Morgunblaðið - 02.06.1994, Qupperneq 35

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 2. JÚNÍ1994 35
AÐSEIMDAR GREINAR
-y 1 1 • Kvótaúthlutin var
POrSKleVSl OÖ* byggðáþeimbtekk
qJ O ingu, segir Önundui
• f m Ásgeirsson, að hag-
uppurnir Kvotur 1™»^^
1 1 dyrum og storum ski]
UMRÆÐAN um stjórn fisk-
veiða er enn í fullum gangi, þótt
fátækleg sé. Mesta undrun hefir
þar vakið óheiðarlegt karp hag-
fræðiprófessoranna Ágústs Ein-
arssonar og Ragnars Árnasonar
(Á&R), sem halda því fram, að
kaup nokkurra manna og félaga á
hlutafé í útgerðarfyrirtækjum sé í
samræmi við 1. gr. fiskveiðilag-
anna nr. 38/1990 um að „Nytja-
stofnar á íslandsmiðum séu sam-
eign íslenzku þjóðarinnar“. Til and-
svars voru frá félagsvísindadeild
Háskólans, prófessor Gísli Pálsson
og samstarfsmaður hans Agnar
Helgason (G&A), sem lagt hafa
fram niðurstöður af greinargóðum
rannsóknum þeirra á nýtingu botn-
fiskkvótanna. Síðustu niðurstöður
G&A eru þær, að þróun stórútgerð-
ar hafi verið sú, að í stað upp-
kaupa hennar á 10.800 þorskígild-
istonnum árið 1991, hafi hún selt
frá sér eða „leigt“ rúm 11.000
tonn árið 1993. Þetta er fín spek-
úlasjón, því að 1991 var greitt
minna en 30 kr./kg, en nú kostar
kvótabundinn fiskur spriklandi í
hafinu um 60 kr./kg. Ef miðað er
við þetta verð, hefir stórútgerðin
skóflað til sín í fyrra um 660 millj-
ónum fyrir selda kvóta úr „sameig-
in íslenzku þjóðarinnar“. Þetta er
veiðileyfagjald Alþýðuflokksins í
framkvæmd, enda hefir sá flokkur
samþykkt í sinn hóp, að veiðileyfa-
gjald þurfi ekki að greiða fyrr en
1998 í fyrsta lagi, og enginn hefir
enn samþykkt að greiða það heldur
bá. Þetta er einkastríð Alþýðu-
floksins á hendur „sægreifunum",
eins og þeir nefna stórútgerðina.
Úthafsveiðar og kvótar
Þetta rennir enn einni stoð undir
þá skoðun, að núverandi fisk-
veiðistefna sé röng.
Útgerðir selja því
aðeins kvóta sína, að
þær hafa ekki þörf
fyrir þá eða að það sé
fjárhagslega hag-
kvæmt. Hvorttveggja
er hér til staðar.
Úthafsveiðiskip áttu
aldrei að fá kvóta, því
að kvótar eru miðaðir
við veiðar innan
fiskveiðilögsögunnar,
og það var nægilegur
floti fyrir til að ná
þeim afla. Það hefir
líka komið í ljós, að
eftir að þessi öflugu
úthafsveiðiskip fengu
kvóta, hefir þeim verið stefnt gegn
þeim veiðiflota, sem fýrir var, og
jafnframt gegn fiskvinnslunni í
landi, þannig að nú hefir fjöldi
útgerðarfyrirtækja og
fiskvinnslufyrirtækja verið rekinn
í gjaldþrot, og hálfur annar tugur
fiskibyggða að leggjast í auðn.
Þessi þróun hefir verið ljós allt frá
1976, þegar fískveiðilögsagan var
flutt út í 200 mílur, og byggð voru
stór veiðiskip, sem tóku að sér
hlutverk brezkra og þýzkra togara
um veiðar innan lögsögunnar til
löndunar í erlendum höfnum, sem
sviptir fiskvinnslufólk atvinnu
sinni við úrvinnslu afla hérlendis.
Þessi þróun varð þó miklu hraðari
og hættulegri eftir að frysti-
togararnir komu til sögunnar, og
því fer sem fer. Þeir félagarnir
G&A hafa sýnt fram á, að 26
stórfyrirtæki í sjávarútvegi,
svonefndir „risar“, ráða nú yfir
helmingi allra botnfiskkvóta, og
þannig ráða 26 stjórnendur
þessara fyrirtækja nú þegar yfir
örlögum samfélagsins. Uthlutun
kvótanna var stjórn-
málaleg ákvörðun,
sem skipstjórnarmenn
eða forstjórar út-
gerðarfélaganna bera
ekki ábyrgð á
gagnvart almenningi.
Kvótaúthlutunin
var byggð á þeirri
blekkingu, að hag-
kvæmara væri að nota
þessi stóru og dýru
skip til veiðanna. Þetta
er staðfest í skýrslu
Tvíhöfðanefndarinnar,
bls. 92/93, þar sem
þessi skip eru sögð
skila 25-26% „vergum
hagnaði“ miðað við
árið 1991. Þetta er rangt, og sett
fram í blekkingarskyni. Þetta er
ekki vergur hagnaður, heldur verg-
ar tekjur eða brúttótekjur fyrir
fjármagnskostnað, þ.e. ekkert tillit
er tekið til þess, að þessi stóru
skip kosta þrefalt í stofnkostnaði,
rétt eins og útgerð skipanna eigi
ekki að borga stofnkostnaðinn.
Þetta er kjarninn í skýrslu Tví-
höfðanefndarinnar, sem allt annað
er byggt á. Grunnurinn undir
kvótakerfinu er ekki tryggari en
þetta. Jafnframt er rétt að benda
á, að í raun hefir útgerð úthafs-
veiðiskipanna mikil sérréttindi
umfram aðra útgerð í fiskilögsög-
unni, því að þegar skipin hafa lok-
ið kvótum sínum innan landhelg-
innar eiga þeir allt úthafið eftir,
sem hinir geta ekki nýtt sér. Frá
upphafi kvótakerfisins hefði þann-
ig verið sanngjarnt og skynsamlegt
að synja öllum úthafsveiðiskipum
um kvóta í landhelginni, enda var
alltaf nægur veiðifloti til að taka
að sér þetta verkefni. Þetta varð
sérstaklega augljóst í byijun nú-
um veiðirétt, en þau
hafi trúlega staðið fyrir
„skemmdarverkum í
fiskveiðilögsögunni“.
verandi fiskveiðiárs, þegar botn-
fiskkvótar voru skornir niður í
165.000 tonn. Eina leiðin þá, til
að bæta samfélaginu upp þennan
mikla samdrátt í fiskveiðunum, var
sú, að senda stóru skipin til veiða
á úthafinu. Þetta var ekki gert,
og nú gapa menn af undrun yfir
fiskleysinu og atvinnuleysinu, sem
þó stafar beinlínis af óraunsæi og
úrræðaleysi stjórnvalda. Úthafs-
veiðiflotinn á ekkert erindi inn í
fiskveiðilögsöguna annað en það,
að drepa niður það, sem fyrir er,
jafnt fiskiskip sem fískvinnslu-
stöðvar. Augljós ályktun af þessum
staðreyndum er sú, að úthafsveiði-
skip eiga engan kvóta að fá, og
útgerðirnar sjálfar verða að bera
ábyrgð á eigin gjörðum. Sjálfs-
skaparvítin eru verst. Stöðunni
verður ekki bjargað með áfram-
haldandi yfirljárfestingu, svo sem
nú er í tízku.
Sináir eða stórir
Stuðningmenn ryksugutogara-
veiða ganga nú hart fram undir
forystu LIU og eira engu. Veiðar
á smábátum hafa verið
fæðingarréttur hvers íslendings
frá því land byggðist, og er svo
enn, þrátt fyrir allt kákið í
stjórnsýslunni. I frumvarpi því,
sem nú liggur fyrir Alþingi, er
gert ráð fyrir að veiðiréttur sex
tonna báta markist við 146 daga
Önundur
Ásgeirsson
ÞEGAR lýðveldið heldur upp á
50 ára afmælið er ekki úr vegi
að huga að því, hvar á vegi við
erum stödd í ljóðagerðinni — einni
okkar merkustu menningararf-
leifð.
‘ Allt frá lýðveldisstofnun hafa
svokölluð atómskáld og allskonar
örverpi þeirra verið að misþyrma
ljóðagerðinni og ljóðhefðinni. Það
sorglega við þessa aðför er, að
ótal menntamenn, sem töldu nauð-
synlegt að sýna þessari þróun
umburðarlyndi, hafa orðið eins-
konar ginningarfífl vegna ömur-
legrar þróunar þessa umburðar-
lyndis.
Ljóðin eða öllu heldur óljóðin
eru flest andvana fædd og engum
tekist að blása í þau lífsanda. Þau
deyja með höfundum sínum, því
enginn man þau eða lærði.
Frá lýðveldisstofnun fækkar sí-
fellt þeim ljóðskáldum, sem bera
þann titil með sóma. Sem betur
fer eru um land allt hagyrðingar,
sem skáldgáfan er í blóð borin,
og yrkja ágæt og lífvænleg ljóð,
svo ekki sé talað um lausavísurn-
ar, sem blómstra og njóta sífellt
mikilla vinsælda.
Hins vegar eru hundruð Ieir-
skálda, sem titla sig skáld ýmist
í símaskrá, á mannfundum eða í
bókum og blaðagreinum. Þessi
stóri hópur verður vafalaust
gleymskunni að bráð, þótt fyrir-
gangurinn sé mikill nú um stundir.
Pottþétt formúla
Atómskáldin urðu
sporgöngumenn þeirr-
ar kynslóðai-, sem tók
að yrkja súrrealísk
ljóð og stundar rugl
sitt enn af kappi. Til
upprifjunar á þessu
endemis ljóðformi, þá
sækir það upphaf sitt
í kenningar Freuds,
sem m.a. byggjast á
því að menn eigi að
sækja fyrirmyndina í
hið ómeðvitaða (t.d.
drauma), sem síðan
ber að tjá, þótt allt
samhengi vanti og
óskiljanlegt sé!
Þarna er sem sagt komin pott-
þétt formúla fyrir alla aulabárða,
sem aldrei hafa nennt að kynna
sér bragfræði og er auk þess fyrir-
munað að koma óbijáluðum setn-
ingum á blað. Allskonar fíflskapur
skal skipa öndvegi. Allt er leyfilegt
í nafni ljóðlistar og menningarklík-
an líkleg til að tala um „athyglis-
verðar tilraunir".
Grafarþögn
Það furðulega er að hér ríkir
grafarþögn um óværuna — tísku-
lúsina — í ljóðagerðinni. Við hvað
eru allir okkar hámenntuðu ís-
lenskufræðingar svona logandi
hræddir eða öll kennarastéttin?
Enginn virðist þora að hósta, hvað
þá ræskja sig, þegar
verið er að valta yfir
ljóðhefðina. Afmá
hana með öllu!
Hvenær á að hefja
gagnsókn? Er nokkur
ástæða til að sýna
endalaust umburðar-
lyndi? Snýst það ekki
í andhverfu sína, þeg-
ar misþyrmingin dyn-
ur látlaust á ljóðhefð-
inni? Hvers vegna eru
menn með hendur í
vösum í stað þess að
taka sér penna í hönd
og stinga á graft-
arkýlinu?
Heimsókn
Til að hressa upp á menningu
vora kom hingað nýlega í heimsókn
á bókmenntakynningu í Norræna
húsinu norska ljóðskáldið Jan Erik
Vold. Hann er sagður þekktastur
fyrir að hafa .staðið i fylkingar-
btjósti ungra ljóðskálda, sem 1966
gerðu uppreisn og heimtuðu end-
urnýjun, ekki síst af „modernistum“
þess tíma. Þeir titluðu sig „prófíl-
modernista“ og þótti þeim vera far-
ið að slá í táknmettað tungutak
„gömlu modernistanna". Og hvað
skyldi svo hið margrómaða
skandinavíska menningarsamstarf
bjóða útnáranum norður við heim-
skaut til að hressa upp á ljóðlistina?
Hið opna ljóð prófílmodernistans
hljóðar svo:
Hundruð höfunda, sem
titla sig skáld, verða
gleymskunni að bráð,
segir Guðmundur Guð-
mundarson, þótt fyrir-
gangur þeirra sé mikill
nú um stundir.
- naurveruleikinn
segirðu, naurveruleikinn
er miklu naurverulegri
en raunveruleikinn, finnst
þér það ekki? Jú, ætli það
ekki; svara ég, en
raunveruleikinn
er nú raunverulegri
samt. Þú segir: Hvaða
gagn er að því
í naurveruleikanum, meðan
hann er svona í naur og veru?
Er þetta ekki bráðfyndið og
snjallt? Ljóðagerð sem á brýnt
erindi við mörlandann? Glæsileg
nýjung, sem við höfum enn ekki
uppgötvað, að skrumskæla og
rugla stafsetninguna, þannig að
orðin verði illskiljanleg eins og
óljóðaruglið.
í ljóðabók hr. Vold „Gleðifréttir
góðrar móður“ „nær ljóðlistin jarð-
sambandi, þar sem ort er um
margvíslega reynslu skáldsins,
þegar hann var barn og dæmi um
sígild ljóð er Franskbrauðsræðan“.
... franskbrauð
stinnt og nýtt og glóðvolgt beint
úr búðinni, sem maður boraði fingri í
og dró út
volga góða hvíta
franskbráuðsklípu ...
Þankabrot um hænsna-
fóður og ljóðagerð!
Guðmundur
Guðmundarson
á ári, en frá því dregst sennilega
allt að þriðjungur vegna ógæfta.
Þetta skulu alþingismenn sam-
þykkja möglunarlaust fyrir 15^_
apríl nk. samkvæmt frumvarpinu.
Þetta er einn stærsti liðurinn í
„fyrirgreiðslu" við byggðirnar, og
fínnst vart öruggari leið til að
leggja þær í rúst. Þeir eru varla
mjög hræddir um atkvæðin sín,
sem samþykkja þetta. Þegar
þetta er skrifað, eru um 1.000
bátar á sjó, en samt skal það verða
framtíðarstefna, að nota dýrustu
og rekstrarlega óhagkvæmustu
ryksuguskipin til veiða framvegis,
víða allt upp að 12 mílum, og út
af Dýrafirði allt upp að 3 mílum,',--
víðast til að minnast baráttu Hann-
esar Hafsteins, sem Bretar sökktu
undir þar. Svona ofstjórn stjórn-
valda hlýtur að hefna sín. Það er
þekkt fyrirbrigði, að stofnað hefir
verið til uppreisnar af minna til-
efni. Lífsbjörg fiskimanna og
byggðarlaga er í húfi. Það er
ekki aðeins, að þessir stóru ryk-
sugutogarar, með fullkomnasta
búnað í heimi, gereyði fiskinum,
heldur eyðileggja þeir umhverfi
fisksins á hefðbundnum veiðislóð-
um. Þannig eru hefðbundnar veiði-i[i
slóðir á grunnmiðum, sem áður
voru merktar hraun eða „foul
ground" á fiskikortum og fískurinn
sóttist eftir til hrygningar, nú orðn-^
ar að sléttum velli, og einmitt þessa
dagana er verið að bijóta niður
síðustu hraunnabbana við Eldey.
Stjórnendur þessara stóru og ;
öflugu skipa eira engu lífi í sjónum
og lifa aðeins fyrir augnablikið.
Aldrei áður hafa svo öflug tæki
verið notuð til niðurbrotsstarfsins.
Það er knýjandi nauðsyn að útiloka
þessi tæki frá veiðum og
skemmdarverkum í fiskveiði-
lögsögunni. Enginn veit hverjar ^
afleiðingarnar verða, ef áfram
verður haldið á sömu braut. Stefna
stjórnvalda er ljós, þau vilja
áframhald óábyrgrar fiskveiði-
stefnu. Aðeins Alþingi getur breytt
ástandinu.
Höfundur er fyrrverandi forsljóri
Olís.
„Góða móðirin" varð stórsigur
fyrir Jan Erik Vold, bæði gagn-
vart gagnrýnendum og lesendum.
Hún seldist í tuttugu þúsund ein-
tökum og skáldið varð ástmögur
mikils hluta þjóðarinnar.
Skáldið segir í yfirskrift um
heimsóknina: „Kvæði eiga að vera
gagnleg.“ Framangreind ljóð, sem
eru tekin úr umræddri grein virð-
ast ótvíræð sönnun þess, eða er 1
ekki svo?
Því miður neyðist ég til að viður-
kenna, að mér finnst framan-
greindur fróðleikur hálfgert
hænsnafóður, sem passar þó vel í
kramið fyrir ýmis roðhænsni opna
ljóðformsins hjá oss.
Það er greinilegt að norrænt
sainstarf í ljóðagerðinni er
ómælanlegur nægtarbrannur fyrir
íslenska óljóðagerð og menning-
arsnobba. •.
Væri hugsanlegt að hefja gagn-
sókn og fræða frændur vora dulít-
ið um íslenska og skandinavíska
ljóðhefð, sem varðveist hefir hér
um aldir? Vafalaust er hún aðeins
aðhlátursefni hinna hámenntuðu
menningarvita þar eins og hér.
Góðkunningi ininn á árum áður,
Helgi á Hrafnkelsstöðum, skrifaði
margar greinar er athygli vöktu
og m.a. grein um ljóðagerðina,
sem hann nefndi „Hænsnamatur
á hundafati“. Hann kunni að koma
orðum að hlutunum og dró hvprgi
af sér. Ekkert lát ætlar að verða
á slíkum kræsingum.
Hvað á þetta háskalega óljóða-
fyllerí að standa lengi óátalið?
Er ekki hin mikla þögn sama
og samþykki?
Höfundur er áhugasamur
(jódhefðarunnandi.