Morgunblaðið - 19.08.1993, Blaðsíða 26
26
+
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. AGUST 1993
IttwgmiMafeife
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúarritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Arvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1368 kr. með vsk. á mánuði
innanlands. í lausasölu 125 kr. með vsk. eintakið.
Samstarf þjóðanna
á norðurslóðum
Fyrstu ráðstefnu þjóðanna á
norðurslóðum lauk í Reykja-
vík'sl. þriðjudag og þar var ákveð-
ið að setja á stofn fastanefnd þing-
manna til að fjalla um sameiginleg
hagsmunamál svæðisins. Ráð-
stefnan leiddi í ljós, að lífshags-
munir þjóðanna fara saman á
mörgum mikilvægum sviðum.
Norðurlandaráð boðaði til ráð-
stefnunnar en helzti frumkvöðull
að því var Halldór Ásgrímsson,
alþingismaður. Ráðstefnuna sóttu
þingmenn, sérfræðingar og full-
trúar frá Kanada, Danmörku,
Færeyjum, Finnlandi, Grænlandi,
Rússlandi, íslandi, Noregi og Sví-
þjóð, auk fulltrúa sama, Norður-
landaráðs og Vest-norræna þing-
mannaráðsins.
Berlega kom í ljós í erindum
sérfræðinga, hversu viðkvæmt líf-
kerfi heimskautasvæðanna er fyr-
ir utanaðkomandi áhrifum og að
tiltölulega lítið þarf tií að þau bíði
alvarlegt tjón af mengun í and-
rúmsloftinu eða hafinu. Ekki sízt
er horft til hættunnar af losun
úrgangsefna í hafið eða vegna
kjarnorkuslysa. Gróðurhúsaáhrif
eru talin verða hlutfallslega mun
• meiri á norðursvæðunum en ann-
ars staðar. Þetta kom m.a. fram
í erindi dr. E. Fred Roots, for-
manns kanadísku vísindanefndar-
innar, sem fjallar um málefni
norðurhjarans, en hann telur, að
hækkun hita á jörðunni um eina
gráðu að meðaltali valdi sennilega
4-5 gráðu hækkun hita á pólsvæð-
inu.
í lokasamþykktinni er lögð höf-
uðáherzla á ráðstafanir til að
koma í veg fyrir mengun í and-
rúmslofti eða hafínu. Lagt er til
við ríkisstjórnir landanna, að þær
vinni að aígjöru banni á tilraunum
með kjarnorkuvopn og að alþjóð-
legu eftirliti og stjórnun verði beitt
við hvers konar notkun á kjarn-
orku, þar með talin losun og eyð-
ing úrgangsefna. Hafin verði
hreinsun á kjarnorkuúrgangi á
heimskautasvæðinu.
Lagt er til, að ríkisstjórnir land-
anna styðji þær athuganir, sem
nú eru gerðar á opnun norðaustur-
siglingaleiðarinnar milli Evrópu
og Norður-Ameríku og Austur-
og Suðaustur-Asíu og ráðstafanir
verði gerðar til að hindra hugsan-
legt umhverfistjón vegna olíuleka
frá tankskipum á þeirri leið.
Ráðstefnan lagði til stórauknar
vísindarannsóknir á lífríki og veð-
urfari, svo og samstarf um skyn-
samlega nýtingu náttúruauðlinda.
Fram kemur vilji til þess, að lönd-
in nái saman urh stofnun sérstaks
ráðs heimskautalandanna, sem
verði vettvangur fyrir samstarf
þeirra í framtíðinni. Þá var lýst
vilja til þess, að þau hafi með sér
samvinnu á alþjóðlegum vett-
vangi, þar sem fjallað er um mál-
efni, sem snerta beinlínis hags-
muni svæðisins.
Eitt mikilvægasta umræðuefnið
á ráðstefnunni voru örygismál,
en jafnframt það viðkvæmasta.
Framsögu hafði Johan Jörgen
Holst, utanríkisráðherra Noregs
og fyrrum varnarmálaráðherra.
Hann kvað endalok kalda stríðsins
hafa rutt brautina fyrir nánara
samstarfi ríkja, sem áður voru í
andstæðum fylkingum. „Jafnvel
þótt meiriháttar ágreiningur ríkja
á þessu svæði sé nú afar ólíklegur
ríkir enn allnokkur óvissa. Fram-
tíð Rússlands, pólitísk stefna þess
og tengsl við nágranna eru óviss.
Straumar og stefnur á þessari
stundu togast á. Sama á við um
mörg ríkjanna, sem risu úr rústum
Sovétríkjanna. Ólga í austri og
óvissan, munu hafa áhrif á framtíð
stjórnmála í Evrópu og þann far-
veg, sem öryggismál, samvinna
og samkeppni á Norðurheim-
skautssvæðinu mun renna eftir.
Hvað sem öðru líður verður Rúss-
land áfram mesta einstaka her-
veldið í Evrópu um fyrirsjáanlega
framtíð. Þess vegna er afar brýnt
að laða Rússland að Evrópu og
gæta þess að halda því ekki fyrir
utan," sagði Holst.
Norski utanríkisráðherrann
fjallaði um það, að eðli öryggis-
mála væri að breytast og t.d. hefði
vaxandi mengun áhrif á skilgrein-
ingu þeirra. Ógnun stafi af til-
raunum með kjarnorkuvopn,
geislavirku úrfelli og úrgangi.
Hann kvaðst telja, að kjarnorku-
vopn verði áfram á Norðurheim-
skautssvæðinu. Langdrægum
kjarnorkuvopnum muni fækka, en
vægi vopnakerfa á hafinu aukast.
„Meginhöfn Rússa og aðgangur
að heimshöfunum verður áfram á
Kólaskaga. Mikilvægi flotastöðv-
anna þar hefur aukizt eftir sjálf-
stæði Eystrasaltsríkjanna og
Úkraínu. Norðursvæðin verða
áfram mikilvæg til að fylgjast með
hernaðarógnun og fyrir framvarn-
ir í lofti." Holst kveður ólíklegt,
að gerðir verði samningar um tak-
mörkun vígbúnaðar, sem ein-
skorðist við Norðurheimskauts-
svæðið.
Eins og ráða má af orðum
norska utanríkisráðherrans verða
öryggismálin helzti ásteitingar-
steinninn í samskiptum ríkjanna
í þessum heimshluta, enda meta
þau öryggishagsmuni sína með
mismunandi hætti. Kjarnorkuógn-
in mun því áfram varpa skugga
sínum á Norðurheimskautssvæð-
ið, en samstarf ríkjanna í svæða-
samtökum getur þó dregið úr tor-
tryggni.
Svo mörg og stór verkefni bíða
úrlausnar á Norðurheimskauts-
svæðunum að við þau verður ekki
ráðið nema með sameiginlegu
átaki þjóðanna, sem þar búa. Full-
trúar Aiþingis í forsætisnefnd
Norðurlandaráðs, þeir Halldór
Ásgrímsson og Geir Haarde, eru
því hvattir til þess að halda vak-
andi áformunum um stofnun
Norðurheimskautsráðsins. Miklir
hagsmunir eru í húfi.
VEIÐAR ISLENDINGA I BARENTSHAFI
Við hljótum að fá
heimildir til veiða
Sjávarútvegsráðherra segir engin rök fyrir
að opna landhelgina fyrir Norðmönnum
ÞORSTEINN Pálsson sjávarútvegsráðherra segist ekki sjá rök fyrir því
að leysa deiluna um veiðar í „Smugunni" með því að skipta á veiðiheim-
ildum og opna þannig landhelgina fyrir Norðmönnum. Fram kom hjá
utanríkisráðherrum Islands og Noregs eftir fund þeirra í fyrradag að
í samningaviðræðunum yrði meðal annars rætt um gagnkvæm skipti á
veiðiheimildum og fiskvernd á alþjóðlegum svæðum. „íslensku skipin
eru á veiðum á alþjóðlegu hafsvæði. Við erum með lögfræðiálit frá
prófessor í þjóðarrétti sem segir að þessi réttur séóskoraður og engar
forsendur fyrir verndaraðgerðum á þessu svæði. Á þessum grundvelli
sýnist mér að niðurstaða af samningum gæti varla verið á aðra lund en
þá að menn fengju skýrar veiðiheimildir," sagði Þorsteinn í samtali við
Morgunblaðið í gær.
„Ég sé engin rök fyrir því að opna
landhelgina fyrir Norðmönnum núna.
Við erum með álit frá prófessor í þjóð-
arrétti við Háskóla Islands sem segir
að íslenskir ríkisborgarar eigi óskorað-
an rétt til veiða á þessu svæði. Þar
segir ennfremur að fiskistofhinn í Bar-
entshafi sé í svo góðu ástandi að ekki
séu forsendur fyrir verndaraðgerðum.
Meðan þetta álit liggur fyrir og ekki
annað sé ég ekki riein rök fyrir því
að fara að opna landhelgina fyrir Norð-
mönnum og ég veit ekki til hvers það
ætti að vera. Það væri til lítils unnið
að fara í Barentshaf til að auka okkar
hlut ef það ætti að kosta það að við
þyrftum að opna landhelgina fyrir
Norðmönnum. Við höfum nýlega gert
samning sem þrengdi möguleika Norð-
manna til að veiða á grundvelli loðnu-
samningsins innan okkar lögsögu. Það
gengi alveg þvert á okkar hagsmuni
að fara að opna Iandhelgina núna fyr-
ir þeim."
Loðna og jöfnun sóknar
- Gætu skipti á veiðiheimildum
komið til greina til að jafna sókn í
stofna?
„Það er allt annar hlutur. Ég vil
ekki útiloka að komið verði á einhverj-
um skiptum við aðrar þjóðir þegar
einn stofn er veikur hér en annar
sterkur, en það verður aðeins ef sjáv-
arútvegurinn telur sig hafa hag af
slíku. Þetta var rætt fyrir nokkrum
árum en þá höfðu menn ekki áhuga
á því."
- Finnst þér að til greina gæti
komið að skipta á loðnukvótanum sem
við fáum frá Norðmönnum fyrir karf-
akvótann samkvæmt sjávarútvegs-
samningi okkar við EB fyrir veiði-
heimildir við Noreg?
„Það finnst mér mjög langsótt.
Reyndar er ekki hægt að fj'alla um
þetta ennþá því sá samningur er ekki
orðinn virkur."
Skýrar veiðiheimildir
Þorsteinn sagði í gær að á ríkis-
stjórnarfundinum síðastliðinn þriðju-
dag hefði ekki verið ákveðið hvað
rætt yrði við Norðmenn, það hefði
þeim utanríkisráðherra verið látið eft-
ir og ætluðu þeir einmitt að ræða það
Formaður LÍÚ um veiðileyfaskipti
Ekkert að láta
KRISTJÁN Ragnarsson, fqrmaður Landssambands íslenskra útvegs-
manna, segist ekki sjá að íslendingar hefðu neinn hag af veiðileyfa-
skiptum við Norðmenn, einfaldlega vegna þess að við nýttum okkar
veiðimöguleika og hefðum ekkert að láta.
„Ég er sammála sjávarútvegsráð-
herra um það að ég sé ekki að við
höfum neinn hag af einhverjum veiði-
Ieyfaskiptum vegna þess að við höfum
ekkert að láta og nýtum okkar veiði-
möguleika hér við land. Ég tel að við
gætum ekki bætt stöðu fjskiskipa-
flota okkar að láta veiðiheimildir af
hendi gegn öðrum jafngildum. Málið
getur ekki snúist um það," sagði
Kristján.
Skynsamlegt að jafna
svéiflurnar
Kristján sagði þegar hann var
spurður hvort til greina kæmi að semja
um að jafna sókn í stofna, þannig að
íslensk skip fengju kvóta í Barents-
hafi núna gegn því að Norðmenn
fengju kvóta hér þegar betur áraði á
íslandsmiðum: „Slík umræða hefur
komið upp áður. í ráðherratíð Hall-
dórs Ásgrímssonar voru viðraðar hug-
myndir um að eiga slík viðskipti við
Kanada, að fá að veiða hjá þeim þeg-
ar illa stendur hjá okkur en vel hjá
þeim og síðan öfugt. Þessu var tekið
fremur illa á þeim tíma sem mér finnst
óskynsamlegt því við höfum upplifað
sveiflurnar og það er ástæða til að
reyna að jafna þær. Ég teldi slíkt
verðugt viðfangsefni. Ég tel hins veg-
ar að það geti ekki komið inn í það
mál sem við erum að ræða núna, það
er að leysa deilur út af þessu alþjóða-
svæði í Barentshafi."
síðdegis í gær.
Hann sagði, þegar hann var inntur
eftir því hvað hann teldi að leggja
ætti áherslu á: „íslensku skipin eru á
veiðumn þarna á alþjóðlegu hafsvæði.
Við erum með lögfræðiálit frá prófess-
or í þjóðarrétti sem segir að þessi rétt-
ur sé óskoraður og engar forsendur
fyrir verndaraðgerðum á þessu svæði.
A þessum grundvelli sýnist mér að
niðurstaða af samningum gæti varla
verið á aðra lund en þá að menn fengju
skýrar veiðiheimildir."
r Miðað við þróun málsins og við-
brögð í Noregi, finnst þér líklegt að
þeirmuni samþykkja þetta?
„Ég vil ekki vera með neinar spár
um það."
a:
Fyrirmæli stjórn
Norski
ekkiski
Ósl6. Frá Jan Gunnar Furuly, fréttaritara tíorg
FJÓRIR togarar, þar af tveir íslens
unni" síðdegis í gær er Orion P-3 vi
í reglubundið eftirlitsflug yfir svæðið
ins um borð. Frystitogararnir Akur
íslensku skipin á vettvang. Skamm
Klondyke sem bæði eru skráð á St '
Við sáum einnig 16 íslenska tog-
ara sigla með 10-12 mílna hraða í
átt að hafsvæðinu. Flotinn var
dreifður yfir stórt svæði er nær frá
nyrsta hluta Tromso-grunnsins yfir
Nordkapp-bankann og allt að
„Smugunni". Tæknimenn Orion-
vélarinnar færðu staðsetningu skip-
anna inn á kort sín þegar þau komu
fram á ratsjám en síðan var flogið
nær hverju skipi í gegnum skýja-
slæður til að hægt væri að sjá nafn
og númer.
Auk íslensku skipanna munu
nokkur skip sem skráð eru á Karíba-
hafi vera á leið til Barentshafs eftir
að hafa landað í íslenskum höfnum.
Er hætt við að þá geti orðið þröngt
á þingi í „Smugunni". Halvor Pett-
ersen, kafteinn í deild strandgæsl-
unnar í Norður-Noregi, segir að
útilokað verði fyrir svo stóran flota
að stunda veiðar með hagnaði.
„íslendingarnir verða ekki hérna
til langframa nema þeir veiði svo
vel að aflinn réttlæti mikil útgjöld
þeirra við veiðarnar. Til þess þurfa
þeir sennilega um tíu tonn á sólar-
hring, sem stendur fá þeir aðeins
2-3 tonn. Ef aflabrögðin verða
áfram svona treg held ég að deilan
leysist af sjálfu sér," segir Petters-
Alþýðusamband íslands svarar Norges Fiskarlag
Getum ekki stöðvað veiðarnar
ALÞÝÐUSAMBANÐ íslands segir að það sé ekki í valdi samtakanna
að koma í veg fyrir veiðar íslenskra fiskiskipa í Barentshafi. Þetta kem-
ur fram f bréfi Benedikts Davíðssonar, forseta ASÍ, til Norges Fiskarlag
sem beðið hafði ASÍ og LÍÚ að beita sér fyrir því að skipin hæfu ekki
veiðar á þessu svæði.
í svarbréfi sínu segir ASí að í af-
stöðu til stjórnunar fiskveiða hafi
samtökin ávallt lagt áherslu á skyn-
samlega nýtingu auðlinda hafsins á
grundvelli bestu þekkingar. íslenskir
sjómenn og fiskverkafólk sé því sam-
mála þeim sjónarmiðum sem fram
komi í bréfi Norges Fiskarlag að ís-
lenskir og norskir sjómenn vinni á
þessum grundvelli þegar þeir fái tæki-
færi til. Hins vegar er mótmælt sam-
líkingu Norges Fiskarlag á veiðum
íslenskra skipa í Barentshafi nú og
þorskastríði Islendinga og Breta og
neitar að taka þátt í slíkri umræðu.
Formlegar samningaviðræður
hafnar
ASí segir að það sé ekki í þess
valdi að koma í veg fyrir veiðar ís-
lensku skipanna í Barentshafi. Sam-
tökin segjast ánægð með að í fram-
haldi af umræðum um stjórnun þorsk-
stofnsins í Barentshafi hafi nú verið
ákveðið að stjórnvöld á íslandi og í
Noregi hefji formlegar samningavið-
ræður um málið og áframhaldandi
samvinnu Noregs og íslands um
stjórnun fiskveiða og hafréttarmál.
Það sé skoðun ASÍ að hagsmunasam-
tök í sjávarútvégi í báðum löndunum
ættu að styðja þær og góða samvinnu
milli stjórnvalda og hagsmunasam-
takanna á svæðinu. Það þjóni framtíð-
arhagsmunum beggja.
]
6
4
Ft
ál
lil
al
ís
V(
á
Oí
ta
b(
fe
hi
le
í
úl
fi
hi
Sf
ai
ir
H
b
a;
g
Þ
þ
b
Oi
ir
Í!
le
a
þ
í
n
lí
S
u
a
r.