Morgunblaðið - 01.03.1994, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 1. MARZ 1994
78. BUNAÐARÞING
Halldór Blöndal landbúnaðarráðherra í ræðu á Búnaðarþingi í gær
Landbúnaðurinn er ekki
vel undir samkeppni búinn
Ekki verið að taka upp ný höft eins og gefið hefur verið í skyn heldur verið að leggja niður höft
HALLDÓR Blöndal landbúnað-
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Þingsetning
HALLDÓR Blöndal landbúnaðarráðherra flytur ávarp við setningii 78. Búnaðarþings, en á þinginu
verður m.a. tekin afstaða til tillagna um að sameina Búnaðarfélag Islands og Stéttarsamband bænda í
ein samtök.
arráðherra sagði í ávarpi sem
hann flutti við setningu Búnað-
arþings í gær að hann teldi
óhjákvæmilegt að útreikning-
ar og ákvörðun verðjöfnunar-
gjalda á innfluttar búvörur
yrði í landbúnaðarráðuneytinu
eins og tíðkaðist í nálægum
löndum. Það væri vegna þess
að fagþekkingin væri þar til
staðar sem aftur tryggði þann
stöðugleika í framkvæmdinni
sem nauðsynlegur væri. „Við
megum ekki gleyma því að
verðjöfnunargjöldum er beitt
í öllum nálægum löndum og
að við erum nú að tala um að
taka þau upp í staðinn fyrir
innflutningsbann. Við erum
þess vegna ekki að tala um ný
höft eins og gefið hefur verið
í skyn; við erum að leggja nið-
ur höft. Við erum að marka
leiðina til meira fijálsræðis í
verslun og viðskiptum með
landbúnaðarvörur en við höf-
um áður þekkt,“ sagði land-
búnaðarráðherra.
Halldór Blöndal sagði að eins og
atvinnumálum íslendinga væri nú
komið yrði að róa lífróður til þess
að missa ekki eitt einasta atvinnu-
tækifæri úr landinu og eins og allar
aðrar þjóðir ættu íslendingar að
nota fríverslunarsamninga til þess
að hagnast á þeim en ekki láta
aðra hagnast á sér.
Bændur hljóta að snúa sér að
öðrum viðfangsefnum
Vandi landbúnaðarins verður
ekki leystur nema nýir tekjumögu-
leikar opnist. Það er sama þróunin
og hefur orðið í öðrum vestrænum
löndum að bændur hljóti í vaxandi
mæli að snúa sér að öðrum við-
fangsefnum en matvælafram-
leiðslu. Með bættum samgöngum
hefur það færst mjög í vöxt að
heimilisfólk til sveita sæki vinnu í
þéttbýli og ég er þeirrar skoðunar
að nauðsynlegt sé að greiða fyrir
slíkri þróun m.a. með ákvæðum í
skattalögum,“ sagði Halldór Blön-
dal.
Landbúnaðarráðherra sagði, að
það ætti að játa það í hreinskilni
að íslenskur landbúnaður væri ekki
vel undir þá samkeppni búinn sem
fælist í að innflutningur á búvörum
yrði í grófum dráttum gefínn frjáls
innan tveggja eða þriggja missera,
ef undan væru skildar hráar slátur-
afurðir. Hann sagði að þýðingar-
mestu greinar landbúnaðarins,
mjólkur- og dilkakjötsframleiðsl,an
hefðu verið reyrðar í fjötra fram-
leiðslustýringar sem eingöngu hefði
haft þann tilgang að koma í veg
fyrir offramleiðslu. Slík einhliða
áhersla hlyti til lengdar að draga
úr hagkvæmni og veikja fjárhags-
legan grunn bændastéttarinnar,
enda hefði hún gert það, og einkum
ætti það við um sauðfjárbændur.
Nær þijú ár eru nú liðin síðan
búvörusamningurinn um sauðfjár-
ræktina var gerður og sagði land-
búnaðarráðherra að hann hefði ekki
breytt þeirri skoðun sinni að for-
sendur samningsins væru brostnar
eins og þær voru lagðar fyrir af
þeim sem undirskrifuðu hann. Til-
gangurinn hafí verið sá að fram-
leiðslan héldist í hendur við neysl-
una innanlands en útflutningur yrði
óverulegur. Þetta hefði ekki gengið
fram og fyrir því væru einkum þijár
ástæður. í fyrsta lagi hefðu færri
bændur hætt sauðfjárbúskap en
gengið hefði verið út frá og væri
það m.a. skýrt með því að atvinnu-
ástand hefði almennt farið versn-
andi. í öðru lagi hefði neysla á dilka-
kjöti og reyndar kjötneyslan í heild
dregist saman þó verð til neytenda
hefði lækkað að minnsta kosti um
20% að raungildi á undanfömum
árum. Sagðist Halldór telja óhjá-
kvæmilegt að nema úr gildi laga-
ákvæði um staðgreiðslu dilkakjöts
til að auka svigrúm sláturleyfíshafa
á kjötmarkaðinum og styrkja þann-
ig samkeppnisstöðu dilkakjötsfram-
leiðslunnar. í þriðja lagi sagði hann
að sú hörmulega niðurstaða lægi
nú fyrir að engir nýtilegir markaðir
hefðu verið byggðir upp fyrir dilka-
kjötið erlendis allan þann tíma sem
útflutningsbætur stóðu bændum til
boða. Þetta sýndi kannski betur en
allt annað hversu illa hafi verið
staðið að markaðs- og sölumálum
bænda erlendis síðustu áratugi og
þetta væri líka skýringin á því að
útflutningsbæturnar hefðu verið
skornar af með einu hnífsbragði
sem auðvitað hafi verið harkaleg
aðgerð. Á hinn bóginn hefði mjólk-
uriðnaðinum sérstaklega tekist vel
að byggja sig upp. Þar væri eigin-
fjárstaðan sterk og vöruþróun hefði
verið mikil og nú væru í undirbún-
ingi hagræðingaraðgerðir innan
hans sem myndu styrkja samkeppn-
isstöðu hans enn frekar.
Möguleikínn að skapa sess á
lúxusmarkaði
Halldór Blöndal sagði að þar sem
sú staðreynd lægi fyrir hvað dilka-
kjötið varðar að íslendingar gætu
ekki keppt í verði við helsu útflutn-
ingsþjóðirnar fælust möguleikarnir
í því að það tækist að skapa þess-
ari vöru sérstakan sess á þröngum
lúxusmörkuðum. Á þessum for-
sendum væri nú verið að vinna
bæði í Evrópu og vestanhafs og
áhersla lögð á að kynna kjötið sem
sérstaka hollústuvöru vegna lítillar
mengunar og heilbrigðra fram-
leiðsluhátta. Þetta væri í takt við
þá þróun sem væri í nálægum lönd-
um og byggðist á vaxandi áhyggj-
um fólks af umhverfismengun og
ónáttúrulegum framleiðsluháttum.
Sú þróun birtist m.a. í því að selj-
endur matvæla leggi sig í vaxandi
mæli eftir því að geta kynnt og
boðið fram sérvörur sem vottaðar
væru sem vistvænar eða lífrænt
framleiddar. Skilgreiningar, staðlar
og vottunarkerfi fyrir slíkar vörur
væru misjafnlega á veg komin eftir
löndum og afurðaflokkum og slíkt
starf væri nú að hefjast með skipu-
legum hætti hér á landi á vegum
starfshóps undir forystu yfírdýra-
læknis.
„Með þessu erum við íslendingar
komnir á þá leið sem liggur til vist-
væns eða lífræns búskapar. Við
þykjumst sjá að við eigum þar mikla
möguleika vegna þess að við höfum
lagt okkur eftir heilbrigði og holl-
ustu í búskaparháttum okkar. Einn-
ig á þessu sviði þurfum við að gá
að okkur vegna þess að ein af for-
sendunum fyrir því að við höfum í
þessum efnum erindi sem erfiði er
að ástand landsins sé gott og ekki
á það gengið,“ sagði Halldór.
Jón Helgason formaður Búnaðarfélags íslands víð setningu 78. Búnaðarþings
Oviðunandi að halda land-
búnaðinum í ótta og óvissu
BÚNAÐARÞING var sett á Hótel
Sögu í gærmorgun að viðstöddum
forseta íslands, frú Vigdísi Finn-
bogadóttur, Halldóri Blöndal
landbúnaðarráðherra, búnaðar-
þingsfulltrúum, alþingismönnum
og fleiri gestum. Búnaðarþing
þetta er hið 78. í röðinni, og ef
samþykkt verður tillaga sem lögð
verður fyrir þingið nú í vikunni
um sameiningu Búnaðarfélags
íslands og Stéttarsambands
bænda gæti það jafnframt orðið
hið síðasta sem haldið verður. í
setningarræðu sinni sagði Jón
Helgason formaður BÍ og forseti
Búnaðarþings að íslenskur land-
búnaður stæði nú frammi fyrir
mestu breytingum á starfsskilyrð-
um sem orðið hefðu i meira en
hálfa öld. Með niðurfellingu út-
flutningsbóta fyrir tveimur árum
hefði markaðurinn orðið nær ein-
göngu bundinn við sölumöguleika
innanlands, og með nýgerðum
fríverslunarsamningum hefði öllu
banni á innflutningi búvara verið
aflétt, nema þeim sem hægt væri
að sanna að sjúkdómahætta staf-
aði af, og samkvæmt samningun-
um yrðu það því innflutningsgjöld
og innlend rekstrarskilyrði sem
móta stöðu búvöruframleiðslunn-
ar. Þrátt fyrir að aðdragandi
samninganna hafi verið alllangur
lægi ekki enn ljóst fyrir hvernig
íslensk stjórnvöld, sem bæru
ábyrgð á samþykkt þeirra, ætluðu
að láta þá bitna á landbúnaðinum,
og sagði Jón að það væri að sjálf-
sögðu algjörlega óviðunandi að
halda landbúnaðinum þannig í
spennitreyju ótta og óvissu.
Jón Helgason sagði í ávarpi sínu
að hvað þetta varðar hefði byijunin
reyndar ekki lofað góðu. Þannig
hefðu rekstrarskilyrði garðyrkjunn-
ar að engu verið bætt, svo sem með
lækkun tolla eða orkuverðs, þrátt
fyrir að hún hefði nú fengið á sig
árstíðabundið ótakmarkaðan toll-
fijáisan og niðurgreiddan innflutn-
ing á ýmsum tegundum blóma og
grænmetis í beinni samkeppni við
innlenda framleiðslu. Þó hefði þessi
fórn garðyrkjunnar verið rökstudd
með miklum gróða þjóðarbúsins á
öðrum sviðum. Hann sagði að Bún-
aðarfélagi íslands væri útilokað að
inna af hendi leiðbeiningarþjónustu
í landbúnaði á viðunandi hátt ef
engar forsendur lægju fyrir um hvað
morgundagurinn myndi bera í skauti
sínu.
„Landbúnaðurinn verður að fá
eins langan tíma og nokkur kostur
er til að aðlaga sig breyttum aðstæð-
um. Svo langan aðdraganda þarf til
undirbúnings og framleiðslu í flest-
um greinum hans. Ríkisvaldið verður
því þegar í stað að setja fram af-
dráttarlaus markmið og vilja á þessu
sviði. Þetta er þeim mun brýnna þar
sem vonir standa til að aðrar breyt-
ingar á ytri aðstæðum geti gefið
nýja möguleika og sóknarfæri og
vegið þannig á móti því sem ljóst
er að tapast. En viðhorf og aðgerðir
ríkisvaldsins hafa svo margþætt
áhrif að þau ráða úrslitum um
grundvöllinn að afkomu þeirra sem
vilja sækja fram á nýjum vett-
vangi,“ sagði Jón Helgason.
Kasta fjöreggi landbúnaðarins
á milli sín
Haukur Halldórsson formaður
Stéttarsambands bænda sagði í
ávarpi sem hann flutti við setningu
Búnaðarþings að það hefði ef til vill
aldrei verið jafn rétt og nú að ís-
lenskur landbúnaður stæði á tíma-
mótum. Þeir atburðir hefðu að und-
anförnu verið að gerast og væru að
gerast þessa dagana sem gætu ráð-
ið úrslitum um framtíð landbúnaðar-
ins á íslandi. Á Alþingi væri verið
að takast á um leikreglur við fram-
kvæmd ýmissa fjölþjóðasamninga
er snerta viðskipti með búvörur milli
landa, og þar væri í raun og veru
verið að fjalla um starfsgrundvöll
íslensks landbúnaðar á komandi
árum, þótt í augum þeirra sem ekki
væru málum kunnugir kynni þetta
að líta út eins og hvert annað póli-
tískt þras.
„Um þetta mál, þar sem segja
má að stjómmálamenn séu að kasta
á milli sín fjöreggi landbúnaðarins,
nota leiðandi ráðherrar orð eins og
„smotterí-smámál-byggt á misskiln-
ingi“, eða þá að þeir segja að þeir
viti naumast um hvað málið snúist,
eða bera við að það hafi verið samið
um eitthvað allt annað fyrir jól. Þeir
virðast hins vegar kjósa að gleyma
um hvað var samið í búvörusamn-
ingnum milli bænda og ríkisvaldsins.
Ég hefi áður sagt að íslenskum land-
búnaði stafaði meiri hætta af skiln-
ingsleysi og skammsýni stjórnmála-
manna en alþjóðasamningum um
aukið viðskiptafrelsi. Einhvern veg-
inn fínnst mér þessi orð ráðherranna
staðfesta þá skoðun mína,“ sagði
Haukur.
Hann sagði hættumerkin fyrir ís-
lenskan landbúnað því miður ekki
vera einungis útávið, heldur væru
einnig hættumerki úr röðum bænda
sjálfra. Þar ætti hann við þá sundr-
ungu og botnlausu samkeppni sem
nú yrði vart við í auknum mæli milli
búgreina og milli framleiðenda innan
einstakra greina.
„Það að selja afurðirnar á lægra
verði en kostar að framleiða þær
hlýtur fyrr eða síðar að leggja fjár-
hag bænda í rúst og gerir þeim
ómögulegt að hagræða og bæta
rekstur sinn eins og nauðsynlegt er
til þess að geta tekist á við breyttar
aðstæður. Éinnig vekur það óraun-
hæfar væntingar meðal neytenda
um mögulegt verð búvara. Takist
okkur ekki að ná sátt milli framleið-
enda um markaðsmálin getur það
ekki leitt til annars en upplausnar
og gjaldþrots fjölmargra bænda. Ef
slíkt áfall kæmi til viðbótar þeirri
þröngu tekjustöðu, sem margir
bændur standa nú þegar frammi
fyrir vegna samdráttar í framleiðslu
og þverrandi atvinnumöguleika,
gæti það leitt til alvarlegra byggða-
hruns en við höfum séð í marga
áratugi," sagði Haukur Halldórsson.