Morgunblaðið - 13.03.1994, Síða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 13. MARZ 1994
KVIKMYNDIR/HÁSKÓLABlÓ tekur eftir helgi til sýninga myndina sem
búist er við að sópi til sín Oskarsverðlaunum 21. þessa mánaðar, Schindler’s List,
eftir Steven Spielberg. Myndin Qallar um þýska hermangarann
Oskar Schindler sem bjargaði rúmlega þúsund gyðingum frá útrýmingarbúðum nasista.
OSKAR SCHINDLER (Liam Neeson) var fæddur
sölumaður og óforbetranlegur fjárhættuspilari og
kvennamaður sem ætlaði að freista gæfunnar í kjöl-
far innrásar Þjóðverja í Pólland og græða á her-
mangi. Eins og margir landar sínir gekk hann í
nasistaflokkinn til að komast í sambönd en honum
stóð á sama um stefnu flokksins og stjórnmál yfir-
leitt, hans aðalmarkmið var að njóta lífsins. Fyrst í
stað lét samviskan Oskar, sem þarna var á fertugs-
aldri, í friði. Hann kunni að smjaðra fyrir SS-skrif-
ræðinu og uppskar með því að hann fékk að taka
yfir rekstur á verksmiðju sem gyðingar höfðu átt
og framleiddi enameleruð áhöld. Oskar óð í kven-
fólki og hélt villtar veislur fyrir réttu mennina. Með
því tókst honum að tryggja sér arðvænlegan samn-
ing við herinn um framleiðslu á eldhús- og matará-
höldum í stórum stfl. Oskar græddi á tá og fingri,
treysti stöðu sína með mútum og svartamarkaðs-
braski og ekki var launakostnaðurinn að íþyngja
rekstrinum; ókeypis vinnuafl kom úr vinnubúðum
nasista í Plaszow. Oskar Schindler fól einum gyð-
ingnum, Itzhak Stern (Ben Kingsley), að annast fjár-
mál fyrirtækisins og halda utan um gróðann sem
var ofboðslegur.
Eftir því sem múturnar,
gjafirnar og veislum-
ar skiluðu verksmiðjunni
fleiri samningum jókst þörf-
in fyrir vinnuafl og fljótlega
voru þar farnir að starfa
250 gyðingar. Eftir því sem
umsvifin jukust fór Schindl-
er að fyllast viðbjóði á nas-
istaflokknum en hann varð
sífellt oftar vitni að tilefnis-
lausu ofbeldinu sem þeir
beittu gyðingana. Hann
varð vitni ,að nauðungar-
flutningum úr gettóinu í
Krakow þar sem þýskir her-
menn drógu fólk eins og
fénað út af heimilum sínum
og skutu á staðnum hvem
þann sem veitti viðnám.
Ekkert var skeytt um hveij-
ir urðu vitni að ofbeldisverk-
unum og það rann upp fyrir
Schindler að fyrst hermenn-
irnir hegðuðu sér svona
jafnvel fyrir framan börn
gæti það ekki þýtt annað
en það að þeir ætluðu sér
líka að drepa vitnin. Oskar
Schindler tók því þá ákvörð-
un að beita fyrirtæki sínu
til þess að reyna að bjarga
eins mörgum gyðingum og
unnt væri undan nasistun-
um og gera fyrirtæki sitt
að griðastað þeirra.
Með því að múta og
skjalla spillta lykilmenn
nasista fékk hann leyfi til
að stofna útibú frá Plaszow
við fyrirtæki sitt og setja
þar á stofn eigin vinnubúð-
ir, sem hann byggði og rak
á eigin kostnað. Engir verð-
ir fengu að starfa í búðum
Sehindiers, aðbúnaður allur
var þar margfalt betri en á
höfuðbólinu. Starfsfólkinu
fjölgaði sífellt því Schindler
lagði það í vana sinn að
kaupa með svartamarkaðs-
góssi þá gyðinga úr Plaszow
sem hann hélt að ættu á
hættu að verða Goeth höf-
uðsmanni (Ralph Fiennes)
að bráð, en sá óútreiknan-
legi og miskunnarlausi sad-
isti var yfirmaður Plaszow-
búðanna.
En þar kom árið 1944 að
tilskipun barst um það að
nú krefðist hin endanlega
lausn gyðingavandamálsins
þess að allir gyðingar úr
vinnubúðunum í Plaszow
yrðu sendir til útrýmingar
í Auschwitz, Gross-Rosen
eða Treblinka. Nú lagði
Oskar Schindler allt undir
og innkallaði alla þá greiða
sem hann hafði nokkru sinni
gert Goeth og öðrum nasist-
um. Þannig fékk hann leyfi
til að flytja verksmiðju sína
til Brinnlitz við tékknesku
landamærin og taka með
sér starfsfólk. Með aðstoð
Itzhaks Stern útbjó hann
lista með rúmlega 1.100
nöfnum úr eigin verksmiðju
og Plaszow og fékk hann
samþykktan. Síðan hóf
hann rekstur á vopnaverk-
smiðju í Brinnlitz og starf-
rækti hana með gyðingun-
um sínum þá sjö mánuði
stríðsins sem eftir lifðu en
gætti þess þó að framleiða
ekkert sem Þjóðvetjum
kæmi að gagni í stríðs-
rekstrinum. Eftir stríðið
flutti Oskar Schindler til
Argentínu og gerðist bóndi
en missti aleiguna innan tíu
ára og sneri öreigi til Þýska-
lands. Þar tók „fjölskylda
hans“, gyðingar Schindlers,
einsog þeir kölluðu sig, við
honum og ól önn fyrir hon-
um til æviloka. Gyðingar og
Ísraelsríki hafa sýnt Oskar
Schindler ýmsan sóma og
þegar Schindler lést í ör-
birgð í Frankfurt árið 1974
var lík hans flutt til Jerúsal-
em og grafið þar.
Árið 1982 kom út bókin
Schindler’s Jews eftir
Thomas Kenally og innan
skamms hafði Steven Spiel-
berg tryggt sér réttinn til
að kvikmynda söguna og
ráðgerði að heíjast handa
strax eftir að mynd hans
ET var frumsýnd árið 1982.
Ýmislegt varð þó til að teija
þau áform og eftir á að
hyggja fagnar Spielberg
töfínni. „Ég þurfti tíu ár til
að þroskast nægilega til að
geta tekist á við þessa
sögu,“ segir meistari ævin-
týramyndanna, sem hefur
gert 7 af 20 mest sóttu
kvikmyndum sögunnar.
Schindler’s List er frá-
brugðin þeim öllum - fyrsta
alvörukvikmynd Spielbergs
segja margir - svo frá-
brugðin að Spielberg á ekki
von á því sjálfur að snúa
sér aftur að gerð mynda af
ætt Jurassic Park.
Schindler’s List er gerð í
svart/hvítu og að mestu
leyti -tekin upp á hinum
raunverulegu söguslóðum
myndarinnar, meira að
segja í íbúðinni þar sem
0
Oþokkar
FANGABÚÐASTJÓRINN Goeth (Ralph Fiennes) leiðir sína menn í áhlaupi á gyð-
ingahverfi í Krakow. Með leik sínum þykir Fiennes hafa skapað eitt eftirminnileg-
asta illmenni kvikmyndanna hin síðari ár.
0
Ibúðunum
OSKAR Schindler lagði sitt af mörkum og tókst að bjarga
1.100 gyðingum frá dauða í útrýmingarbúðum nasista.
Schindler bjó í Krakow. 40%
skotanna í myndinni eru
tekin með lausri myndavél
í anda fréttamynda. „Flest
það sem ég hef séð um
Helförina er í svart/hvítu
og þannig sé ég hana fyrir
mér. Með því að taka mynd-
ina í svart/hvítu og með
lausri myndavé! að stórum
hluta fær hún á sig trúverð-
ugt yfirbragð heimildar-
myndar. Þannig varð hún
raunverulegri. Þetta er saga
sem verður að segja hverri
einustu kynslóð. Eg vil að
fólk geti horft á þessa mynd
eftir marga áratugi án þess
að það fái hugmynd um
hvaða ár hún var gerð,“
segir Spielberg.
Schindler’s List hefur
verið íádæma vel tekið.
Spielberg er vanur að upp-
skera vel fjárhagslega eftir
myndir sínar en að þessu
sinni keppast menn við að
bera lof á kvikmyndina sem
slíka og um það er rætt að
hún hefur verið tilnefnd til
12 Óskarsverðlauna og er
það hald manna í Holly-
wood, að 21. þessa mánaðar
hljóti Steven Spielberg í
fyrsta skipti Óskarsverð-
laun fyrir \kvikmyndaleik-
stjórn auk þess sem myndin
um Oskar Schindlerog gyð-
ingana, sem hann forðaði
frá útrýmingarbúðunum,
Fær Óskar Óskar?
LIAM Neeson, til liægri á mynd-
inni, leikur Oskar Schindler og
hefur 'ilotið tilnefningu til Ósk-
arsverðlauna fyrir leik sinn.
Með honum á myndinni cr
leikarinn Ben Xingsley, sem
ieikur bókara Schindlers og
iijálparhellu, Itzhak Stern.
verði valin besta mynd ársins. Að
auki hafa m.a. Liam Neeson og
Ralph Fiennes verið tilnefndir fyrir
leik sinn í myndinni og er a.m.k.
þeim síðarnefnda spáð verðlaunum
fyrir magnaða túlkun á fangabúða-
stjóranum Goeth.
Eitthvað ann-
að en peningar
STEVEN Spielberg er gyðingur, margir ætt-
ingja hans fórust í útrýmingarbúðum nasista
og á uppvaxtarárum sínum í Cincinnatti í Ohio
kynntist hann eftirlifendum úr helförinni en
gyðingafjölskyldur víðs vegar um Bandaríkin
lögðu sitt af mörkum til að gera því fólki kleift
að hefja nýtt líf vestra. „Ég hef verið að búa
mig undir að gera þessa mynd alla ævi," segir
Spielberg. Hann er aðeins 46 ára gamall en
hefur í liðlega 20 ár verið í hópi virtustu leik-
stjóra í Hollywood og á þeim tíma hefur hann
gert 7 af 20 mest sóttu kvikmyndum sögunnar.
Til þessa hefur sérgrein Spielbergs verið ævin-
týramyndir og afurðirnar bera vott um fag-
mennsku í hæsta gæðaflokki en innihaldið hefur
oft þótt rýrt í roðinu og við Spielberg hefur loðað
að hann ætti eftir að gera eins og eina alvöru-
mynd til þess að menn hættu að tala um hvað
hann væri efnilegur og mikill fagmaður og færu
að tala um að hann hefði eitthvað að segja. Schindl-
er's List virðist vera sú mynd og sjálfur á Spiel-
berg tæpast von á að snúa aftur til ævintýranna.
Við gerð Schindler’s List varpaði Spielberg flestum
sínum einkennum fyrir róða, þannig er til þess
tekið að í allri myndinni sé ekki að fmna eitt ein-
asta myndskeið sem er tekið úr krana en það þykir
í frásögur færandi þegar Spielberg er annars vegar.
Ekki það að Spielberg þyrfti undan neinu að
kvarta. Síðast í fyrrasumar sló Jurassic Park öll
aðsóknarmet en sjálfur átti hann fyrra metið með
myndinni um geimveruna ET sem gerð var 1982.
Spielberg var rúmlega tvítugur þegar hann gerði
sína fyrstu kvikmynd, Dual með Denis Weaver
(McCloud) í aðalhlutverki. Fyrsta stórmyndin var
Sugarland Express og árið 1975, á 26. ári, leik-
stýrði Spielberg Jaws, myndinni um hákarlinn ógur-
lega sem skaut tugum milljóna skelk í bringu og
olli jafnvel martröðum; ein umtalaðasta og mest
sótta mynd allra tíma. Aðrar stærstu myndir hans
eru Close Encounters of the Third Kind, myndimar
þijár um Indiana Jones í samvinnu við George
Lucas; Raiders of the Lost Ark, Indiana Jones and
the Temple of Doom og indiana Jones and the
Last Crusade, að ógleymdum Color Purple og Emp-
Iire of the Sun. Myndir hans 3941, Always og Hook
féllu hins vegar hvorki áhorfendum né gangrýnend-
um 3érlega vel í geð. Þá hefur hann framleitt og
verið hvatamaður að gerð fjölmargra annarra vin-
sælla ævintýramynda. Að öllu samanlögu á Spiel-
berg að baki einhvem merkasta og glæsilegasta
feril sem sögur fara af í Hollywood og tæplega
fertugum voru honum veitt sérstök verðlaun á Ósk-
arsverðlaunahátíðinni fyrir merkilegt ævistarf.
Margar mynda hans hafa verið tilnefndar til Óskars-
verðlauna og hann sjálfur fyrir ET, Raiders of the
Lost Ark og Close Encounters. Margir leikarar og
tæknimenn hafa hreppt heiðurinn vegna mynda
Spielbergs en aldrei hann sjálfur. Það er hald margra
að nú sé komið að Spielberg en Schindler’s List
hefur þegar sópað til sín flestum öðrum viðurkenn-
ingum sem í boði eru.
Hetjusaga úr
helförínni