Morgunblaðið - 19.08.1993, Blaðsíða 27

-F
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19, AGUST 1993
27.
Aftenposten/Jon Hauge
Eftirlit á Barentshafi
AHOFN Orion P-3-flugvélar norsku strandgæslunnar fylgist með togaraumferð á Barentshafi.
)rnvalda í Osló til landhelgisgæslunnar eru skýr
Luvarðskipin mega
kipta sér af veiðunum
ira Morgunblaðsins.
íslenskir, voru að veiðum í „Smug-
P-3 vél norsku strandgæslunnar fór
jvæðið með fréttaritara Morgunblaðs-
• Akureyrin og Snæfugl voru fyrstu
'kammt frá þeim lágu Nordic 2 og
á St Vincent-eyjum í Karibahafi.
en. „Komi á hinn bóginn mikil
ganga og aflinn verði mikill óttumst
við að slæm rányrkja á norsk-rúss-
neska þorskstofninum verði niður-
staðan". Strandgæsluskipið Bar-
entshav er nú á svæðinu en á næstu
dögum mun varðskipið Kim leysa
það af hólmi. Skipverjar og flug-
menn hafa fengið strangar fyrir-
skipanir um að skipta sér ekki af
veiðunum sem norsk stjórnvöld telja
ólöglegar.
Lögfræðiálit Gunnars G. Schram um veiðar í „Smugunni"
Þjóðréttarregla að veiðar
á úthafinu eru frjálsar
FORSÆTIS- og utanríkisráðherra studdust meðal annars við skriflegt
álit Gunnars G. Schram lagaprófessors þegar þeir lýstu því yfir í Morgun-
blaðinu síðastliðinn laugardag að bann við veiðum íslenskra togara á
alþjóðlega hafsvæðinu í Barentshafi, „Smugunni" svokölluðu stæðist ekki
íslensk lög og þjóðarrétt eða væri að minnsta kosti vafasamt. Sjávarút-
vegsráðherra segir aftur á móti að kunnugleg túlkun úthnfsveiðiríkjiinna
á þjóðarrétti komi fram í álitinu.
,m-
.m-
sk-
irið
gí
rið-
ndi
um
íál.
im-
um
mu
im-
tíð-
+
Lögfræðiálitið er dagsett 9. ágúst
og hefur yfirskriftina: Um lögmæti
takmarkana á veiðum íslenskra ríkis-
borgara á úthaflnu. Álitið í heild er
fer hér á eftir:
„Vegna þeirra umræðna sem orðið
hafa að undanförnu um að banna ís-
lenskum veiðiskipum að halda til veiða
í Barentshafí eða á aðrar veiðislóðir í
úthafinu, t.d. á rækjumiðin utan Ný-
fundnalands (flæmska hattinn) skulu
hér nefnd nokkur þjóðréttarleg atriði
sem þetta mál varða.
Það er skýr og ljós þjóðréttarregla
að veiðar utan lögsögu ríkja, k úthaf-
inu, eru heimilar og öllum frjálsar.
Hefur reglan verið ein af hinum hefð-
bundnu grundvallarreglum hafrétt-
arins. Er hún nú staðfest m.a.a í 87.
gr. og 116 gr. Hafréttarsáttmálans.
Þetta er grundvallarreglan. Við notkun
þessa frelsis þarf eðilega síðan að
hafa nokkur sjónarmið í huga, fyrst
og fremst þau að gerðar séu ráðstafan-
ir við slíkar veiðar af hálfu ríkisins eða
í samvinnu við önnur ríki sem nauðsyn-
legar kunna að vera til að vernda hin-
ar lífrænu auðlindir úthafsins, eins og
það er orðað í 117. gr. Jafnframt segir
í 118. gr. að ríki skulu starfa hvert
með öðrum að verndun og stjórnun
lífrænna auðlinda á úthafssvæðum.
Skulu þau m.a. hefja samningaviðræð-
ur með það í huga að gera nauðsynleg-
ar ráðstafanir til verndunar hinna líf-
rænu auðlinda sem um ræðir.
Þessi ákvæði gilda fyrst og fremst
fyrir aðila að Hafréttarsamningnum,
en Norðmenn eru ekki aðilar að hon-
um. Meginreglan um fullt fískveiði-
frelsi er hefðbundinn þjóðréttarregla
og gildir hér óskorað. Þar að auki
hefur ekkert komið fram um að stofn-
ar þorsks í Barentshafi séu í hættu
og verndar verðir. Þvert á móti er þar
óvenju mikil fiskigengd og því væntan-
lega ekki forsenda fyrir verndarað-
gerðum skv. ákv. sáttmálans. Né held-
ur hafa Norðmenn farið fram á slíkar
viðræður sem greint er í 118. gr. sátt-
málans svo vitað sé.
Af þessum sökum er enginn alþjóð-
legur lagagrunnur fyrir hendi til þess
að banna íslenskum skipum að veiða
utan 200 sjómflna á alþjóðlegum haf-
svæðinum.
Lög nr. 34/1976 um veiðar ís-
lenskra skipa utan fiskveiðiland-
helgi Islands.
Hér vaknar sú spurning hvort þess-
um lögum megi beita til þess að banna
íslenskum skipum að nota þann rétt
sinn að sækja á alþjóðleg mið, nú þeg-
ar afla skortir á Islandsmiðum.
Meginefni laganna er að heimila
sjávarútvegsráðherra að setja með
reglugerð þær reglur um veiðar ís-
lenskra skipa utan fískveiðilandhelgi
íslands sem nauðsynlegar þykja til
þess að framfylgt verði ákvæðum al-
þjóðasamninga sem íslendingar eru
að gerast aðilar að eða þá samninga
sem gerðir eru milli íslenskra og er-
lendra stjórnvalda. Auk þess er ráð-
herra heimilt að setja aðrar reglur um
þessar veiðar sem honum þykja þurfa.
Megintilgangur þessara laga kemur
fram í 1. mgr. 1. gr. og viðbótará-
kvæði um hina opnu heimild ráðherra
í 2. mgr. 1. gr. hlýtur að verða að
túlka í samræmi við hana.
Hér má segja að um ákaflega
hæpna lagaheimild sé að ræða til þess
að banna veiðar íslenskra skipa í Bar-
entshafi. Það er vegna. þess að við
erum ekki aðilar að neinum alþjóða-
samningum sem banna eða takmarka
veiðar á alþjóðlega svæðinu þar.
Tilmæli norskra stjórnvalda eru allt
annar hlutur og hafa ekkert lagalegt
vægi. Þar er aðeins um pólitíska beiðni
að ræða. Ekki þýðir fyrir Norðmenn
að vitna í þessu sambandi í Hafréttar-
sáttmálann, þvi þeir eru ekki aðilar
að honum eins og fyrr er sagt. Reynt
var í sumar á fundi SÞ í New York
að gera sáttmála um takmarkanir
veiða á úthafinu en sá fundur leiddi
ekki til neins samkomulags. Ef ráð-
herra vill nota seinni mgr. 1. gr. er
þar að vísu um einhliða rétt hans að
ræða. En með því takmarkaði hann
þann ljósa og ótvíræða rétt sem ís-
lenskir ríkisborgarar eiga til fiskveiða
í úthafinu. Það væri mjög umdeilanleg
ráðstöfun sem gengi bekit gegn hags-
munum umbjóðenda ríkisstjórnarinnar
og engin lagaskylda kallar á slíka
gjörð. Virðist hæpið að ráðherra geti
svipt menn þeim fiskveiðiréttindum
sem þeir eiga skv. alþjóðalögum og
sáttmála sem Alþingi staðfesti 1985
með einfaldri reglugerð. Vilji íslensk
stjórnvöld takmarka eða banna veiðar
íslenskra ríkisborgara á alþjóðlegum
hafsvæðum þyrfti til að koma ný skýr
og ótvíræð lagaheimild sem unnt yrði
að byggja slíkt bann á."
Þér ferst, Flekk-
ur, að gelta
eftir Sighvat
Björgvinsson
Á Ólafí Ragnari Grímssyni er meira
framboð én eftirspurn. Hann hefur
þann háttinn á sjálfum sér að hringja
reglulega í alla fjölmiðla til að biðja
þá um að geta þess hvað Ólafur Ragn-
ar Grímsson sé að gera eða hugsa.
Af góðmennsku sinni láta fjölmiðlar
þetta stundum eftir honum. Menn fá
þá að minnsta kosti frið fyrir honum
þangað til hann hringir næst.
Á dögunum tók Ólafur símann rétt
einu sinni og hringdi í alla fjölmiðla.
Nú þurfti hann að koma því á fram-
færi við þjóðina að hann væri ekki
sáttur við þá ráðstöfun að prófessor
Þorkell Helgason yrði skipaður ráðu-
neytisstjóri í iðnaðar- og viðskipta-
ráðuneytinu til tveggja ára á meðan
Björn Friðfínnsson, skipaður ráðu-
neytisstjóri, væri í tveggja ára launa-
lausu leyfi. Ólafur Ragnar bað alla
fjölmiðla að segja nú þjóðinni frá því
að Honum Sjálfum þætti þetta bæði
siðlaust og brot á anda laganna'— en
Ólafur Ragnar Grímsson þykist eiga
sér sagnaranda sem heitir „andi lag-
anna" og hann brúkar eftir geðþótta.
Þessi „andi laganna" er líka til innan-
flokksbrúks í Alþýðubandalaginu og
hefur valdið svo miklu framboði á
Ólafi Ragnari Grímssyni þar að ekk-
ert pláss er til framboðs á neinum
öðrum og er það kallað „nýtt lýðræði".
Hæfur embættismaður
Mér er ljúft að gera grein fyrir því
að ég hef ákveðið að doktor Þorkell
Helgason verði settur ráðuneytisstjóri
í iðnaðar- og viðskiptaráðuneytinu í
fjarveru Björns Priðfinnssonar. Dokt-
or Þorkell Helgason hefur mestalla
starfsævi sína verið embættismaður,
lengst af sem starfsmaður Háskóla
íslands og gegnt þar prófessorsemb-
ætti. Vegna yfirgripsmikillar mennt-
unar sinnar hefur Þorkell auk þess
verið ráðunautur ríkisstjórna og
margra ráðherra um ýmis mál. Hann
hefur til dæmis verið ráðgjafi ráð-
herra og ríkisstjórna í skattamálum
og fiskveiðistjórnunarmálum og var
formönnum flokkanna til ráðuneytis
í kjördæma- og kosningalagamálum.
Samkvæmt lögum um Stjórnarráð
íslands hefur sérhver ráðherra heim-
ild til að ráða sér aðstoðarmann. í
lögunum er ekki kveðið á um að sá
aðstoðarmaður skuli vera „pólitísk-
ur". Það var heldur ekki undir þeim
formerkjum sem ég réð doktor Þor-
kel Helgason til starfa fyrir tveimur
árum enda hafði doktor Þorkell engin
opinber afskipti haft af stjórnmálum
og engan þátt tekið í stjórnmálastarf-
semi á vegum stjórnmálaflokka svo
mér sé um kunnugt.
Það var vegna kynna minna af
honum sem embættismanni og ráð-
gjafa stjórnvalda sem ég réð hann til
starfa. Þeirri ákvörðun hef ég aldrei
séð_ eftir.
Ólafur Ragnar Grímsson virðist
gera þá kröfu að embættismaður með
þá starfsreyrislu og menntun sem
doktor Þorkell Helgason hefur missi
embættisgengi sitt við það að starfa
sem aðstoðarmaður ráðherra í tvö ár,
því auðvitað lætur doktor Þorkell
Helgason af störfum sem aðstoðar-
maður ráðherra þegar hann tekur við
störfum sem ráðuneytisstjóri og
hverfur þar með aftur til starfa í
embættiskerfinu. Af sjálfu leiðir að
ég er ekki sammála skoðun Ólafs
Ragnars Grímssonar.
Núverandi ráðuneytisstjórar í iðn-
aðar- og viðskiptaráðuneyti og í um-
hverfisráðuneyti voru báðir aðstoðar-
menn ráðherra áður en þeir réðust
til ráðuneytisstjórastarfanna. Ég sé
engin rök í því að ekki sé heimilt að
setja mann sem gegnt hefur starfi
aðstoðarmanns ráðherra í ráðuneytis-
stjórastarf í tvö ár þegar fyrir liggja
tvö nýleg fordæmi um að menn sem
verið hafa aðstoðarmenn ráðherra
hafa verið skipaðir ráðuneytisstjórar
til frambúðar.
Ólafur á elleftu stundu
En hver er hann þessi Ólafur Ragn-
Sighvatur Björgvinsson
„Fyrir einu ári var Ólaf-
ur Ragnar Grímsson bú-
inn að vera fjarverandi
samtals í átta ár frá starfi
sínu. Engu að síður virti
hann þessa samþykkt að
vettugi og sat sem fastast
í prófessorsstöðunni. Þá
samþykkti félagsvísinda-
deild Háskóla íslands að
gefa honum eins árs við-
yörun til viðbótar og ef
hann ekki segði starfi
sínu lausu sjálfviljugur á
þeim tíma myndi há-
skóladeildin ekki mæla
með að menntamálaráð-
herra veitti honum
lengra leyfi."
ar Grímsson, sem hefur þessa skoðun
á embættisgengi manna? Árum saman
hefur hann gegnt stöðu prófessors við
Háskóla íslands. Árum saman hefur
hann látið halda þeirri stöðu fyrir sig
án þess að gegna henni. Hann lét
ekki aðeins halda stöðunni á meðan
hann gegndi þingmennsku og ráð-
herradómi heldur einnig á meðan hann
starfaði sem ritstjóri Þjóðviljans.
Framferði Ólafs Ragnars gekk svo
fram af samstarfsmönnum hans í
félagsvísindadeild Háskóla íslands að
með vísan í fordæmi hans samþykkti
háskóladeildin þá starfsreglu að
kennari við háskóladeildina fengi ekki
að halda starfi án þess að gegna því
lengur en í fjögur ár og að hámarki
í átta ár ef fjarveran væri vegna kjör-
inna opinberra starfa í almannaþágu.
Fyrir einu ári var Ólafur Ragnar
Grímsson búinn að vera fjarverandi
samtals í átta ár frá starfi sínu. Engu
að síður virti hann þessa samþykkt
að vettugi og sat sem fastast í pró-
fessorsstöðunni. Þá samþykkti félags-
vísindadeild Háskóla íslands að gefiV ,
honum eins árs viðvörun til viðbótar '
og ef hann ekki segði starfi sínu lausu *
sjálfviljugur á þeim tíma myndi há-
skóladeildin ekki mæla með að
menntamálaráðherra veitti honum
lengra leyfí. Þetta jafngildir uppsögn
með eins árs fyrirvara og er mér
ekki kunnugt um aðra háskólakenn-
ara en Olaf Ragnar Grímsson sem
háskóladeild hefur talið ástæðu til að
álykta um með sambærilegum hætti.
En ályktunin breytti engu. Prófessor-
inn sat sem fastast í stöðunni og eins
lengi og hann mögulega gat. Það var
ekki fyrr en rétt áður en lokafrest-
urinn rann út sem prófessorinn féllst
á að segja starfi sínu lausu og hafði
þá haldið stöðunni á níunda ár án
þess að gegna henni.
„Þér ferst, Flekkur, að gelta."
Höfundw er iðnaðar- og
viðskiptaráðherra.