Morgunblaðið - 28.01.1994, Page 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. JANÚAR 1994
Átökin um Sinfóníu-
hljómsveit æskunnar
eftir Erlend
Sveinsson
Síðastliðinn laugardag hélt Sin-
fóníuhljómsveit æskunnar (SÆ)
tónleika í Háskólabíói, þar sem flutt
voru verk eftir Prokofjev og Sjosta-
kóvítsj. Tónleikar þessir voru af-
rakstur fyrsta námskeiðs hljóm-
sveitarinnar, eftir að Paul Zukofsky
hafði verið „sagt upp störfum“ með
bréfi hinn 12. júlí sl. en námskeið
hefur ekki verið haldið og hljóm-
sveitin þar með ekki komið fram
síðan 20. mars á síðasta ári. Stjóm-
andi hljómsveitarinnar á síðari hluta
námskeiðsins og á tónleikunum var
Bretinn Christopher Adey. í Rómeó
og Júlíu svítunni eftir Prokofjev
mátti víða heyra fallega spretti í
samleiknum og fagrar einleiksstróf-
ur og í Sjostakóvítsj-sinfóníunni nr.
10, ekta „SÆ-sound“ á köflum, ef
svo mætti að orði komast. Sá hljóm-
ur minnti óneitanlega á þann grunn
og það uppeldi, sem sveitin hefur
hlotið undir handleiðslu Pauls Zuk-
ofskys, stjórnanda hljómsveitarinn-
ar á undanförnum árum, og sam-
starfsmanna hans. Framlag nýrra
stjórnenda verður ekki að fullu
marktækt fyrr en fram líða stund-
ir, fari svo að þeim verði ætlað að
taka við af Zukofsky. Þótt oft
mætti sjá að hljómsveitin fylgdi
hinum nýja stjórnanda sínum vel
við mótun blæbrigða, t.d. í hinum
magnaða allegro-þætti Sjostakó-
vítsj-sinfóníunnar, þá höfðu þessir
tónleikar ekki til að bera þá raf-
mögnuðu spennu og frumleika, sem
oft og iðulega hefur fylgt tónleikum
sveitarinnar undir stjórn Zukofskys.
Þetta er ekki sagt Adey til hnjóðs.
'Hann var að þreyta frumraun sina
með SÆ. Athygli vekur þó að hann
skyldi ekki hafa unnið með hljóm-
sveitinni allan námskeiðstímann,
sem er nýmæli, og að í frásögn
Morgunblaðsins af námskeiðinu var
hann titlaður gestastjórnandi, sem
gefur til kynna að enn hafi ekki
verið fundinn nýr aðalstjórnandi til
að leysa Zukofsky af hólmi. Hér
verður ekki farið nánar út í gagn-
rýni á flutning SÆ, þeirri hlið
málsins hafa verið gerð skil af tón-
listargagnrýnendum. Ragnar
Björnsson, skólastjóri Nýja tónlist-
arskólans, minntist að vísu ekki
einu orði á Zukofsky í umfjöllun
sinni í Morgunblaðinu 18. janúar
sl. en Finnur Torfi Stefánsson fer
hins vegar lofsamlegum orðum um
hann í umfjöllun sinni í DV 17.
janúar sl. og lýsir þeirri von sinni
að við fáum aftur að sjá Paul Zukof-
sky við stjórnvölinn hjá Sinfóníu-
hljómsveit æskunnar.
Sleginn út
Tónleikarnir síðastliðinn laugar-
dag vekja upp hugrenningar um
Sinfóníuhljómsveit æskunnar i for-
tíð og nútíð og þau átök sem leiddu
til þess að Zukofsky var vikið frá
sem aðalstjórnanda SÆ síðastliðið
sumar svo sem kunnugt er. Á þess-
um tónleikum var því erfitt fyrir
þá, sem fylgst hafa af áhuga með
samstarfi Pauls Zukofskys og SÆ
á undanförnum árum að njóta tón-
leikanna til fulls og kyngja því að
nýr maður mundaði nú stjómsprot-
ann eftir að Zukofsky hafði verið
ýtt út af stjórnpallinum án þess að
til þess lægju skiljanlegar ástæður.
Kenningin um að maður komi í
manns stað á ekki alltaf við og
sjaldnast, þegar um skapandi störf
er að ræða. Fengur getur verið að
gestastjórnendum, sem mikið hefur
verið rætt um í þessu sambandi,
en þá þarf hljómsveitin að hafa á
að skipa aðalstjómanda, sem hefur
heildarsýn yfir þróun sveitarinnar,
tónlistarlega jafnt sem menntunar-
lega og hvað nemendurna sjálfa
áhrærir, m.ö.o. kjölfestan þarf að
vera í lagi. Slíkur maður er ekki
auðfundinn. Þótt nýr stjórnandi
væri á stjórnpalli í Háskólabíói sl.
laugardag, sveif andi Pauls Zukof-
skys, „skapara SÆ“, yfir vötnunum
á meðan á tónleikunum stóð og
fyllti þá, sem notið hafa ávaxtanna
af starfí hans og samstarfsmanna
hans, söknuði yfir því að fá ekki
áfram notið starfskrafta hans. Ef
um eðlileg verklok hefði verið að
ræða gegndi hér allt öðru máli, en
svo er ekki. Zukofsky gafst ekki
einu sinni ráðrúm til að kveðja nem-
endur sína og samstarfsmenn, hvað
þá ljúka þeirri starfsáætlun, sem í
gangi var, þegar ný stjórn SÆ kom
til starfa í nóvemberlok árið 1992.
í ráði var að klifa þrítugan hamar-
inn í kjölfar frumflutnings 7. sinfón-
íu Mahlers og frumflytja Wagner-
óperuna Parsifal í samvinnu við
Óperusmiðjuna og Sögusinfóníu
Jóns Leifs á 50 ára afmæli Iýðveld-
isiris. Fjárveitingar hins opinbera á
sl. ári voru miðaðar við þessi áform
sem og þriggja milljóna króna fjár-
veiting Leiklistarráðs til Óperu-
smiðjunnar. Fjármunum þeim, sem
SÆ var ætlað til þessara verkefna,
hefur nú verið varið til annarra
hluta, hvernig svo sem það hefur
verið réttlætt.
Uppsögn Zukofskys afrakstur
átta mánaða stjórnarstarfs
Óeining varð í stjórn SÆ um þá
ákvörðun að ganga til samninga
við Paul Zukofsky sl. sumar. Hægt
hefði verið að undirrita samning
hinn 16. júní sl. eftir langvinnar
samningaumleitanir og vandræða-
gang af ýmsum toga en þegar á
reyndi treystu tónlistarskólastjór-
arnir í stjórninni sér ekki til að
undirrita fyrirliggjandi samnings-
texta. Þar sem undirritaður vildi
ekki taka þátt í því að flæma Zuk-
ofsky frá SÆ sá hann sig tilneydd-
an að segja sig úr stjórninni og slíkt
hið sama gerði fulltrúi nemenda
þótt síðar væri. Það er sláandi stað-
reynd, að það skuli hafa tekið ný-
skipaða stjórn SÆ aðeins um þijá
mánuði að koma samskiptum sínum
við Zukofsky í uppnám og tæpa
átta mánuði að Iosa sig við hann.
Hvernig þetta gat gerst er efni í
aðra blaðagrein en einhveijum hefði
fundist eðlilegra, að menn, sem
aðeins höfðu starfað að málefnum
SÆ á nokkrum stjórnarfundum á
átta mánaða tímabili, hefðu frekar
átt að víkja en „skapari sveitarinn-
ar“, sem starfað hafði með henni í
átta ár, þ.e. frá stofnun hennar á
ári æskunnar og tónlistarinnar
1985, og gert hana að því viður-
kennda menningarfyrirbæri, sem
hún nú er. Eða svo vitnað sé til
orða Jóns Ásgeirssonar í Morgun-
blaðinu 9. janúar 1990: „Fiðlusnill-
Erlendur Sveinsson
„Það hlýtur að vera
unnt að draga í efa að
fulltrúar tónlistarskól-
anna í landinu hafi haft
vald til að bola Zukof-
sky burt frá SÆ.“
ingurinn Paul Zukofsky hefur hafið
starf Sinfóníuhljómsveitar æskunn-
ar langt upp fyrir það svið að vera
aðeins góð æfing fyrir efnilega tón-
listarmenn og gert tónleika sveitar-
innar að listviðburði, er auðgar ís-
lenskt tónlistarlíf og lyftir því upp
úr viðjum vanans . . .“ Ög í Morgun-
blaðinu 10. júní 1992 segir Jón
ennfremur: „... til að öðlast trú á
unga fólkið og framtíð tónlistar í
landinu þurfti mann eins og Paul
Zukofsky, sem fyrir tónlist hér á
landi hefur gegnt svipuðu hlutverki
og Kristján Rask var málhreinsun-
armönnum hér áður fyrr.“ Þannig
mætti halda áfram að rifja upp það
sem nú virðist vera að gleymast,
því hvernig má það vera að for-
svarsmenn tónlistarskólanna í land-
inu bola þessum manni að tilefnis-
lausu burt frá SÆ? Hann hafði í
raun ekki beðið um annað en að
fá að starfa áfram á sama grund-
velli og verið hafði og skilað hafði
þeim árangri, sem raun ber vitni
og lofað hefur verið hástöfum.
Minna má í þessu sambandi á þá
sigra, sem unnir voru á sviði listar,
lærdóms og áræðis með frumflutn-
ingnum á Mahler-sinfóníunum
númer 6, 7 og 9, Pelleas og Melis-
ande eftir Schönberg, Turangalila-
sinfóníunni eftir Messien og Baldr
eftir Jón Leifs. Tvö af þessum verk-
um hafa verið gefin út á hljómdisk-
um og fengið prýðilega dóma í
Bandaríkjunum.
Hin huldu öfl
Ég þykist vita að stærsti hluti
hljómsveitarmeðjima SÆ sé ekki
enn búinn að meðtaka „uppsögn
Zukofskys" né gefa þá von upp á
bátinn að „Zúkki“, eins og krakk-
arnir kalla gjarnan hinn virta
stjórnanda sinn, komi aftur til
starfa. Greinargerð sú, sem eftir-
sitjandi stjórnarmenn SÆ birtu í
Morgunblaðinu 2. september sl.,
m.a. fyrir áskorun leiðarahöfundar
Morgunblaðsins, hefur ekki náð að
upplýsa fólk um hver hafí verið
nauðsyn þess að binda enda á störf
Pauls Zukofskys hér á landi. Það
sem stendur upp úr af því sem tal-
ist getur skýring af hálfu stjórnar-
manna er að Zukofsky hafi verið
ósveigjanlegur í samningum. Sýna
má fram á hið gagnstæða og ekki
var það þann, sem krafðist þess að
gérður yrði skriflegur samningur.
Fram til þessa hafði heiðursmanna-
samkomulag verið í gildi og sú
trygging nægt Zukofsky að hann
fyndi, að menn vildu eiga við hann
samstarf. Stundum getur málflutn-
ingur verið með þeim hætti að hann
teljist ekki svaraverður og sú var
niðurstaða Zukofskys varðandi
þessa greinargerð en þó kann svo
að fara að nauðsynlegt verði að
andmæla þeim rangfærslum, sem
þar standa á prenti, því þegar frá
líður er hætt við að í þessu máli
líkt og svo mörgum öðrum teljist
sá hafa á réttu að standa, sem sigr-
ar. Nú er að vísu ekki útséð um
sigurinn og því kann þetta að vera
óþarft en illt er samt að una því
hvernig vegið er að persónu og
starfsheiðri Zukofskys eins og fram
kemur í eftirfarandi tilvitnunum,
sem höfundar greinagerðarinnar
ættu að sjá sóma sinn í að draga
til baka: „Annað er það að það
hefur oft einkennt íslenskt þjóðlíf í
sinni sérstöku einangrun að hefja
suma menn upp til skýjanna, þeir
verða „heimsfrægir" á Islandi. Gef-
ið er í skyn hér á landi að hann
[þ.e. Paul Zukofsky, innsk. ES] sé
að stjórna þekktum sinfóníuhljóm-
sveitum erlendis, sem er alls ekki
rétt.“ Og einna ódrengilegastir
verða höfundar greinargerðarinnar,
þegar þeir fullyrða, að Zukofsky
hafi hugsað meir um eigin hag en
nemenda. Einu aðilarnir, sem stutt
hafa Zukofsky opinberlega eftir að
honum var sagt upp störfum hjá
SÆ eru einmitt nemendur hans í
hljómsveitinni, 45 manna kjarni
sveitarinnar, sem mótmælt hefur
uppsögninni harðlega. Ekki verður
séð að ráðamenn SÆ hafi tekið til-
lit til þessara mótmæla nemenda,
sem mestra hagsmuna eiga að
gæta, né hafa þessi mótmæli vakið
tilskilda athygli ljölmiðla. Uppsögn
’Zukofskys kom engu að síður eins
og reiðarslag yfir fjölda manns og
hafa margir komið að máli við
undirritaðan og lýst því, hversu illa
þeim varð við þessi ótíðindi. Það
Á tónleikum Sinfóníuhljómsveitar æskunnar í Langholtskirkju 20. mars 1993. Verða þetta síðustu tón-
leikar Sinfóníuhljómsveitar æskunnar, sem var hlutskipti Pauls Zukofskys að sijórna?
vekur nokkra furðu hve lítið hefur
borið á stuðningsyfirlýsingum úr
röðum tónlistarmanna. Aftur á
móti lýstu samtök tónlistarskóla-
stjóra því yfir opinberlega að þau
styddu uppsögn Zukofskys og bentu
á í ályktun, sem birtist í Morgun-
blaðinu 1. september sl., að „SÆ
sé nemendahljómsveit tónlistarskól-
anna en ekki einkafyrirtæki ákveð-
ins hljómsveitarstjóra“. Hér kann
meira að búa að baki en auðvelt
er að gera sér grein fyrir, eða hvaða
ályktanir skyldi vera hægt að draga
af svona yfirlýsingu? Ég sagði mig
úr stjórn SÆ sl. sumar vegna þess
að ég viidi ekki taka þátt í því sem
ég upplifði sem „ósýnilega aðför
að Paul Zukofsky“. Ég held að
ástæðan fyrir því að illa hefur geng-
ið að útskýra fyrir fólki „um hvað
þetta Zukofsky mál eiginlega snú-
ist?“, eins og gjarnan er spurt á
förnum vegi, sé sú að um ósýnilega
og óáþreifanlega aðför að Zukofsky
sé að ræða. Eftirsitjandi stjórnar-
meðlimir SÆ, víðkunnir og vandað-
ir menn, eru að mínu mati leiksopp-
ar þessara afla, sem toga í þá og
pota. Þetta er mál, sem nauðsyn-
lega þyrfti að kryíja til mergjar.
Þegar rógi, innihaldslausúm slag-
orðum, hálfkveðnum vísum og
dylgjum einhverra hulduafla er beitt
sem vopnum í átökum út af mönn-
um og málefnum er illt í efni.
Stríðinu ekki tapað?
Menntamálaráðuneytið og
Reykjavíkurborg, sem sameiginlega
mynda hinn fjárhagslega bakgrunn
Sinfóníuhljómsveitar æskunnar
ásamt nokkrum einkaaðilum, geta
ekki látið uppsögn aðalhljóm-
sveitarstjórans, sem byggist á beit-
ingu slíkra vopna, eins og vind um
eyrun þjóta. Fjölmiðlar ættu einnig
að láta málið til sín taka og hafa
þá fagmennsku til að bera að geta
krufið það og skýrt fyrst þeir fjöll-
uðu um það á annað borð. Fólk
vill vita hvað er á seyði. Það hlýtur
að vera unnt að draga í efa að full-
trúar tónlistarskólanna í landinu
hafí haft vald til að bola Zukofsky
burt frá SÆ og þar með frá ís-
lensku tónlistarlífi yfirleitt. Nem-
endur SÆ eiga ekki að vera peð
og Zukofsky leiksoppur í einhveiju
ósýnilegu og óskiljanlegu valdatafli
huldumanna. Fjárveitingarvaldið
getur tekið á málinu og metið, hvort
uppsögn Zukofskys fái staðist og
hvort nú sé stefnt í rétta átt. Þró-
un, sem miðar að því að draga úr
sjálfstæði SÆ og færa starfsemina
undir tónlistarskólana, kann að
veikja ijárhagsgrundvöll hljóm-
sveitarinnar er fram líða stundir og
draga úr áhuga einkaaðila á að
styrkja hana og þar með þrengja
að þeim metnaði, sem einkennt
hefur starfið fram til þessa.
Menntamálaráðuneytið hefur
skynjað sinn vitjunartíma og er nú
að láta fara fram athugun á máiefn-
um SÆ og er niðurstöðu að vænta
innan tíðar. Ég veit að ég mæli
fyrir munni íjölda fólks, þar á með-
al nemenda í SÆ og foreldra þeirra,
þegar ég leyfi mér að hvetja
menntamálaráðuneytið og Reykja-
víkurborg að láta nú til sín taka
og Samband'tónlistarskólastjóra til
að endurskoða afstöðu sína til þessa
máls svo friður geti orðið um áfram-
haldandi starfsemi Sinfóníuhljóm-
sveitar æskunnar í samvinnu við
Paui Zukofsky, óskabarns tónlist-
arslífsins í Iandinu, sem líkt hefur
verið við ævintýri. Það er ekkert
samhengi í því að dásama störf
Zukofskys, eins og gert hefur verið
fram til þessa og Menningarverð-
laun DV (1988), riddarakross hinn-
ar íslensku fálkaorðu (1990) og
Stef-verðlaunin 1991 fyrir kynn-
ingu á verkum Jóns Leifs vitna um,
en leggja hann síðan að tilefnis-
lausu fyrir róða. Kjarni málsins nú
er sá, að við getum ekki farið svona
að ráði okkar gagnvart Paul Zukof-
sky og nemendum SÆ. Hann og
SÆ eiga það einfaldlega ekki skil-
ið, eftir allt það sem þetta ævintýra-
lega samstarf hefur skilað íslensku
tónlistarlífi.
Höfundur er kvikmynda-
gerðarmaður og fyrrverandi
fulltrúi forcldra í sljórn SÆ.