Morgunblaðið - 11.09.1993, Page 12

12
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. SEPTEMBER 1993
Um frelsisástina og gTund-
völl lýðræðisþjóðfélags
eftir Bryndísi
Hlöðversdóttur
Laugardaginn 4. september sl.
var í Morgunblaðinu fjallað á grein-
argóðan hátt um ráðstefnu Evrópu-
ráðsins um félagafrelsi, sem haldin
var á Holiday Inn í Reykjavík dag-
ana 26.-28. ágúst sl. Mjög lítið
hefur verið rætt um ráðstefnuna í
fjölmiðlum, þrátt fyrir að efnið sem
var til umfjöllunar hafi verið mjög
vinsæll fjölmiðlamatur upp á síð-
kastið. Ráðstefnan hafði á að skipa
nokkrum helstu sérfræðingum um
félagafrelsi víðsvegar að úr Evrópu
og skiptust þeir á skoðunum. Hún
var í marga staði mjög áhugaverð
og umfjöllunin málefnaleg. Þar
komu fram ákveðin meginsjónarmið
sem verkalýðshreyfingin hér á landi
hefur lengi haldið á lofti.
Grundvöllur lýðræðis-
þjóðfélags
A ráðstefnunni voru haldin tvö
framsöguerindi um réttinn til að
stofna og vera í eða utan stéttarfé-
laga. Framsögumenn eru báðir pró-
fessorar í lögum, Bob Hepple pró-
fessor við háskóla í London og
Sheldon Leader við háskólann í
Essex. Báðir nálguðust þeir við-
fangsefnið út frá þörfum lýðræðis-
þjóðfélagsins, þar sem þeir töldu
tilvist stéttarfélaga vera mikilvæg-
an þátt. Af erindum prófessoranna
og umræðum var ljóst að viðfangs-
efnið verður ekki rætt öðru vísi en
að gera sér grein fyrir því hver sé
grundvöllur lýðræðisþjóðfélagsins,
hveijar þarfír þess séu. Um það
hveijir þættir helst eiga að prýða
lýðræðisþjóðfélagið eru menn hins
vegar ekki á einu máli, eins og
kunnugt er.
Fyrirlesararnir tveir voru sam-
mála um það að verkalýðsfélög
hefðu mjög mikilvægu hlutverki að
gegna í lýðræðisþjóðfélagi. Hags-
munagæslu launafólks geti þau hins
vegar ekki gegnt með góðu móti
nema allt launafólk sé bundið af
samningum stéttarfélaganna um
kjaramál og að fólk greiði gjald
fyrir þessa hagsmunagæslu. Þá
kom fram að sérstaða verkalýðsfé-
laga er það mikil að um þau gilda
að mestu leyti önnur sjónarmið en
um félög almennt.
Sérstaða verkalýðsfélaga
En af hveiju eiga verkalýðsfélög
að hafa sérstöðu að þessu leyti?
Hjá fyrirlesurunum kom fram að
stéttarfélög eru samtök sem þurfa
að taka ákvarðanir, sem eru gjarn-
an óvinsælar af atvinnurekendum.
Þetta hefur það í för með sér að
félagsmenn þurfa að leggja mikið
undir í baráttunni fyrir bættum
kjörum og geta átt á hættu óvin-
sældir hjá atvinnurekandanum og
jafnvel misst vinnuna af þessum
sökum. Það sem vinnst í baráttu
stéttarfélaganna eru hins vegar
ávextir sem allur þorri launafólks
nýtur, hvort sem það stendur utan
eða innan stéttarfélaga.
Því er ekki óeðlilegt að þeir sem
njóta góðs af starfí stéttarfélag-
anna greiði fyrir þá hagsmuna-
gæslu sem þar fer fram. Þetta er
einmitt það sem skapar sérstöðu
stéttarfélaganna umfram önnur fé-
lög. Þau vinna að hagsmunum mun
fleira fólks en þeirra sem eru félags-
menn. Það sem vinnst í kjarasamn-
ingum aðila vinnumarkaðarins eru
kjör sem gjarnan eru notuð til viðm-
iðunar, hvort sem þau eru lögbund-
in sem lágmarkskjör eða ekki.
Af þessu verður dregin sú álykt-
un að skipulagið sem hér er við
lýði um greiðsluskyldu í stéttarfélög
og 1. gr. starfskjaralaganna um að
laun og starfskjör sem aðildarsam-
tök vinnumarkaðarins semji um,
skuli vera lágmarkskjör fyrir alla
launamenn í viðkomandi starfs-
grein, er í raun forsenda þess að
stéttarfélögin geti sinnt því hlut-
verki sem þau gegna. Hlutverki sem
er nauðsynlegt að sinnt sé vel í lýð-
ræðisþjóðfélagi. Stéttarfélög á ís-
landi eru ekki að troða á mannrétt-
indum, eins og helst hefur verið að
Bryndís Hlöðversdóttir
„Það er að mínu mati
ekki hlutverk okkar
sem störfum hjá aðilum
vinnumarkaðarins að
skipta okkur af innri
málefnum þess sem sit-
ur hinum megin borðs.
Hins veg-ar verður ekki
lengur setið undir þeim
stöðugu árásum sem
samtök atvinnurekenda
hafa gert á innra skipu-
lag verkalýðshreyfing-
arinnar.“
skilja af heittrúarmönnum um nei-
kvætt félagafrelsi.
Boðberar „frelsisins“
í umfjölluninni hér á landi hefur
einu hugtaki verið veifað oftar en
öðrum. Það er hugtakið „frelsi“.
„Frelsi" einstaklinganna til að ráða
málefnum sínum sjálfír, til að
standa utan félaga. Þetta sé allt
saman spurning um mannréttindi
einstaklinganna, greiðsluskylda í
stéttarfélög sé hreint og klárt
mannréttindabrot. Boðberar þess-
ara sjónarmiða hafa verið fullir af
hneykslan yfir forpokun íslenskrar
verkalýðshreyfingar. Dómur Mann-
réttindadómstólsins í máli leigubíl-
stjórans íslenska hefur verið helsta
vopnið í herbúðunum og af honum
dregnar svo víðtækar ályktanir að
ætla mætti að bylting í íslenskri
löggjöf væri í nánd. Það var því
mjög athyglisvert að á ráðstefnunni
um félagafrelsi var varla að finna
nokkurn mann sem nálgaðist við-
fangsefnið á þennan hátt. Umræð-
an var einfaldlega málefnalegri en
svo. Og þarna sátu þó nokkrir af
hinum íslensku frelsisriddurum. En
þeir viðruðu ekki frelsishugmyndir
sínar á þessum vettvangi.
Frelsishugsjón VSÍ
Þá hafa fulltrúar Vinnuveitenda-
sambands íslands lýst yfir þungum
áhyggjum sínum af umsvifum
verkalýðsfélaga. Af þeirri umræðu
má ætla að hreyfmgin sé helsta
tákn fyrir ófrelsi og hlekki einstakl-
inganna. í nýútkomnu fréttablaði
VSÍ, Af vettvangi, gefur að líta
heilsíðuumfjöllun um umsvif og
markmið verkalýðsfélaga. Ein síða
til fer í umfjöllun um lífeyrismál
starfsmanna ríkisins.
Það er að mínu mati ekki hlut-
verk okkar sem störfum hjá aðilum
vinnumarkaðarins að skipta okkur
af innri málefnum þess sem situr
hinum megin borðs. Hins vegar
verður ekki lengur setið undir þeim
stöðugu árásum sem samtök at-
vinnurekenda hafa gert á innra
skipulag verkalýðshreyfingarinnar.
En það ósmekklegasta er þó að
árásirnar eru gerðar í nafni frelsis
og mannréttinda í stað þess að
klæða þær í sinn rétta búning. Ég
vil nefnilega leyfa mér að efast um
að þessi mikli áhugi VSÍ sé til kom-
inn vegna mannréttinda eða um-
hyggju fyrir frelsi einstaklinganna.
Lögmál markaðarins á tímum
atvinnuleysis
í dag stöndum við frammi fyrir
viðvarandi atvinnuleysi í fyrsta sinn
frá því að skráning atvinnuleysis
hófst hér á landi. Það er sumum
atvinnurekendum eflaust þyrnir í
augum að þeir geti ekki notfært
sér þetta ástand og rýrt kjör launa-
fólks í nafni sparnaðar. 1. gr. starfs-
kjaralaganna stendur þessu einmitt
í vegi, því í henni segir að samning-
ar á milli atvinnurekenda og starfs-
manna um lægri kjör en almennir
kjarasamningar greini á um, skuli
vera ógildir.
Það er augljóst hveija hagsmuni
atvinnurekendur hefðu af því ef 1.
gr. starfskjaralaganna væri ekki til
staðar. Þá réðu lögmál markaðarins
kaupi og kjörum og launafólk væri
háð framboði og eftirspum. Rétt
eins og hver önnur markaðsvara.
Við getum svo velt því fyrir okkur
hvort það sé slíkt samfélag sem við
viljum búa í.
Og enn um félagafrelsið
Umræðan um félagafrelsi hefur
verulega markast af þeim þáttum
sem hér hafa verið raktir. Hún hef-
ur því ekki verið eins málefnaleg
og skyldi. Það sannaðist hins vegar
á áðurnefndri ráðstefnu að hér er
um margs konar sjónarmið að ræða,
sem taka þarf inn í umræðuna ef
vel á að vera. Aðeins á þann hátt
er hægt að skapa sér rétta mynd
af málinu.
Dómur Mannréttindadómstólsins
í máli Sigurðar Siguijónssonar er
enginn áfellisdómur yfir skipulagi
íslenskrar verkalýðshreyfíngar eða
þeim leikreglum sem ríkt hafa á
íslenskum vinnumarkaði, eins og
haldið hefur verið fram. Dómurinn
fjallar ekki um réttarstöðu fólks í
almennum stéttarfélögum. Það er
orðið tímabært að menn komi sér
niður á jörðina í þessari umræðu
og leggi niður það trúarofstæki sem
hún hefur einkennst af. Umfjöllun
Morgunblaðsins þann 4. september
sl. er gott dæmi um það hvernig
hægt er að fjalla um efnið á mál-
efnalegan hátt og vonandi verður
hún fleirum til eftirbreytni.
Höfundur er lögfræðingur ASÍ.
Aðalstræti 16
- 400 ísafirði
Óhæfa og mikil skammsýni að rífa þetta hús segir greinarhöfundur um Aðalstræti 16 en myndin af því
er tekin um aldamót.
eftir Helga Bollason
Thoroddsen
f miðbæ ísafjarðar, sem er einn
af elstu kaupstöðum landsins,
stendur reisulegt timburhús frá
seinni hluta síðastu aldar. Húsið,
Aðalstræti 10, er eign Pósts og
síma, sem keypti húsið til niður-
rifs fyrir rúmum áratug svo byggja
mætti nýtt hús á lóðinni.
Við fyrstu sýn virðist ísafjörð-
ur, eins og svo margir íslenskir
bæir, vera samansafn ólíkra húsa,
þar sem öllu ægir saman, skúrum
og stórhýsum, gömlu og nýju. En
ef betur er að gáð, er bærinn mjög
heilstæður, það þarf bara að horfa
framhjá Iélégu viðhaldi _ og ein-
staka „modemiseringu“. Á Isafírði
eru til hús frá flestum tímabilum
íslenskrar byggingarsögu.
Neðstikaupstaður er einstakur,
með sínum nýlega endurgerðu
húsum frá átjándu öld, því hvergi
annars staðar á íslandi fyrirfmnst
húsaþyrping frá þessu tímabili.
Áður en húsin voru lagfærð, var
erfitt að sjá fyrir að þau yrðu
perla ísafjarðar.
Aðalstræti 16 er í Miðkaupstað,
þar sem húsin eru flest frá seinni
hluta nítjándu aldar. Miðkaupstað-
inn mætti endurgera með sama
góða árangri eins og náðst hefur
í Neðstakaupstað. Þá fengist þar
heilleg götumynd með nítjánduald-
arhúsum.
Nú þegar hefur verið ákveðið
að endurbyggja Edinborgarhúsið
(Aðalstræti 7) sem fyrsti íslenski
arkitektinn, Isfírðingurinn Rögn-
valdur Ólafsson, teiknaði 1907 og
gera það að menningarmiðstöð.
Sömuleiðis er elsta húsið í Mið-
kaupstaðnum (Aðalstræti 12) í
endurbyggingu. Það væri því mik-
il) missir af Aðalstræti 16, sem
ásamt þessum húsum setur mest-
an svip á Miðkaupstaðinn.
Fram kemur í nýlegri húsa-
könnun, sem unnin var fyrir elsta
hluta bæjarins, að Aðalstræti 16
er byggt á árunum 1876-1883,
upphaflega sem krambúð og íbúð-
arhús. Mikið af upprunalegum inn-
réttingum hússins hafa varðveist.
Húsið er úr timbri, vel viðað og
vandað að allri gerð, það er í góðu
ástandi þrátt fyrir lítið viðhald
allra síðustu árin. Aðalstræti 16
er fallegt og reisulegt hús sem
setur mikinn svip á umhverfi sitt.
Húsið stendur á áberandi stað, þar
sem Aðalstræti breytir lítillega um
stefnu og þannig sést það víða að,
blasir m.a. við Silfurtorgi, aðalt-
orgi bæjarins.
Póstur og sími er fyrirtæki í
almenningseign sem er annt um
ímynd sína og hlýtur því að endur-
skoða ákvörðunina um niðurrif
Aðalstrætis 16. Ef fyrirtækið get-
ur ekki notað húsið, þá er nóg til
af byggingarlóðum á ísafírði fyrir
nýbyggingu Pósts og síma og
kaupendur finnast örugglega að
jafn glæsilegri húseign og Aðal-
stræti 16 er.
Ef auka á ferðamannastraum
til Ísaíjarðar eins og unnið hefur
verið að á undanfömum árum, er
farsælast að halda í sérkenni bæj-
arins og hlúa að þeim. Séð með
augum aðkomumannsins er ísa-
fjörður einstakur fyrir mikið safn
fallegra húsa og heilstæðar húsar-
aðir sem ekki er að finna annars
staðar.
Það er því óhæfa og mikil
skammsýni, að höggva óbætanleg
skörð í bæjarmyndina, eins og ert
yrði með niðurrifi Aðalstrætis 16.
Höfundur er arkitekt.