Morgunblaðið - 24.10.1993, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. OKTÓBER 1993
Um þessar mundir er að koma
út á vegum Kvenréttindafélags
íslands saga þess í 85 ár skrá-
sett af Sigríði Th. Erlendsdóttur
sagnfræðingi. I bókinni eru nær
500 myndir valdar af Björgu Ein-
arsdóttur rithöfundi.
Veröld sem ég vil er heiti bókar-
innar og skírskotar meðal annars
til þeirrar veraldarsýnar er stofn-
endur Kvenréttindafélagsins áttu
sér — samfélags kvenna og karla
þar sem jafnrétti kynjanna væri í
reynd á borði sem í orði.
Fyrir forgöngu Bríetar Bjarnhéð-
insdóttur var Kvenréttindafélag Is-
lands stofnað 27. janúar 1907 á
heimili hennar Þingholtsstræti 18.
Af fimmtán konum sem þar komu
við sögu bjuggu átta við þá götu
og mætti því segja að vagga kven-
réttindanna hér í bæ hafi verið þar
og strætið réttnefnt kvenréttinda-
gata.
Bókin er á sjötta hundrað síður
og skiptist í tíu meginkafla. Höf-
undur rekur réttindabaráttu kvenna
erlendis, tildrög hennar og fram-
vindu hérlendis og hvernig félags-
konur tókust á við þau mál er heit-
ast brunnu á hverri tíð. Réttindum
til að kjósa ög kjörgengis, menntun-
ar og starfa, embætta og launajafn-
réttis; réttlátara skattakerfí og
bætt kjör mæðra og barna þeirra,
að konur héldu ríkisfangi sínu við
giftingu og eigin nafni þrátt fyrir
hjúskap. Staðið var að stofnun
stéttarfélaga, bamaheimila og leik-
valla, stuðlað að betra heilbrigðis-
kerfi meðal annars með því að
hrinda af stað byggingu Landspít-
ala og síðar kvennadeild við hann.
Og mikið gert til að styrkja stöðu
kvenna á sviði stjómmála til að
> stuðla að áhrifum kvenna á það
samfélag sem við byggjum.
í bókarlok eru viðaukar og skrár
sem veita mikilsverðar upplýsingar
um þær konur er gegnt hafa for-
ystu í Kvenréttindafélaginu og
ýmis almenn atriði. Kvenréttindafé-
lag íslands er þverpólitískt á þann
veg að í stjóm þess sitja fulltrúar
þeirra stjórnmálaafla er hvetju sinni
eiga kjöma menn á Alþingi.
Saga Kvenréttindafélagsins lýsir
sleitulausri vinnu að betra og jafn-
ara þjóðfélagi þar sem hver og einn
eigi auðveldara með að njóta sín,
hæfileika sinna og upplags án tillits
til hvort um karl eða konu er að
ræða. I raun er hún saga kvenna-
baráttu 20. aldarinnar hér á landi.
Verður gripið niður á bókinni á
nokkrum stöðum.
Hugmyndafræði
I kafla sem ber heitið Forsagan
skilgreinir höfundur bókarinnar
meðal annars þá hugmyndafræði
sem kvenréttindabarátta 19. aldar
og framan af þessari öld byggðist
á og lýkur því á þessa leið:
Forvígismenn í kvenréttindabar-
áttunni á síðustu áratugum 19. ald-
ar og í upphafi hinnar tuttugustu
- háðu harða baráttu fyrir sjálfstæði
kvenna og þjóðfélagslegum réttind-
um sem karlar nutu. í þessu skyni
var beitt tvenns konar andstæðum
rökum. Annars vegar gerðu konur
kröfur til þess að viðurkennt væri
að þær væru gæddar sömu hæfi-
Íslenskar konur voru orðnar langeygar eftir að koma konu ó þing og órið 1922 buðu þær fram sérstakan kvennalista í landskjöri það ór skipaðan
þeim Ingibjörgu H. Bjarnason skólastjóra, Ingu Lóru Lárusdóttur kennara og ritstjóra, Halldóru Bjarnodóttur bæjarfulltrúa á Akureyri og Theódóru
Thoroddsen rithöfundi. Ingibjörg náði kjöri og settist á þing í ársbyrjun 1923 fyrst íslenskra kvenna. Eftir harða kosningabaráttu fár hún í stutta
orlofsdvöl til Þingvalla. Á heimleið komu nokkrar stuðningskonur til máts við hana hjá Geithálsi og dúkuðu lyngmóann, stilltu upp ræðustóli, fánum
sveipaðan, afhentu blómvönd og skáluðu í púrtvíni fyrir unnum sigri. Þessi mynd er tekin við það tækifæri og er Ingibjörg fyrir miðri mynd með
blámvönd og ber hana í ræðustólinn er hún hlýöir á ávarp og meðtekur heillaóskir.
leikum og karlar og verðskulduðu
því sömu tækifæri og þeir til að
hasla sér völl. Hins vegar beittu
konur þeim rökum að mismunur
væri á kynjunum — konur væru
fyrst og fremst mæður, siðavandir
friðarsinnar og á margan hátt
„betri“. Karlar væru aftur á móti
kappsamir og metnaðargjarnir og
stafaði þessi munur af eðli og upp-
eldi. Þess vegna var það talið þjóna
best .hagsmunum beggja kynja að
konur hefðu jafnan aðgang að
menntun og öðrum borgaralegum
réttindum til þess að koma jafn-
vægi á samfélagið með framlagi
sínu. Það er athyglisvert að konur
beittu þessum tvenns konar rökum
beinlínis í sama orðinu og ljóst að
þessi andstæðu rök þrifust vel hlið
við hlið langt fram eftir 20. öld-
inni, jafnt hér á landi sem annars
staðar.
Stofnunin
Þriðji kafli í sögu Kvenréttindafé-
lagsins fjailar um stofnun þess.
Þegar rakinn hefur verið beinn að-
dragandi þess að Bríet Bjamhéðins-
dóttir hefst handa eftir áskorun frá
erlendum kvenréttindakonum segir
svo:
Sunnudaginn 27. janúar 1907
komu saman nokkrar konur að
Þingholtsstræti 18 í Reykjavík,
heimili Bríetar Bjamhéðinsdóttur.
Tilgangurinn var að ræða stofnun
félags sem gengist fyrir ýmsum
breytingum á löggjöf landsins, sem
snerti konur og börn, og fram-
kvæmd Iaganna, eða eins og segir
í 2. gr. fýrstu laga félagsins: „Að
starfa að því að íslenskar konur fái
fullt stjórnmálajafnrétti á við karl-
menn, kosningarétt, kjörgengi, svo
og rétt til embætta og atvinnu með
sömu skilyrðum og þeir.“ Til fund-
arins boðuðu Bríet Bjarnhéðinsdótt-
ir og Sigríður Hjaltadóttir Jensson.
Samþykkt var af öllum fundarkon-
um að stofna félagið og telst þessi
fundur stofnfundur félagsins.
Félagið hlaut nafnið Hið íslenska
kvenréttindafélag og bráðabirgða-
stjórn var kosin. Var henni falið
að semja frumvarp til laga félags-
ins. Kosningu hlutu:
Frú Bríet Bjarnhéðinsdóttir, for-
maður, frú Sigríður Hjaltadóttir
Jensson, frú Guðrún Pétursdóttir,
frk. Sigríður Bjömsdóttir og frk.
Laufey Vilhjálmsdóttir.
Mánuði síðar var haldinn fundur
á sama stað þar sem lög félagsins
voru samþykkt. Jafnframt var sam-
þykkt að senda fundarboð til allra
þeirra kvenna í Reykjavík sem
greiddu opinber gjöld svo og til
annarra kvenna sem áhuga kynnu
að hafa á þessu máli. Þær voru síð-
an boðaðar á fund í Iðnaðarmanna-
húsinu (Iðnó) 20. mars til frekari
umræðna. Undir fundarboðið skrif-
uðu fimmtán konur sem stofnendur
Gripið niður í
Sögu Kvenrétt-
indafélags
íslands
1907-1992
eftir Sigríði Th.
Erlendsdóftur
en sagan er að
koma út um
þessar mundir
félagsins.
Aðrir stofnendur en þær sem hér
voru talar eru Elín Matthíasdóttir
Laxdal, Guðrún Aðalsteinsdóttir
Finsen, Guðrún Björnsdóttir frá
Presthólum, Guðrún Daníelsdóttir,
Ingibjörg Guðbrandsdóttir, Ingi-
björg Cl. Þorláksson, Jórunn Guð-
mundsdóttir, Kristín Vídalín
Jacobsson, Margrét Stefánsdóttir
og Þórunn Pálsdóttir. Gerð er grein
fyrir þessum konum öllum, mennt-
un og störfum, ætt og uppruna og
tengslum þeirra í bæjarlífinu um
það leyti sem félagið var stofnað.
Vinnumiðstöð kvenna
Laufey Valdimarsdóttir tók við
formennsku í Kvenréttindafélaginu
1927 og gegndi þvi til dauðadags
1945. A hennar tíð svarf kreppan
mjög að fólki hér á landi og létu
forystukonur í félaginu kjör kvenna
á vinnumarkaðinum til sín taka
samanber eftirfarandi frásögn í
fimmta kafla bókarinnar:
Félagskonur tóku nú til óspilltra
mála og árangur lét ekki á sér
standa því að Vinnumiðstöð kvenna
tók til starfa 4. desember 1931 að
Þingholtsstræti 18. Þar með var
kominn staður sem konur jafnt sem
atvinnurekendur gátu snúið sér til
enda kom fljótlega á daginn að
brýn þörf var á slíkri stöð fyrir
báða aðila. Bæjarstjórn veitti 500
króna styrk til stöðvarinnar og vaf
loforð um að veita 1.500 krónur á
næsta ári. Jafnframt fór stjómin
fram á atvinnubætur fyrir konur
og sérstaka styrki til þeirra sem
einar þurftu fyrir fjölskyldu að sjá.
Forstöðumaður Vinnumiðstöðv-
arinnar var ráðin Guðrún Ásmunds-
dóttir. Hún var enginn nýgræðingur
í félaginu, hafði gengið í það 7.
febrúar 1910 og setið í stjórn
1915-16 og aftur 1927 og sat til
1933. Hægri hönd Laufeyjar við