sem við héldum á Hótel Borg til að
kanna hvort hljómgrunnur væri fyr-
ir því að bjóða fram sérstakan
kvennalista í borgarstjórnarkosn-
ingunum að vori. Okkur fannst stór-
kostlegt hve fundurinn var fjölsóttur
og undirtektir jákvæðar. En mundi
allur þessi fjöldi mæta til leiks ef
stofnað yrði formlega Kvennafram-
boð? Síminn hringir, Malla er í sí-
manum. Hún ásamt fleiri konum
voru að ræða hvað fundurinn hefði
haft sterk áhrif á þær og vildu fá
að hitta okkur. Fæstar okkar þekktu
Möllu nema af afspurn. Skömmu
síðar stormaði hún inn ásamt nokkr-
um vinkonum. Þetta var í fyrsta
skiptið sem ég hitti Möllu. í minn-
ingunni lagði hún ekki mikið til
málanna þetta kvöld. En hún átti
eftir að láta þess meira að sér kveða
síðar, enda bjó hún yfir eldmóði
frumkvöðulsins.
Á þessum árum vann hún sem
blaðakona á Dagblaðinu Vísi.
Seinna sagði hún að áhugi sinn á
Kvennaframboðinu hefði vaknað
eftir blaðamannafund sem við héld-
um fyrir fundinn á Hótel Borg. Rit-
stjóramir höfðu auðvitað sent blaða-
konu þangað. Eftir blaðamanna-
fundinn lét hún Möllu heyra hvað
sér fyndist framboðshugmyndin frá-
leit og var yfír sig hneyksluð á sum-
um tilsvörunum. Fannst ljóst að
þessar konur hefðu enga afstöðu
tekið til mikilvægra mála. M.a. hefði
einhver spurt hvaða stefnu við hefð-
um í hafnarmálum, málaflokki sem
við höfðum aldrei velt fyrir okkur.
Helga Kress svaraði um hæl að
auðvitað myndum við beita okkur
fyrir því að setja handrið á allar
bryggjur svo að börnin dyttu ekki
í sjóinn! Svarið var jafn fráleitt og
spumingin og Möllu fannst að þama
fæm konur sem hún ætti samleið
með. Seinna átti ég eftir að kynn-
ast Möllu betur, leiftrandi gáfum
hennar, ríkri kímnigáfu og hnitmið-
uðum tilsvömm. Glettnin í brúnu
augunum var aldrei langt undan.
Malla lét tilleiðast að vera í 3.
sæti á fyrsta framboðslista Kvenna-
framboðsins í sveitarstjórnarkosn-
ingunum árið 1982. Sem varafull-
trúi sat hún oft í borgarstjórn auk
þess sem hún gegndi fjölmörgum
öðmm trúnaðarstörfum fyrir hreyf-
inguna. „Mér líkar ákaflega vel að
vera ein af konunum á bak við kon-
umar,“ sagði hún í nýlegu viðtali í
Veru þegar hún var spurð hvort hún
hafi aldrei verið ósátt við að hafa
aldrei verið oddamanneskja í hreyf-
ingunni.
En þótt Malla hafi ekki verið full-
trúi Kvennalistans á þingi eða haft
langa viðdvöl í borgarstjórn var hún
ein af máttarstólpunum okkar. Hún
var sú sem leitað var til þegar mik-
ið lá við. Þegar flytja þurfti ræðu,
skrifa grein í Veru eða ef einhver
umdeild mál komu upp á yfirborðið
sem þurfti að kryfja, fínna nýja fleti
eða sýn á — var Malla kölluð til.
Hún var alltaf óhrædd við að gagn-
rýna og viðra nýjar hugmyndir,
skoða mál frá nýjum og óþekktum
sjónarhóli. En hún var líka óhrædd
við að skipta um skoðun, endur-
skoða mál og kunni að hlusta á aðra.
Landsfundarsamþykkt Kvenna-
listans sem hún og Þórhildur sömdu
eitt árið sýnir hve fjarri það var
henni að fara troðnar slóðir. Álykt-
unin var stuttorð fléttuð í kringum
ljóð Jórannar Sörensen.
ef þú gengur of lengi troðna slóð, hættirðu
að sjá upp úr tröðunum, gakktu ótrauð beint
af augum, þegar efsta tindi er náð, mun
ekkert skyggja útsýni þitt, en hugaðu að
fótabúnaði þínum áður en þú leggur í urðina
Stærst var þó Malla þegar Hörð-
ur og Arnar studdu hana upp í
ræðustólinn á Hótel Borg í mars sl.
á tiu ára afmæli Kvennalistans. Þar
talaði hún m.a. um framtíðina, ungu
stúlkurnar sem væru frjálslegri og
sjálfsömggari en við hefðum verið
sem sýndi afrakstur vinnu kvenna,
bæði okkar og fyrri kynslóða. Á
meðan hún talaði fannst mér lýsing-
in eiga við hana sjálfa. í mínum
huga bjó Malla yfir öllum þeim eig-
inleikum sem hún tileinkaði ungu
stúlkunum og framtíðinni.
Uti er hlý og björt vornóttin. Við ,
Kvennalistakonur höfum vakað
saman margar vornætur og margar
minningar em tengdar þeim. Hver
veit nema við munum einhvers stað-
ar, einhvern tímann sitja með Möllu
aftur í nóttlausri voraldar veröld og
leggja á ráðin á ný.
Elsku Hörður, Halla, Katrin og
Guðrún, hugur okkar allra er hjá
ykkur. Ég votta ykkur mína dýpstu
samúð.
Kristín Jónsdóttir.
Tíminn líður svo fljótt og allt í
einu er allt orðið of seint. Hún
Malla er horfín á braut, á vit ann-
ars heims, þar sem hún mun ömgg-
lega ekki láta sitt eftir liggja frekar
en hún gerði hér í þessum heimi.
Ég hugsaði alltaf um Möllu sem
bestu vinkonu mína þó að samvera-
stundunum fækkaði með ámnum,
líklega bæði vegna breyttra áhuga-
mála og ólíkra fjölskylduaðstæðna.
Við kynntumst fyrst þegar Malla
kom í A-bekkinn í Melaskóla í 8-ára
bekk. Hún varð strax áberandi og
tók fljótt forystu í stelpnahópnum.
Ég man að ég dáðist mikið að því
hvað hún var flink að teikna, hesta-
myndir vom hennar uppáhald. Það
kom líka fljótt í Ijós að hún átti
auðvelt með að setja saman texta,
bæði í bundnu og óbundnu máli.
Hún samdi endalaust vísur um alla
mögulega hluti sem vom að gerast
í kringum okkur.
Þegar við komum í 11 ára bekk
hafði hún og Vilmundur heitinn
Gylfason forystu um að stofna
„klíku“ í bekknum, en það var í tísku
þá. í hana vom valdar fimm stelpur
og fímm strákar. Það þótti mikil
upphefð í því að vera valin í þennan
hóp. Markmið klíkunnar var að hitt-
ast á laugardögum heima hjá ein-
hveijum úr hópnum og dansa og
var þá oft tjúttað af lífi og sál.
Þessi hópur brallaði reyndar ýmis-
legt fleira saman næstu tvö árin,
en þá var komið að því að flytjast
í gagnfræðaskóla. Af stelpunum í
klíkunni voram það bara við Malla
sem fómm í Hagaskólann. Klíkan
lagðist af en við Malla héldum hóp-
inn, þar sem bestu vinkonur okkar
beggja fóm í aðra skóla. Við urðum
upp frá því bestu vinkonur og mikl-
ar samlokur næstu árin eða allt þar
til leiðir skildu eftir stúdentspróf.
Mér er minnisstætt sumarið eftir
fyrsta bekk, en þá fómm við báðar
í sveit. Við skrifuðumst á vikulega
allt suniarið, það mátti ekki minna
vera, það var svo margt sem við
þurftum að segja hvor annarri og
velta vöngum yfír. Ég á margar
ógleymanlegar stundir frá þessum
árum. Malla átti stóra fjölskyldu og
það var alltaf gaman og gott að
koma í Sörlaskjólið, þar sem ávallt
var líf og fjör og vel tekið á móti
manni. Við dvöldumst líka oft í sum-
arbústað fjölskyldunnar, að Kross-
hól í Mosfellssveit, bæði í upplestr-
arfríum og við önnur tækifæri. Ekki
má gleyma útreiðartúmnum í Ell-
iðaárdalinn sem urðu þó nokkrir í
gegnum árin.
Endalaust væri hægt að draga
fram minningar t.d. skíðaferðirnar
í Skálafell um páskana sem vora
ævintýralegar, þó að skíðakunnátt-
an væri ekki upp á marga físka. í
mínum huga em þessi ár öll ein
skemmtun, aðallega af því að það
var alltaf svo gaman þar sem Malla
var og við vorum oftast saman.
Eftir stúdentspróf liðu um 10 ár þar
sem við vorum meira og minna til
skiptis í útlöndum og hittumst ekki
oft. Þó tókst okkur sumarið 1974
að mæla okkur mót í París, ég frá
Svíþjóð og hún frá Englandi. Við
fómm þá saman í fjögurra vikna
ökuferð um Evrópu. Þetta var af-
skaplega skemmtileg ferð, þar sem
aldrei var gist öðm vísi en í tjaldi
og aldrei keyptur matur á veitinga-
húsi, fjárráðin leyfðu ekki slíkan
munað. Ferðin var síst verri fyrir
það.
Malla eignaðist yndislegan lífs-
förunaut, sem er Hörður Erlingsson
og þrjár dásamlegar dætur sem nú
missa mikið.
Við sem fylgdumst með Möllu
síðustu mánuðina dáðumst að vilja-
styrk hennar og lífskrafti. Það er
umhugsunarvert hvers vegna svo
hæfíleikarík kona, sem átti svo
mörgum verkefnum ólokið, skuli
tekin frá okkur í blóma lífsins. En
eins og svo oft hefur verið sagt
áður þá em vegir guðs órannsakan-
legir og maður verður að trúa því
að allt hafi einhvem tilgang. Það
er ekki hægt að láta hjá líða að
dást líka að dugnaði og viljastyrk
Harðar við að hlúa að Möllu þessa
síðustu mánuði. Malla sagði ein-
hvern tíma við mig: „Ég skil ekki
hvað hann Hörður getur verið góður
við mig og verið svo duglegur að
hugsa um heimilið og stelpurnar."
Kæri Björgvin og systkini Möllu,
elsku Hörður, Halla, Katrín og Guð-
rún, megi guð blessa ykkur og
styrkja í sorg ykkar. Andi Möllu
mun lifa áfram.
Margrét Eggrún.
Ein fyrsta minning mín um Möllu
er frá fundi á Hallveigarstöðum
haustið 1981. Þar vom saman
komnar tugir ef ekki hundruð
kvenna til að ræða um hvemig
skyldi standa að sérstöku framboði
kvenna í næstu bæjarstjómarkosn-
ingum. Loftið var rafmagnað enda
þótti tiltækið óhemju djarft og sýnd-
ist sitt hverri hvernig væri að fram-
kvæma slíka aðgerð. Malla stóð upp
á stól og stýrði umræðum og at-
kvæðagreiðslum og sagði alltaf með
stakri ró þegar talning atkvæða og
fundarsköp fóm úr böndum — Jæja,
þá reynum við bara aftur!
Þetta var upphafíð að ævintýrinu
mikla — vorinu 1982 þegar konur
settu á sig skotthúfur og geystust
um bæinn á heyvögnum, boðandi
nýja sýn á samfélagið, glaðar og
reifar yfir því að hafa þorað — en
ekki síst yfír því að hafa fundið
hver aðra sem var kannski það mik-
ilvægasta. En eins og í öllum ævin-
týmm vom prófsteinar og þrautir
sem þurfti að sigrast á og þá varð
stundum að reyna aftur. Malla leit
á hindranir sem ögrun sem heillandi
var að takast á við. Ringulreið er
upphaf allrar sköpunar, sagði hún
við mig hérna á dögunum, því þá
verður maður að leita nýrra leiða.
Áskoranimar urðu margar og verk-
efnin sem hún leysti óþijótandi. Það
var alltaf eftirvænting í loftinu þeg-
ar Malla hóf máls. Eldmóðurinn og
heilindin fylgdu henni, ný og fijó
sýn á viðfangsefnin, lýsti upp áður
ógreiðfærar leiðir og gerði þau að
skemmtilegum verkefnum. Aldrei
var neitt gert með hálfum huga og
aldrei vikist undan enda virtist ekk-
ert ómögulegt þegar Malla var ann-
ars vegar. Þegar líkamsþrekið þvarr
varð hugurinn öflugri og hver stund
nýtMil að hvetja og styrkja okkur
hinar við að láta ekki deigan síga
í baráttunni gegn óréttlæti og ójöfn-
uði.
Myrkrið meðtók ekki ljósið, segir
í ritningunni og víst er að bjartsýn-
in sem einkenndi glaðværan hópinn
í árdaga Kvennaframboðsins hefur
oft orðið að lúta í lægra haldi fyrir
myrkrinu. Það er erfítt á þessu
augnabliki að láta ekki sorgina
byrgja sér sýn, en við verðum að
halda áfram. Að leiðarljósi höfum
við kyndilinn hennar Möllu sem lýs-
ir okkur langt inn í myrkrið ef við
sýnum bara brot af því hugrekki
sem hún hafði.
Við Óli eram þakklát fyrir þær
stundir sem við áttum með Möllu
og vottum ástvinum hennar samúð
okkar og um leið og við biðjum
þess að almættið leggi líkn með
þraut í sorg þeirra. Guð blessi minn-
ingu Magdalenu Schram.
María Jóhanna Lárusdóttir.
Vera — tímarit um konur og
kvenfrelsi kveður Magdalenu
Schram með þakklæti og virðingu.
Einnig með sorg og sámm söknuði.
Þegar flett er í gegnum öll tölublöð-
in sem út hafa komið á rúmlega tíu
ára ferli Veru er augljóst að Ms,
eins og stendur gjarnan undir grein-
unum hennar Möllu, var bæði „fljót-
ur og góður penni“ og henni var
fátt óviðkomandi. Malla skrifaði um
borgarmál, leikhús, bókmenntir,
umferðarmál, móðurást, auglýsing-
ar og karlfjandsamlegar afþreying-
arbókmenntir svo eitthvað sé nefnt.
Hún tók fjöldann allan af viðtölum
og má þar nefna Samtalið enda-
lausa sem er ómetanleg heimild um
íslensk kvennabaráttu frá tímum
kvennablaðsins Melkorku til þess
tíma. Óhefðbundið viðtal Ms við
Rebeccu fulltrúa Afríska þjóðar-
ráðsins er áhrifaríkt og sýnir vel
hvernig aðskilnaðarstefna stjórn-
valda er skipulagt þjóðarsálarmorð,
eins og segir í viðtalinu.
Verk Möllu spanna allt iitróf
kvenfrelsisbaráttunnar og hún var
óþreytandi að þýða áhugaverðar
greinar eða viðtöl úr erlendum blöð-
um. Hugurinn var fijór, hugsunin
skörp og hún hafði einstakan hæfí-
leika til að orða hlutina upp á nýtt.
Sjá hlutina frá öðru sjónarhorni og
benda á nýjar lausnir. Hún notaði
ekki aðeins orð í baráttu sinni fyrir
kvenfrelsi heldur einnig teikni-
myndasögur sem endurspegla góð-
látlega kímnigáfu hennar og fjöl-
breytta hæfíleika.
Magdalena Schram var virk í rit-
nefnd Veru frá fyrstu tíð Veru til
sinnar hinstu stundar. Virknin tók
á sig ýmsar myndir. Fyrstu sex árin
sat hún í ritnefnd með öllu sem því
fylgir: Skrifaði greinar, tók viðtöl,
útvegaði myndefni og stundum fyr-
irsætur, lagði línur um útlit, próf-
arkalas, setti blaðið, kom því í gegn-
um prentsmiðju og efnistók það,
teppalagði skrifstofuna og leitaði
tilboða. Seinna dró hún sig í hlé frá
ritnefnd en var ætíð tilbúin til að
leggja sitt af mörkum, óumbeðin
ef ekki beðin. Malla tók viðtöl, skrif-
aði greinar og kom með ábendingar
um áhugaverð efni. Vera var henni
einkar hugleikin og hún var ófeimin
við að láta í ljós skoðanir sínar. Hún
lagði áherslu á að möguleikarnir
væru óþijótandi og það væri okkar
að skilgreina og skoða málin út frá
okkar eigin forsendum. Feminismi
væri ekki kennisetning heldur lif-
andi hugtak sem ætti ekki að setja
ókkur skorður. Síðasta lesendabréf-
ið kom frá henni í maílok og hún
var að vinna að viðamikilli grein um
tabú í kvennahreyfingunni þegar
hún féll frá. í viðtali við Veru síðast-
liðið haust segir Malla að starf sitt
með Kvennaframboði, Kvennalista
og Vera hafi verið eitt af ævintýmm
lífsins. Við sem vorum þátttakendur
með henni í einum kafla þessa ævin-
týris þökkum henni samfylgdina —
og samvinnuna. Herði, dætmnum
og öðrum aðstandendum vottum við
samúð okkar.
Fyrir hönd Veru,
Ragnhildur Vigfúsdóttir.
Það er sárt, svo óendanlega sárt,
að kveðja Magdalenu Schram hinstu
kveðju svona allt of snemma, þó það
sé ekki óvænt. í fímm ár hefur hún
tekist á við dauðann — og lífíð í
senn. Malla velktist ekki í vafa um
að lífíð hefði verið henni gefíð til
að takast á við það og marka þar
sín spor, á sama hátt gafst hún
ekki dauðanum heldur veitti hún
honum viðspyrnu. Það átti ekki við
hana að sitja hjá og láta aðra um
að búa henni lífsumhverfi. Hún trúði
því að hún gæti haft áhrif og að til
þess hefði hún ekki einungis rétt,
heldur bæri henni skylda til að axla
ábyrgðina sem í því felst.
Malla hafði sérstakt lag á að velta
upp nýjum flötum á málunum og
ekkert var henni óviðkomandi eða
heilagt. Henni tókst að varðveita
bemskan frumkraft forvitninnar og
virkja hann svo að eftir var tekið,
ákafinn var barnslegur en þekkingin
og menntunin sem að baki lá var
mikil. Malla var með háskólapróf í
bókmenntum og heimspeki en
menntun hennar var miklu fremur
fengin af lífinu sjálfu. Hún nýtti
hveija stund og öll skilningarvitin
til að safna brotum reynslunnar í
sjóð til að byggja úr nýja og fyllri
lífssýn og betri heim. Ekkert var
svo smátt eða lítils virði að henni
fyndist óþarfí að gefa því gaum í
þeirri viðleitni. En hún var óþolin-
móð, óvægin og kröfuhörð, sem
bitnaði ekki síst á henni sjálfri og
henni lá mikið á og þá skorti hana
stundum þolinmæði til að bíða eftir
okkur hinum. Þess vegna verkaði
hún stundum kaldranaleg og jafnvel
hrokafull á þau sem þekktu hana
ekki þeim mun betur.
Malla var broddflugan sem stakk
án þess að gera boð á undan sér
og undan því sveið stundum, en hún
var líka kvenna fúsust til að leggja
á sig mikla vinnu í samræður og
vangaveltur, ekki til að sætta sjón-
armið með því að vinda úr þeim
al]an ferskleika, heldur til að skapa
nýja o g umfram allt frjóa niðurstöðu
úr ólíkum viðhorfum. Hún vann sér-
lega vel í hóp og gekk í öll verk og
Islenskur efniviður
íslenskar steintegundir henta margar
afar vel í legsteina og hverskonar
minnismerki. Eigum jafnan til fyrir-
liggjandi margskonar íslenskt efni:
Grástein, Blágrýti, Líparít og Gabbró.
Áralöng reynsla.
Leitið
upplýsinga.
■v-
BÍS. HELGASON HF
ISTEINSMIÐJA
SKEMMUVEGI 48 • SÍMI 91-76677