Morgunblaðið - 14.07.1994, Qupperneq 20

20 FIMMTUDAGUR 14. JÚLÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
't
LANDSMÓT UMFÍ
Stangarstökk
og messu-
söngur
ÞORSTEINN Einarsson er
fyrrverandi íþróttafulltrúi ríkis-
ins. Hann er fæddur árið 1911
og stóð í fyrsta sinn að undirbún-
ingi landsmótsins á Hvanneyri
árið 1943. Hann býr að langri
starfsreynslu innan íslenskrar
íþróttahreyfmgar og hefur tekið
virkan þátt í starfí á fímmtán
landsmótum.
- Hverskonar hátíð er lands-
mót ungmennafélaganna í þínum
huga?
„Hún er fyrst og fremst sam-
koma þar sem ungmennafélagar
leitast við að koma öllu því á
framfæri sem ungmennafélögin
hafa fengist við í gegnum tíðina,
leiklist og söng, íþróttum og
leikjum, hinu talaða orði eða
mælskulist og síðast en ekki síst,
hinu trúarlega sem hefur lifað
með þjóðinni frá fyrstu tíð. Að
mínu viti eru messur og sú at-
höfn að syngja messur mikilvæg-
ur þáttur í mótshaldinu enda
hefur guðsorðið alltaf verið virt
innan hreyfíngarinnar. Allir
þessir þættir verða að koma fram
á einu og sama mótinu til jafns
við hefðbundnar íþróttagreinar.
Því það er ekki nóg að vera góð-
ur stangastökkvari ef allt annað
vantar. Ef þessir þættir, einn eða
fleiri detta út verður mótshaldið
að íþróttakeppni og þá eru lands-
mótin dauð og grafín. Við höfum
nóg af sérmótum til að keppa
á. Svokallaðar starfsíþróttir
gegna líka stóru hlutverki á
landsmóti en þær voru teknar
upp að nýju árið 1952, sláttu-
keppni eða ræktun á búfé, svo
dæmi sé tekið. Ekkert af þessu
má vanta á landsmót. Þess vegna
er hvert landsmót menningarhá-
tíð í víðum skilningi þess orðs
þar sem allir vinna saman og
enginn maður er öðrum mikil-
vægari. Það stjórnar enginn einn
maður heilu landsmóti, það er
samvinna margra."
- Það er því ekkert eitt atriði
ofar öðru sem máli skiptir?
„Nei, í raun ekki því allt þarf
að koma fram svo heildin raskist
ekki. Þetta byggir á því að tvinna
saman marga og ólíka þætti þar
sem enginn einn er öðrum göf-
ugri. Á lýðveldishátíðinni á Þing-
völlum sem nú er nýlokið var
allt of mikið af sýningum. Þar
komu fram öfl sem vildu enga
keppni, aðeins síldarsöltun, hey-
vinnu og brúardans með harmon-
ikkuspili og svo voru engin verð-
laun veitt fyrir glímuna. Lands-
mótshald ungmennafélaganna
verður á hinn bóginn að vera
sambland af sýningu og keppni.
Það á að sýna þverskurð af bæ-
jarlífí og lífí til sveita. Rétt með-
ferð á þjóðfánanum er reyndar
atriði sem alltaf hefur skipt
miklu máli í starfi ungmennafé-
laganna og á Þingvöllum árið
1907 stilltu ungmennafélagar
sér upp sitthvorumegin Al-
mannagjár og héldu á bláhvíta
fánanum þegar kóngurinn og
Hannes Hafstein gengu niður
gjána fylktu liði. Ég vona bara
að landsmótin haldi áfram að
vera til í fjölbreyttri mynd þar
sem enginn einn þáttur níðist á
öðrum.“
- En hvernig finnst þér þróun-
in hafa orðið á mótshaldinu?
„Landsmótin eiga að vera afl-
vaki fyrir hinar dreifðu byggðir
landsins en því miður hefur
þróunin orðið sú að mótshaldið
hefur færst inn í þéttbýlið og
síðan árið 1971 hafa landsmótin
verið haldin í kaupstöðum. Kröf-
urnar hafa aukist til mikilla
muna og jafnvel vaxið sér yfir
höfuð. Núna verður íþróttaað-
staðan að vera svo fullkomin
með stórum og glæsilegum
íþróttavöllum, íþróttahúsum með
áhorfendastæðum og sundlaug-
um. Þetta hefur breyst mikið síð-
an ég hóf störf á Hvanneyri árið
1943 þar sem var stór og mikil
slétta sem kallast Þyt og þar
mættu ungmennafélagar og
máluðu fyrir völlum og brautum
á sléttri grund og stungu upp
gryfjur. Núna stendur ríkið fyrir
öllum framkvæmdum og því má
segja að rómantíkin hafi horfið.
Ég er hræddur um það að við
getum ekki lengur haldið lands-
mót á sléttri grund. Ég held samt
að mesti vandi UMFI felist í því
að láta hina rótgrónu þjóðlífs-
þætti halda sér til jafns við ann-
að í mótshaldinu, messuna, söng-
inn, leiklistina og hið talaða orð.
Ef ekki helst jafnvægi þá er
landsmótið ekki lengur eins og
til þess var stofnað. En þetta
hefur allt haldist í hendur og
framtíðin er björt því áður en
einu landsmóti er lokið eru menn
farnir að svipast um hvar halda
skuli það næsta.“
Fræknleikur og
fögnr hugsun
AGA ÍSLENSKRAR ung-
mennafélagshreyfíngar er
samstíga sögu sjálfstæðisbar-
áttunnar í upphaf aldarinnar.
Hvort um sig ber í sér ávöxt bjart-
sýni og framfara í atvinnu-, félags-
og menningarmálum. íslendingar
fengu heimastjórn árið 1904 og í
upphafi aldarinnar hófst mikil
íþróttavakning á íslandi. Þótti
Hannes Hafstein ráðherra vera afar
glæsilegur fulltrúi sinnar þjóðar og
fékk karlmannleg mynd hans tákn-
ræna merkingu fýrir allt það sem
var að gerast í íslensku þjóðlífí um
þær mundir.
Samvinnuhreyfingin er stofnuð
árið 1902, en samvinnu- og ung-
mennafélagshreyfíngarnar voru
skyldar, því hvorutveggja batt al-
þýðufólk samtökum. Fjórum árum
síðar er fyrsta ungmennafélaginu
komið á legg þegar Ungmennafélag
Akureyrar er stofnað þann 6. jan-
úar árið 1906. Guðstrú og bindindi
voru þar höfuðdyggðir en hugsjón-
irnar snerust um ættjarðarást og
sjálfstæðisbaráttu. Markmiðið var,
eins og segir í stefnuskrá félagsins
„að vekja æskulýðinn af hinum
þunga svefni hugsunarleysis og
sljóleika fyrir sjálfum sér, til eining-
ar og framsóknar, vekja lifandi og
starfandi ættjarðarást í bijóstum
íslenzkra ungmenna en eyða
flokkahatri og pólitískum flokka-
drætti.“ Ungmennafélögin voru
greinar á meiði þjóðlegrar vakning-
ar og sum þeirra áttu sér undan-
fara í félögum ungs sveitafólks á
19. öld sem stofnað var til af mik-
illi þörf með samvinnu, ferðalög,
sjiarnað og bindindi að leiðarljósi.
Ymis framfarafélög voru starfrækt
víða um land sem ungmennafélögin
sóttu fyrirmyndir sínar til, lestrarfé-
Tög og menntafélög. Ungmennafé-
lögunum ijölgaði ört eftir stofnun
UMFA og strax árið eftir var Ung-
mennafélag íslands (UMFÍ) stofn-
að, í ágúst árið 1907.
Það helst því í hendur að skapa
heilbrigðan einstakling og sjálf-
stætt og fullvalda lýðveldi enda
byggja hugsjónir ungmennafélag-
anna á mannrækt til hagsbóta fyrir
land og þjóð. Bóndinn og skáldið
Guðmundur Friðjónsson frá Sandi
orðaði þessa hugsun með svofelld-
um hætti í erindi frá árinu 1921,
að þjóðernið „hefur sömu þýðingu,
Landsmót imgmennafé-
laganna á íslandi verður
haldið í 21. sinn að
Laugarvatni dagana 14.
til 17. júlí. Þetta erí
annað skipti sem mótið
fer þar fram en áður var
það haldið að Laugar-
vatni 3. til 4. júlí 1965.
Það mót verður lengi í
minnum haft sakir íjöl-
mennis og einstakrar
-----------------r«----
veðurblíðu. Jón Ozur
Snorrason stiklar hér á
stóru í sögu ungmenna-
félagshreyfingarinnar
og landsmótanna.
sama gildi fyrir landslýðinn sem
móðerni hefur fyrir einstaklinginn“.
Fyrsta nútíma íþróttamótið
Á seinni hluta 19. aldar tóku
íþróttir á sig annað og ákveðnara
form en verið hafði, mótaðar reglur
urðu meira áberandi í einstaka
íþróttagreinum og iðkunin varð
markvissari. Nákvæmar mælingar
á árangri hófust og met í einstakl-
ingsgreinum voru skráð. Leikfimi-
kennsla hófst við Lærða skólann
árið 1857 og eftir aldamótin komu
fram á sjónarsviðið sérmenntaðir
íþróttakennarar. Má þar nefna Ingi-
björgu Brands, Lárus J. Rist og
Björn Jakobsson sem síðar stofnaði
íþróttakennaraskóla að Laugar-
vatni árið 1932.
Fljótlega eftir stofnun UMFÍ
kviknaði sú hugmynd að halda sam-
eiginlegt leikmót allra ungmennafé-
laganna, helst í tengslum við sam-
bandsþing félaganna. Hugmyndin
var að tefla saman rótgrónum hér-
aðshátíðum og skipulagðri og mæl-
anlegri athugun á fræknleik
manna. Fyrsta eiginlega íþrótta-
mótið á íslandi er um leið talið vera
fyrsta landsmót UMFÍ.
Mótið var haldið á Akureyri 17.
júní árið 1909 í blíðskaparveðri.
Að venju voru fánar dregnir að
húni og bæjarbúar skreyttu hús sín
með bláhvítum eða dönskum fána.
Menn gengu fylktu liði í skrúð-
göngu og röðuðu sér í flokka eftir
stéttum eða hugsjónum, verslunar-
menn, templarar eða ungmennafé-
lagar og var borið merki fyrir hverj-
um flokki. Fréttaflutningur af mót-
inu var litaður af afstöðu manna
til sambandsmálsins og ritsíma-
málsins. í blaðinu Norðurlandi er
kvartað yfír því að íslenski fáninn
hafi hvergi sést blakta nema á
tveimur stöðum fyrir utan sjálft
hátíðarsvæðið og þótti það ein-
kennilegt á móti sem UMFA stóð
að fyrir hönd UMFÍ á fæðingardegi
Jóns Sigurðssonar.
Alskonar stökk
Landsmótið á Akureyri var tals-
vert frábrugðið því sem þekkist nú
á dögum. Meginþorri bæjarbúa og
fólk úr sveitunum í kring var þar
samankominn, allir klæddir sínum
bestu fötum, fátæklingar jafnt sem
broddborgarar staðarins. Þetta var
á þeim tíma sem íslendingar gengu
um álútir og bognir í baki, vanir
þröngum og dimmum torfbæjum
en um leið báru þessi hátíðahöld
því vitni að landsmenn voru farnir
að rétta úr kútnum í víðum skiln-
ingi. Guðlaugur Guðmundsson bæj-
arfógeti setti mótið og bauð að-
komumenn sérstaklega velkomna.
Síðan stigu þjóðkunnir menn í pont-
una, þar á meðal feðgarnir Matthí-
as Jochumsson og Steingrímur
Matthíasson héraðslæknir og
ræddu um ísland, íslendinga og Jón
Sigurðsson. íþróttakeppnin hófst
að loknum ræðuhöldum og kepptu
menn ekki undir nafni félaga sinna
heldur kenndu sig við bæi eða
byggðarlög. Á þessum árum var
algengast að efna aðeins til keppni
í kappglímu og einstaka fótboltaleik
en í þetta sinn var keppt í bænda-
glímu, sem svo var nefnd í tilkynn-
ingu en greinilega var um að ræða
það sem nú kallast flokkaglíma, 100
metra kapphlaupi, hinum ýmsu
stökkum, hástökki, langstökki,
brjóststökki eða stangarstökki „og

» L á. Ætá
" v /:
FRÁ LANDSMÓTINU sögufræga árið 1965. Handknattleikskeppni kvenna í algleymingi og gífurleg-
ur mannfjöldi fylgdist með í blíðunni en veðurguðirnir hafa oft verið landsmótunum býsna hliðhollir.
I