Morgunblaðið - 01.03.1994, Síða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 1. MARZ 1994
Neyðarástand í at-
viimumálum á Islaudi
Hvers vegna er atvinnan flutt úr landi?
eftir GuðmundJ.
Guðmundsson
— I nótt varð harður árekstur
milli rússnesks og íslensks togara
um 20 mílur suðvestur af Reykja-
nesi. Mikill leki kom að báðum
skipunum eftir áreksturinn og
barst Slysavarnarfélaginu neyðar-
kall frá báðum skipunum kl. 1.22.
Svo giftusamlega tókst til að skip-
veijar beggja skipanna, samtals
nímlega 40 menn, komust um borð
í björgunarbáta og samkvæmt
heimildum fréttastofu munu allir
hafa komist lífs af. íslenski togar-
inn var í siglingu með ísfisk á
markað í Þýskalandi en rússneski
togarinn var á leið til Reykjavíkur
með fisk, aðallega þorsk, til vinnslu
í Reykjavík.
Sem betur fer er þetta skáld-
skapur enn sem komið er en gæti
vissulega orðið raunveruleiki hve-
nær sem er, enda verður íslensk
fiskvinnsla í sívaxandi mæli að
treysta á landanir rússneskra tog-
ara en á sama tíma sigla íslensk
skip utan með íslenskan óunninn
og hálfunninn fisk í stórum stíl sem
hráefni til vinnslu í evrópskum
fiskvinnslustöðvum. Samtímis er
neyðarástand í atvinnumálum
vekafólks á íslandi.
Samkvæmt upplýsingum hag-
fræðings Þjóðhagsstofnunar flutt-
um við fyrstu 10 mánuði ársins í
fyrra af höfðingsskap okkar við
erlent verkafólk út óunninn en
slægðan ísaðan fisk og þar með
atvinnu íslensks verkafólks sem
hér segir. Karfi: 28.405 tonn.
Þorskur: 10.338 tonn. Ýsa: 6.400
tonn. Ufsi: 4.146 tonn. Þá fluttuin
við út sjófryst flök — hálfunna
vöru sem fer til frekari vinnslu í
erlendum fiskiðjuverum sem hér
segir: Þorskur: 26.860 tonn. Ýsa:
5.748 tonn. Ufsi: 9.120 tonn.
Karfi: 19.263 tonn. Samtals
60.991 tonn. Meðan þesu fer fram
verða vel búnar íslenskar fisk-
vinnslustöðvar og verkafólk í sí-
vaxandi mæli að treysta á landan-
ir rússneskra togara. Hver er
ástæða þessa? Heldur útgerðaráð-
allinn og sölusamtök hans að full-
vinnsla sjávarafurða hér heima sé
tóm della?
Því er haldið fram við okkur aö
þýskar húsmæður kaupi í matinn
allan þennan óunna karfa sem
þangað er fluttur frá íslandi og
að þær kaupi hann hærra verði
ísaðan eða frystan í heilu lagi held-
ur en flakaðan og að sama máli
gegni um Japani. Þessu geta þeir
trúað sem vilja. Sannleikurinn er
hins vegar alit annar. Lapg stærst-
ur hluti karfans fer í fullvinnslu í
vinnslustöðvum í Bremerhaven og
víðar og sama gildir um annan
óunninn og hálfunninn fisk frá Is-
landi áSín fluttur er utan. Hefði
hann verið unninn hér heima hefði
þar skapast vinna sem nemur að
minnsta kosti 2.300 ársverkum.
Rétt er að taka fram að nokkuð
öðru máli gegnir með Japani í
þessu sambandi, hina mjög svo
vaxandi viðskiptaþjóð okkar. Jap-
anir eru mjög fastheldnir á neyslu-
venjur sínar allar og við breytum
því ekki að þeir kaupi af okkur
karfann og grálúðuna heilfrysta
enda greiða þeir mjög gott verð
fyrir þessar vörur.
Fjöldaatvinnuleysi —
neyðarástand
Það er skollið á ijöldaatvinnu-
leysi á íslandi og á þessu ári verða
greiddar atvinnuleysisbætur upp á
hátt í fjóra milljarða króna með
sama áframhaldi. Þetta virðast
sjálfsagt ekki vera miklir peningar
í augum þeirra sem ráða íslenska
ríkinu því enginn áhugi virðist á
því hjá þeim að skapa minnst 2.300
störf með því einu að vinna þann
fisk heima sem nú er fluttur óunn-
inn eða hálfunninn úr landi.
Af hveiju tonni af karfa sem
landað er hér heima og aðeins 'er
flakað skapast 20 þúsund krónur
til að greiða vinnulaun við vinnsl-
una og við framleiðslu umbúða.
Þessu til viðbótar koma liafnar-
gjöld og flutningsgjöld til íslenskra
skipafélaga og manni finnst nú að
muni um minna. Af þorski og ýsu
fæst enn meira en 20 þúsuna krón-
ur af hveiju tonni sem flakað er
innanlands enda er um að ræða
verðmætara hráefni sem fer í dýr-
ari umbúðir. Ef við aðeins flökum
þann fisk sem nú er fluttur óunn-
inn út myndu skapast viðbótar
gjaldeyristekjur upp á hundruðir
milljóna króna. Höfum við efni á
að gefa þetta frá okkur?
Lítum nú aðeins á frystitogar-
ana. Um borð í þeim er fiskurinn
aðeins flakaður. Óllu öðru er hent
en aðeins flökin fryst og síðan siglt
með þau utan eða þeim er umskip-
að um borð í flutningaskip. En
hvert fara þau? Auðvitað til frek-
ari vinnslu erlendis. Nú er verið
að byggja upp stórverksmiðjur með
styrkjum frá Evrópubandalaginu,
bæði á Humbersvæðinu í Bretlandi
og í Bremerhaven í Þýskalandi.
Þessar verksmiðjur munu byggja
afkomu sína á óunnu og hálfunnu
hráefni frá íslandi að verulegu
leyti, þær þýsku ekki hvað síst á
karfa. Við erum góður hráefnis-
gjafi.
Stundum eiga sér stað roksölur
íslenskra skipa erlendis og þeim
er slegið upp í fjölmiðlum, en
minna frjallað um þegar verðið er
lágt. En það er önnur hlið á þessu
máli. Hún er sú að gjaldeyristekjur
þjóðarinnar og atvinna hér heima
verður mun minni. Maður hlýtur
því að spyija: Hafa íslendingar
efni á þessu? Höfum við efni á því
að vera með þúsundir fólks at-
vinnulaus og vera búnir að byggja
upp frystihús og vélvæða þau
þannig að þau eru hin fullkomn-
ustu í veröldinni? Hráefnisútflutn-
ingurinn í minnkandi kvóta kippir
rekstrargrundvellinum undan fisk-
vinnslu okkar.
Chile, Grimsby og
Bremerhaven
Það hefur lengi verið landlæg
skoðun að magn skipti meira máli
en gæði. Þannig vildu menn lengi
selja ódýrustu vinnsluafurðirnar til
Bretlands því að af þessu fór meira
magn en af betur unnum afurðum.
Þessi skoðun verður að víkja nú
þegar, því að það ástand sem við
blasir nú er þetta:
íslenskt vinnuafl er atvinnulaust
í hópum.
Ríkið greiðir milljarða í atvinnu-
leysisbætur.
Þjóðin verður af milljörðum í
gjaldeyristekjum og skatttekjum.
Það verða víst aðrir en almennt
verkafólk til þess að hrópa húrra
yfir þessu ástandi — það fólk sem
hefur alla tíð hvenær sem er verið
tilbúið til að vinna nótt og dag ef
því var að skipta en fær nú ekki
vinnu af því að það er verið að
flytja hana út.
Þjóðhollustan er nú slík hjá þeim
sem nýta sameiginlega auðlind
þjóðarinnar að þeir virðast ekki
skeyta neitt um að skapa sem
mest verðmæti hér heima úr aflan-
um. Þannig brugðust stjórnendur
Granda hf., eins auðugasta fyrir-
tækis á landinu, við þegar lífeyris-
sjóðir verkafólks keyptu hlutafé í
fyrirtækinu fyrir 150 milljónir að
þeir ruku t.il og keyptu stóran hlut
í frystihúsi í Chile. Ekki hefur það
ráðslag komið íslensku verkafólki
til góða. Þar starfa örfáir yfirmenn
íslenskir en aðrir starfsmenn eru
þarlendir. Á sama tíma er gifurlegt
og vaxandi atvinnuleysi í Reykja-
vík, heimabyggð Granda hf., en
Grandi lætur ekki þar við sitja
heldur selur hráefni í stórum stíl
í þýskar fiskvinnslustöðvar.
SH á verksmiðju í Grimsby sem
byggð var 1980 og rekin hefur
verið með stórtapi þar til nú á allra
síðustu árum að rekstur hennar
hefur staðið í járnum eða skilað
lítilsháttar hagnaði, enda ætti vart
að standa mikil ógn af breskum
vinnulaunum. Það ætti að hafa
glatt stjórnendur SH þegar borgar-
yfirvöld í Grimsby heiðruðu þá fyr-
ir að efla atvinnulíf í borginni. Lít-
ið fer fyrir slíkum viðurkenningum
hér a landi.
SÍF hefur varið geysilegu fé til
að gera upp gamla verksmiðju í
Frakklandi til þess að þurrka salt-
fisk.
Þá seljum við Norðmönnum hrá-
efni í saltfisk til þess að þeir geti
keppt við okkur á viðkvæmum
mörkuðum.
Enn skal nefna þá napurlegu
staðreynd að þegar við gengum í
EES voru miklir möguleikar á því
að losna við að greiða tolla af
karfa- og síldarflökum í Þýska-
landi. Það fékkst hins vegar ekki
í gegn og tollur af hvorutveggja
er enn 13-18%. Um þetta hefur
verið undarlega hljótt enda þótt
að hér hafi verulegir hagsmunir
brugðist þar sem Þjóðveijar eru
mikil síldar- og fiskneysluþjóð.
Sjálfir verða þeir að veiða og neyta
Aðalfundur NEMA
Aðalfundur NEMA, Nemendasambands Menntaskólans
áAkureyri, verður haldinn miðvikudaginn 2. mars kl. 17.00
í Búmannsklukkunni.Torfunni.
Allir MA stúdentar eru hvattir til að mæta.
Stjórnin.
Guðmundur J. Guðmundsson
„Það er skollið á fjölda-
atvinnuleysi á Islandi
og á þessu ári verða
greiddar atvinnuleysis-
bætur upp á hátt í fjóra
milljarða króna með
sama áframhaldi.“
kvikasilfursmengaðrar síldar úr
Eystrasalti. Algerlega óunninn
karfi er hins vegar tollfijáls. Síldin
er óseljanleg til Þýskalands. Við
erum áfram hráefnisframleiðend-
ur.
Nýir markaðir — vöruþróun —
rannsóknir
Nú þegar kvótinn er stöðugt að
verða minni og minni er enn verið
að flytja stóran hluta afla íslenskra
togara og frystitogara sem hráefni
til erlendra verksmiðja. Hvernig
stendur á því að við höfum ekki
efni á því að vinna þessi flök sem
fryst eru um borð í íslensku frysti-
togurunum hér heima í stað þess
að flytja þau út í erlendar vinnslu-
stöðvar til fullvinnslu? íslenskt
verkafólk er tilbúið til starfa en
markaðsfræðingarnir og sölu-
mennimir virðast ráðalausir og
verklitlir og helst ekki lyfta litla-
fingri fyrr en allt er í óefni.
Þannig var í það minnsta að
þegar sovéski fiskmarkaðurinn
hrundi að fyrst var farið að huga
að markaði í Asíu. Okkar helsta
viðskiptaland þar er Japan en Jap-
anir kaupa nú af okkur frysta
loðnu og loðnuhrogn í stórum stíl
sem hvort tveggja var áður óseljan-
leg vara. Japansmarkaður er vax-
andi. Þeir kaupa auk karfa grálúðu
og loðnu, mikið af skelrækju og
ýmsar utankvótategundir sem
annars voru ónýttar. Salan nú á
frystri loðnu og loðnuhrognum til
Japans er okkur búbót upp á eina
tvo milljarða. Þessi reynsla ætti
að vera okkur vísbending um frek-
ari markaðssókn í Asíu.
Samkvæmt upplýsingum Þjóð-
hagsstofnunar tók Japan í fyrra
við 10,3% heildarútflutnings sjáv-
arafurða, Tævan 2,5% og önnur
Asíulönd 0,6%. Asíumarkaður tek-
ur því við nú tæpl. 14% heildarút-
flutningsins og hefur vaxið á 10
árum úr sáralitlu í þetta. Á milli
síðasta og næstsíðasta árs jókst
hlutdeild Japana í útflutningi okk-
ar um 2,3% og loðnuafurðirnar sem
þeir kaupa nú svara til 3% heildar-
útflutningsins í fyrra. Þannig er
það ljóst að þeirra hlutfall í útflutn-
ingi okkar mun á þessu ári hækka
umtalsvert. Þetta er því markaður
sem fer mjög hraðvaxandi.
Þessir nýju tekjupóstar leiða
hugann að því að það mætti gera
aðrar sjávarafurðir, þar með talið
loðnumjöl, verðmætari vöru en nú
er. Þannig erum við með þriðja
flokks vinnslu í loðnuverksmiðjun-
um, eða eldþurrkun í stað gufu-
þurrkunar. Við framleiðum sem
sagt eldþurrkað mjöl sem er ódýr-
asta mjöl sem hægt er að fá og
ef mjölneyslan í heiminum minnk-
aði skyndilega, þá dyttu íslending-
ar fyrstir út af þessum markaði.
Hvers vegna eru ekki sett gufu-
þurrkunartæki í loðnuverksmiðj-
urnar? Þarna er gífurlegt verkefni
sem þarf að hefjast handa við, —
framkvæmd sem íslenskir málm-
iðnaðarmenn mega ekki missa í
hendur útlendinga.
En hvað nú með íslenskan fisk-
iðnað? Undanfarið hafa íslenskar
sjávarafurðir verið með mjög
merkilegar vöruþróunarrannsóknir
í gangi sem borið hafa góðan
árangur. Híns vegar er þetta og
raunar allt þróunarstarf og rann-
sóknir mjög ijárvana og það breyt-
ist ekki þótt að niðurstöður þeirra
bendi til þess að hægt sé að selja
fullunnar vörur beint til stói’versl-
anakeðja og hótelkeðja í Evrópu
fyrir miklu betra verð, eða þriðj-
ungi hærra en nú enda þótt hrá-
efni í þessum vörum sé a.m.k.
þriðjungi minna. En íslendingar
eru greinilega ekki upp á það
komnir að vera „sóa“ peningum í
vöruþróun, nýjar framleiðsluvörur
og í að kanna og vinna nýja mark-
aði enda þótt möguleikar til að
bijótast inn á helstu stórmarkaði
og hótelkeðjur Evrópu og víðar séu
vissulega fyrir hendi. Ekki aldeilis.
Aðeins 0,3% af veltu íslenskra
sjávarafurða fara til þessarar rann-
sókna- og tilraunastarfsemi.
Það er eins og stóru aðilarnir í
framleiðslu og sölu sjávarafurða
séu steinrunnir því ekki verður
betur séð en að einu framfarirnar
sem orðið hafa í útflutningi og
vöruþróun í seinni tíð hafi orðið í
saltfiskvinnslunni, en vel að merkja
eftir að einokun SIF var rofin.
Staðreyndin er sú að afli okkar
í þorski og hefðbundnum tegund-
um hefur stórminnkað.
Við erum með þúsundir fólks
atvinnulausar.
Við greiðum milljarða í atvinnu-
leysisbætur.
En útgerðarmenn og fisk-
vinnslustjórar virðast aðeins þrá
það eitt að selja óunninn fisk og
að við verðum eins og þjóðir þróun-
arlandanna sem selja helst hrá-
efni. Þetta verður að breytast strax
og það verður að stefna á full-
vinnslu hér heima og stórefla rann-
sóknir og vöruþróun á öllum svið-
um sjávarútvegs og framleiðslu.
Það gengur ekki lengur að halda
Hafrannsóknastofnun í slíku fjár-
svelti að hún rétt skrimtir, stofnun
þar sem vinna afbragðs fiskifræð-
ingar og stjórnandinn einn hinn
virtasti í heiminum. Stofnuninni
er skammtað svo naumt að hún
hefur ekki einu sinni getað enn
kannað íslenska fiskveiðilögsögu.
Þannig fannst hér allt í einu háf-
ur, búri og blálanga, allt geysiverð-
mætar tegundir, og menn göptu
af undrun. Þá kemur hér upp að
skammt undan Reykjanesi bæði
innan og utan lögsögunnar eru
takmarkalítil karfamið. Okkur datt
í hug að reyna að setja þar veiðar-
færi í sjó af því að einhver skip
voru búin með kvóta. Rússar höfðu
hins vegar mokveitt þar í 25 ár á
undan og við horft á þá og hlegið
að þeim.
Trillur á djúpslóð
Engum dettur í hug í kvótasam-
drættinum að skipa frystitogurun-
um að veiða þarna, heldur skulu
þeir áfram fá að veiða fyrir innan
trillubátana og trillubátamir sendir
út á djúpslóð. Frystitogarar skarka
á grunnslóð allt upp að 6 mílum
frá landi og segja trillubátamenn
gjaman að ísland sé ægifagurt
þegar þeir horfa til lands og sjá
jöklana og fjöllin fögru og nokkra
frystitogara bera á milli þeirra og
lands.
Á meðan þessu fer fram heldur
atvinnuleysi áfram að aukast á
Islandi, atvinnuleysisstyrkir að
vaxa. Þúsundir eru atvinnulausar
með þetta 45 þúsund krónur í
bætur á mánuði, stór hluti verka-
fólks með í kringum 50 þúsund
krónur í mánaðarlaun og leyfir sér
svo að vera að kvarta. En sem
betur fer hefur hagfræðideild Há-
skóla íslands tekið slíkt fólk ærlega
í karphúsið.
Höfundur cr fornmdur
Verkamannafélagsins
Dagsbrúnar í Rcykja vík.