Morgunblaðið - 29.07.1993, Blaðsíða 12

12 '_____________MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 29. JÚLÍ 1993_
Ogri við heyraarlaus böra
Nokkur börn úr táknmálskómum kveikja á kertum á 10 ára afmæli kirkju heyrnarlausra.
eftir Sif Ingólfsdóttur
Ég þakka skólastjóra Heyrn-
leysingjaskólans, Gunnari Salvars-
syni, fyrir að vekja athygli okkar
almennings með grein sinni „Til
varnar heyrnarlausum börnum“,
sem birtist hér í Morgunblaðinu
þann 17. júní, þjóðhátíðardegi okk-
ar íslendinga. Mannréttindabrot-
um og virðingarleysi gagnvart
heyrnarlausum virðast ótrúlega lít-
ii takmörk sett. Heyrnarlausir hafa
fullan rétt á því að ákvarða sjálfir
úm öll þau mál sem þá varða. í
þessu tilfelli eru það þeir sem eru
neytendurnir fyrst og fremst. A
borði menntamálaráðherra liggur
tillaga frá nefnd um að flytja
Heymleysingaskólann. Tillagan
felur í sér að slíta hann úr sam-
hengi við núverandi táknmálsum-
hverfi en byggja í stað þess tvo
nýja grunnskóla á söniu lóð, annan
fyrir heyrandi og hinn fyrir heyrn-
arlaus börn, svokallaðan tvíbura-
skóla. Sú umræða fræðsluyfirvalda
í þjóðfélaginu í dag að koma á
blöndun heilbrigðra og fatlaðra
barna í skólum landsins gengur
þvert á hagsmuni heymarlausra,
og gegnir þar allt öðru hlutverki
með fötlun annarra bama sem
geta bæði heyrt og talað, þó þau
séu á einhvem hátt skert.
Heyrnarleysi ólíkt annarri
fötlun
Heymarleysi er í eðli sínu afar
ólíkt annarri fötlun, því um er að
ræða einangrun frá samskiptum
við þá, sem ekki kunna táknmál.
Það er einfalt að skilja aðstæður
og kjör heyrnarlausra. Fólk telur
sig vita, hvað heymarleysi er, en
vinnur í raun gegn hagsmunum
heyrnarlausra í þeirri góðu trú að
verið sé að gera vel. Fljótt á litið
lítur þessi tillaga ekki illa út, líkt
eftir Þórdísi
Bachmann
Þegar talað er um minnkandi
kaupmátt almennings og nauðsyn
þess að tvær fyrirvinnur séu á
hveiju heimili, verður mér oft
hugsað til konu sem ég þekki sem
rekur sjálfa sig, fimm ára barn og
íbúð á 80.000 króna útborguðum
mánaðarlaunum. Lífið væri erfitt
ef ekki kæmu til barnabætur fjór-
um sinnum á ári, svo ekki sé
minnst á uppskeru ágústmánaðar
í formi endurgreiddra vaxtabóta,
sem voru 60.000 krónur á síðasta
ári. Þrátt fyrir þessi „uppgrip“ er
varla nokkur ákvörðun í lífi hennar
sem ekki grundvallast á talnafræði
hlutskiptisins; hún fæst við stöðug-
an útreikning króna og aura í réttu
hlutfalli við þarfir og þrár. Hún
álítur sparsemi nauðsynlega en lít-
ur einnig á hana sem list, skap-
andi afl, hæfíleikann til að gera
eitthvað úr nánast engu.
Hún skammtar sér 34.000 krón-
ur á mánuði í mat og bensín. Bíll-
inn sem hún ekur er rauður Volvo
’82, sem hún keypti notaðan 1988
fyrir 250.000 krónur. Demparamir
eru að gefa sig og þessa dagana
er bíllinn henni aðeins farartæki á
milli stuttra, fyrirsjáanlegra vega-
lengda. Bensín kostar hana um
þúsund krónur á viku, eða kost-
aði, fyrir gengisfellingu og hún
hefur 60 prósenta bónus hjá bfla-
tryggingunum.
Þær 30.000 sem eftir eru fara
í mat og hreinlætisvörur, salernis-
pappír og sokka. Það er á þessu
sviði sem hún beitir mestri hagsýni
og fínnst hún geta sýnt mesta
hugvitssemi. Hún fer ekki í bíó,
og verið væri að koma í veg fyrir
að einangra heymarlausu bömin í
grunnskólanum frá heyrandi börn-
um og koma á blöndun þeirra og
heyrandi. Því miður em bara ekki
möguleikar fyrir þau sem ekki
heyra að tjá sig við heyrandi og
öfugt og því fáum við ekki breytt.
Aftur á móti getum við sameinast
um að standa vörð um að búa
þessum fámenna hópi íslensku
barnanna okkar heymarlausu það
umhverfi, þar sem þau geta styrkst
af sjálfstrausti og öryggistilfinn-
ingu og fundið þar mátt sinn og
megin, og trú á sjálf sig, því þessi
börn okkar eru vel gefin börn, eins
og önnur böm. Þau eru bara heyrn-
arlaus og eiga það ekki skilið að
þau séu rifin niður og rúin sjálfs-
tekur ekki myndir á leigu, er hætt
að reykja og fer á ball þrisvar á
ári „til að mygla ekki“. Á böllin
fer hún með vinkonum sínum og
þær slá saman í leigubíl eða hún
fer á bflnum og drekkur ekki á
staðnum.
Hún fer í Bónus einu sinni í viku
og kaupir þar vissa vöru í stóram
einingum, á við salernispappír og
þvottaefni. Hún segir muna „ótrú-
lega miklu“ á verði þar og í öðrum
kjörbúðum og vill helst ekki versla
annars staðar. Af þeim 7.500 krón-
um sem hún skammtar sér viku-
lega kaupir hún fyrir 6.000 í Bón-
us.
Hún er svolítið göldrótt í eldhús-
inu og einn aðalhæfíleiki hennar
liggur í því að gera hveija máltíð
að veislumat þótt hún hrósi sér
um leið af því hve ódýrt hráefnið
hafi verið. Af unnum kjötvöram
kaupir hún hakk og stundum kjúkl-
ing „til hátíðabrigða", aldrei læris-
sneiðar, kótilettur eða hryggi. Af
heimatilbúna matnum sínum er
hún stoltust af matarmiklum súp-
um, „sem kosta ekkert" og brauð-
inu sem hún bakar á sunnudögum
og endist alla vikuna. Hún tekur
slátur á hveiju hausti og hefur það
á borðum einu sinni í viku fram á
vor.
Hún kaupir ferskt grænmeti og
ávexti í samræmi við árstíðina og
á yfírleitt baunadós og maís inni
í skáp. Hún kaupir aldrei raslfæði
af neinu tagi; hvorki gosdrykki né
kartöfluflögur. Henni fínnst kaffí
gott og kaupir ódýrasta gæðakaff-
ið sem hún finnur. Hún kaupir
hvorki vín né bjór þótt hún biðji
stundum vini sína að kaupa pott-
flösku af vodka ef þeir eiga leið í
gegnum fríhöfn. Á föstudags-
virðingu sinni og sjálfstrausti og
að fá ekki að njóta bernskunnar í
þessum umhverfi, sem svo aðdáun-
arlega hefur tekist að mynda í
grunnskólanum í Vesturhlíðinni,
þar sem Heyrnleysingjaskólinn er
nú, þar sem allir tala táknmál og
skilja hver annan vel. Þar er Sam-
skiptamiðstöð heyrnarlausra og
heyrnarskertra og Dvalarheimili
aldraðra heyrnarlausra, ásamt for-
skóla yngstu barnanna og grunn-
skóla Heyrnleysingjaskólans og
félagsmiðstöðvar hans og þar hafa
börnin málfyrirmyndirnar. For-
sendur fyrir því að við þrífumst
vel og séum ánægð eru þær að
þörfum okkar sé fullnægt, t.d.
þörfinni fyrir að hafa stjórn á
umhverfi okkar. Við getum full-
kvöldum leyfir hún sér stundum
að fá sér einn vodkasjúss fyrir
framan sjónvarpið.
Fötin hennar eru keypt með það
fyrir augum að endast vel og hún
hefur keypt notuð föt þegar góðar
verslanir með slíkan fatnað hafa
sprottið upp. Einstaka sinnum
dettur hún óvænt í lukkupottinn;
meðan amma hennar var á lífi
sendi hún ævinlega væna upphæð
á jólunum, stundum fimmtíu þús-
und krónur. Hún reynir að gera
langtímafjárfestingar í hvert sinn
sem hún eignast peninga til ann-
ars en nauðþurftanna. Fyrir fimm
árum fékk hún 10.000 krónur í
afmælisgjöf frá ömmu sinni sem
hún keypti fyrir fímm bijóstahald-
ara sem hún notar enn þann dag
í dag; líftími þeirra hefur verið
lengdur með því að handþvo og
loftþerra þá. Meðan hún var ófrísk
fjárfesti hún í þremur skópöram á
útsölu, sléttum, háhæluðum leð-
urskóm, öllum eins en í sitthvoram
litnum. Þetta era einu spariskómir
hennar. Til hversdagsnota á hún
níðsterk, reimuð ökklastígvél og
tréklossa sem slitna aldrei. Dóttir
hennar klæðist svo að segja ein-
göngu notuðum fötum, sem vin-
konur gefa henni af sínum börnum.
Hún vinnur á skrifstofu þar sem
þægileg og vel hirt föt hennar eru
bæði hentug og viðeigandi en er
svo stálheppin að nú á að taka upp
einkennisbúninga sem fyrirtækið
leggur til.
Dýrasti lúxus sem hún hefur
veitt sér í lífínu var að eignast
barn. í fyrstu skaut tilhugsunin
um að sjá fyrir barni henni skelk
í bringu. Hún minnist þess að hafa
spurt sig hvaða markmiði hún vildi
ná á næstu tíu áram og vitað að
nægt henni með aðstoð tjáningar
eða á annan hátt. Málþroski getur
hindrað barn í að fylgja jafnöldram
í leik, félagsþroska, skólastarfi og
samskiptum.
Hvað er tvíburaskóli?
í umhverfi heyrnarlausra þurfa
allir að tala táknmál. Börn þurfa
að sjá táknmál talað, þegar þau
líta upp frá leik. Best er að heyrn-
arlaus böm sjái táknmál i um-
hverfi sínu þótt ekki sé beinlínis
verið að ávarpa þau. Öryg-gið kem-
ur fyrst að heiman. Heimilisfólk
þarf alltaf að tala táknmál, þegar
barnið er nálægt. Kennarar tali
eingöngu táknmál í skólum, fósfr-
urnar á barnaheimilunum. Tillaga
aðstandenda Heyrnleysingjaskól-
Þórdís Bachmann
„Dýrasti lúxus sem hún
hefur veitt sér í lífinu
var að eignast barn.“
hún vildi fá sér fasta vinnu og
kaupa sér íbúð. Hún var með
barnsföður sínum í nokkra mánuði
en það var orðið ljóst áður en telp-
an fæddist að sambandið myndi
ekki endast. Einhleyp, án nokkurra
framtíðarhorfa um hjónaband eða
sambúð („ég hef aldrei hryggbrot-
ið neinn; það hefur enginn beðið
mín“) tók hún þá ákvörðun að ala
sitt bam í trausti á Guð og lukk-
una.
Haustið er dýrasti tími ársins
og einmitt þess vegna reynir hún
að kaupa allar jólagjafir á sumrin.
Vinir hennar fá heimatilbúið jóla-
skraut í lökkuðum eggjabökkum
frá henni og hún reynir að blanda
Sif Ingólfsdóttir
„Kennslumál í skóla
heyrnarlausra er ís-
lenskt táknmál, og á því
máli er börnunum síðar
kennd íslenska.“
ans er, að þar verði í framtíðinni
sköpuð enn betri aðstaða fyrir
heyrnarlausa á ýmsum aldri, allt
frá kornabörnum til aldraðra.
Heyrnarlaus börn ná tökum á
máli á svipuðum aldri og heyrandi
börn, ef talað er táknmál í um-
hverfi þeirra. Kennslumál í skóla
heyrnarlausra er íslenskt táknmál,
og á því máli er börnum síðar
kennd íslenska.
Vildir þú að barnið þitt yrði sett
í t.d. japanskan eða kínverskan
skóla án undangengins náms í
máli viðkomandi lands? Örugglega
ekki, vegna þess að ómögulegt
yrði fyrir barnið þitt að njóta sam-
skipta við hin bömin í skólanum í
leik og starfi, vegna þess að þau
myndu ekki skilja mál hinna barn-
saman aðkeyptum og heimatilbún-
um gjöfum handa dóttur sinni. Til
að fjölga pökkunum undir trénu
gefur hún dótturinni líka sokka og
nærfatnað á jólunum.
Hún kaupir lítið af húsgögnum.
Sófann keypti hún fyrir sjö árum,
„helminginn út og hitt á afborgun-
um“, rúmið hennar er síðan hún
var í menntaskóla og hnífapörin
keypti hún meðan hún bjó enn
heima og hafði góðar tekjur á
sumrin. Mamma hennar átti mat-
arstellið; það er úr postulíni. Borð-
stofuborðið er líka úr búi foreldr-
anna; 30 ára gamalt, sem hún lét
slípa upp og lakka svart.
Foreldrar hennar bjóða henni
stundum í mat en þau búa langt
frá henni og þess vegna heimsæk-
ir hún þau aðeins einu sinni í viku;
„ég get ekki leyft mér að bruðla
með bensín". í fyrra buðust þau
til að gefa henni hakka- og hræri-
vél í jólagjöf; sem var heppilegt
því hún notar hana næstum dag-
lega. Bróðir hennar og konan hans
eru tekjuhá og tæknivædd; frá
þeim hefur hún erft lítið sjónvarp
og myndsegulbandstæki, auk sím-
svara. Á síðasta afmælisdegi sagði
hún fjölskyldunni að henni þætti
gott grillað kjöt þótt hún ætti ekki
mann til að snúa spaðanum og
fékk veglegt gasgrill að gjöf.
Hún greiðir 9.000 á mánuði fyr-
ir dagvist en á móti kemur barna-
meðlagið, sem er 10.000 á mán-
uði. Afborganirnar af lánunum á
íbúðinni eru 30.000 á mánuði en
með hækkandi vöxtum gæti sú
tala breyst. íbúðin er 60 fermetra
tveggja herbergja, sem hún breytti
í þriggja herbergja með því að taka
af stofunni. Símareikningurinn er
um 2.000 krónur á mánuði; raf-
magn annað eins. Hitareikningur-
inn er 3.000 á mánuði og í viðbót
við þetta kemur afnotagjald sjón-
varps. Hún hefur aldrei íhugað að
gerast áskrifandi að Stöð 2 en
kaupir eitt dagblað - ennþá. Eftir
Reikningslist nauðþurftanna