Morgunblaðið - 14.07.1994, Blaðsíða 30

30 FIMMTUDAGUR 14. JÚLÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
ÓSKAR AÐALS TEINN
GUÐJÓNSSON
+ Óskar Aðal-
steinn rithöf-
undur fæddist á
ísafirði 1. maí 1919.
Hann lést í Reykja-
vík 1. júlí síðastlið-
inn, 75 ára að aldri.
Foreldrar hans
voru Guðjón Sig-
urðsson, vélgæslu-
) maður á ísafirði, og
Guðmundína Jóns-
dóttir í Miðhúsum í
Gufudalssveit. Árið
1943 kvæntist Ósk-
ar Aðalsteinn fyrri
konu sinni, Sigfríði
Maríu Guðbjartsdóttur, f. 6.2.
1920. Þau eignuðust tvær ur
dætur, Sigríði Ósk, f. 23.10.
1940, og Halldóru Björtu, f.
21.9. 1943. Óskar og Sigfríður
skildu. Árið 1950 kvæntist hann
seinni konu sinni, Valgerði
Hönnu Jóhannsdóttur vita-
verði, f. 29.1. 1922, og lifir hún
mann sinn. Þau eignuðust þijá
syni: Flosa, f. 30.12. 1946,
Gylfa, f. 5.6. 1948, og Braga,
f. 11.1. 1951. Eftir eins vetrar
9. _ gagnfræðanám á Isafirði stund-
aði Óskar Aðalsteinn íslensku-
nám hjá Haraldi Leóssyni,
kennara og bókaverði á
ísafirði. Hann var aðstoðar-
bókavörður við Bókasafn ísa-
fjarðar á árunum 1941-46.
Árið 1947 réðst hann sem vita-
vörður í Hornbjargsvita þar
sem hann vann til 1949. Hann
stundaði ritstörf og blaða-
mennsku á ísafirði árin
1949-53, en þá fór hann til
starfa sem vitavörður á Galtar-
1*r vita. Gegndi hann starfi þar
fram til ársins 1977 þegar hann
gerðist vitavörður Reykjanes-
vita. Þar starfaði hann til ársins
1992. Eftir Óskar Aðalstein
liggja margar skáldsögur,
barna- og unglingabækur,
þáttasafn og fleiri ritverk. Ut-
för hans fer fram frá Fossvogs-
kirkju í dag.
NÚ ÞEGAR föðurbróðir minn Óskar
Aðalsteinn rithöfundur og fyn-ver-
andi vitavörður á Hornbjargsvita og
síðar Galtarvita er allur þá rifjast
upf) minningar úr bernsku minni.
Á Hornbjargsvita dvaldist ég í tvö
*** sumur hjá frænda mínum og hans
góðu konu Hönnu. Á ferð minni
vestur frá Reykjavík heimsótti ég
fyrst afa og ömmu sem bjuggu á
Eríidrvkkjur
Glæsileg kaíti-
hlaðborð fidlegir
salir og mjög
gt)ð þjónusÉ.
Upplýsingar
í síma 2 23 22
FLUGLEIDIR
IÉTBL LirTLimt
Túngötu 13, ísafirði.
Frá ísafirði var farið
með póstbátnum
Fagranesi, en þar var
matsveinn bróðir Ósk-
ars, Þorlákur, oftast
kallaður Láki.
Ógleymanleg er
myndin í huga mér,
þegar Óskar stóð í fjör-
unni í Látravík að taka
á móti bátnum sem
sigldi frá Fagranesi
upp í fjöru með kost
og fólk. Með sinni hlýju
og glaðværð heilsaði
hann mér svo allur
kvíði hvarf. Mitt starf hjá þeim hjón-
um var að gæta sona þeirra, Flosa
og Gylfa. Óskar átti það til að fylgj-
ast með leik okkar, dáðist að drullu-
kökubakstri og öðrum „heimilis-
störfum".
Sérhvert hversdagslegt a.tvik í
leik varð.að stórri sögu hjá Óskari.
Minnisstæðar eru mér kvöldvökurn-
ar á Hornbjargsvita. Óskar las
gjaman upp úr bókum sínum og
jafnvel lék persónumar í þeim. Auk
þess las hann sem framhaldssögur
þekkt bókmenntaverk og gerði það
með tilþrifum, því hann gat verið
leikari af lífi og sál.
Hjá Óskari hófst áhugi minn á
bókmenntum. Hann benti mér á að
lesa Sölku Völku eftir Halldór Lax-
ness. Auðvitað var margt í þeirri
bók sem ég ekki skildi þá, en Óskar
lagði sig fram um að útskýra fyrir
mér textann sem ekki var saminn
fyrir tíu ára telpu.
Borgarbarninu leiddist aldrei á
Hombjargsvita hjá þeim hjónum,
návist þeirra var slík að hún gaf
mér ógleymanlegar minningar um
friðsæld og öryggi. Ég skynjaði
strax samheldni þeirra í einu og
öllu sem gerði tilvemna svo
skemmtilega.
Síðar þegar Óskar var vitavörður
á Galtarvita heimsótti ég hann
ásamt systur minni og áttum við
þar skemmtilegar stundir. Óskar var
skáldlegur að vanda, benti okkur á
hið frábæra útsýni frá vitanum, yfir
hafíð, Göltinn og á skipin sem áttu
leið hjá. Þriðji viti sem þau hjón sáu
um var Reykjanesviti, Hanna var
þar vitavörður. Hin seinni ár var
það árviss viðburður að fjölskylda
mín fór í heimsókn út í Reykjanes-
vita. Ailtaf var tekið vel á móti
okkur, mikið spjallað og rifjaðar upp
gamlar minningar.
Að leiðarlokum vil ég þakka
frænda mínum allar góðar og
ógleymanlegar samverustundir um
leið og ég votta Hönnu, börnunum
og fjölskyldum þeirra mína dýpstu
samúð.
Edda Kjartansdóttir.
LEGSTEINAR
Flutningskostnaður innifalinn.
Stuttur afgreiðslufrestur.
Fóiö myncíalistann okkar.
720JBor^arjjr^e^ra^imú97-29977^

LEGSTEINAR
MOSAIK H.F.
Hamarshöf ða 4 — sími 681960
MINNINGAR
Ég var ekki ýkja hár í loftinu
þegar ég varð þess áskynja að til
væri dularfullur og spennandi,
ósýnilegur afabróðir sem gekk í
daglegu tali undir nafninu Óskar
frændi á vitanum. Ég velti þessum
merkilega manni fram og aftur í
barnshuganum og gerði hann að
allskyns ævintýrapersónum en þeg-
ar fundum okkar bar saman komst
ég að því að hann og ævintýrið
voru eitt. Hann birtist einn daginn
í heimsókn í hús afa míns og ömmu
á Njálsgötunni, sagði svo skemmti-
lega og spaugilega frá og sýndi litl-
um frænda engu minni áhuga en
stóra fólkinu.
Ég gat ekki gleymt honum og
braut lengi heilann um það hvernig
ég gæti sent þessum fína frænda
mínum og fólkinu hans kveðju út í
vitann, sem ég man enn hvemig ég
gerði mér í hugarlund. Góðvinur
foreldra minna, Haukur Morthens,
sem sá um Lög unga fólksins í Út-
varpinu tók vel í að lesa kveðju-
skeyti til vitastrákanna þriggja,
þeirra Flosa, Gylfa og Braga, og
lagið sem Haukur valdi var „Ég vil
fara upp í sveit“. Það var fyrirboði
mikilla tíðinda í mínu lífi þvi fyrr
en varði höguðu örlögin og skyld-
menni því svo til að ég fór í sveit
til Óskars, alla leið vestur á Galtar-
vita, þá landskunnu uppsprettu veð-
urskeyta.
Þetta var fyrsta ferð mín á Vest-
fírði og á leiðinni kynntist ég nátt-
úrufyrirbærum á borð við Dynjanda
í Arnarfirði og Leifa á Norðureyri
sem reri okkur yfir Súgandaijörðinn
og fylgdi okkur áleiðis yfir Gölt.
Hundurinn Peikur hljóp á undan.
Það er ekki víða í þessum heimi sem
heimreiðin að einu húsi er jafn stór-
brotin og óárennileg og að Galtar-
vita. Eftir töskuburð undir strand-
bergi um stórgrýtta fjöru sem aldr-
ei virtist ætla að taka enda, grillti
loks í gulan turn með tveimur rauð-
um röndum og svolítið hvítt hús
með rauðu þaki við hliðina. Ég var
kominn í konungsríki þeirra Óskars
og Hönnu og sona þeirra þriggja, í
faðm Öskubaks og Galtar. Á hina
hönd var hafið og Halamiðin og sá
allt norður í Aðalvík með Ritinn nær
og Straumnesið fjær.
Sumrin mín á Galtarvita urðu
fimm og lifa í minningunni sem ein
samfelld sæla. Samneytið við vest-
firsku náttúruna eins og hún verður
fegurst og grösugust kenndi mér
eitt og annað sem mér varð fyrst
ljóst löngu síðar, en það var ekki
síður mannlífið í þessu litla samfé-
lagi sem sáði fræjum sem ennþá
spíra inní mér, þegar þijátíu ár eru
liðin. Á þeim tíma breyttist ærið
margt en ekki þau Óskar og Hanna.
Það er ein skemmtilegra þver-
sagna tilverunnar að heimsmaðurinn
og félagsveran Óskar Aðalsteinn
kaus að búa á tveimur afskekktustu
stöðum landsins, Hombjargsvita og
Galtarvita, þar sem varla sást gestur
jafnvel svo mánuðum skipti í skamm-
deginu. Ég varð þeirrar gæfu aðnjót-
andi að verða heimilismaður á því
mikla menningarheimili sem hnipraði
sig svo hógværlega á grænni tó milli
blásvartra hamrabeltanna, þar var
lestur fagurbókmennta jafn sjálf-
sagður hlutur og að dýfa kexinu í
kaffíð, og kúnstin að leika á fá-
sinnið var heimilisfólkinu svo töm
að ég minnist þess ekki að mér hafí
leiðst einu sinni á Galtarvita.
Grallarinn og húmoristinn Óskar
ERFIDRYKKJLR
Sími 11440
. SKIPAPLÖTUR - INNRÉTTINGAR
PLÖTURlLESTAR
J|a )(T| SERVANTPLÖTUR
I 1 II SALERNISHÓLF
II 11 BAÐÞIUUR
ELDHÚS-BORÐPLÖTUR
LAGER -NORSKHÁGÆÐA VARA
tj.ÞORGRlMSSON&CO
Ármúla 29 - Mulatorgi - s. 38640
sem skildi hvað það er hollt að vera
skapgóður, hugsuðurinn og skáldið
Óskar við skriftir inní svefnher-
bergi, bóndinn með orf og nýdengd-
an ljá í slægjunni í Hvamminum og
heyið dregið heim á hestvagni, nema
af Norðurtúninu; þar þurfti klyf-
bera, Óskar að fara í fjósið að heilsa
upp á Drottningu eða Óskar að
gægjast til skýja eða í mælabúrið,
bjöllusöngur skilvindunnar og
heiðgulur ijóminn útskýrður fyrir
malbiksbarninu, kvikmyndatöku-
maðurinn og badmintonleikarinn,
upplesarinn og leikarinn að lesa
húslestur, samræðusnillingurinn
Óskar sem naut sín fram í fíngur-
góma þegar gesti bar að garði,
ýmist sjó- eða landleiðina, að ekki
sé talað um rispurnar í talstöðina
þegar vitaskipið kom í kallfæri.
Eg sé þá alla í anda, þessa Ósk-
ara þegar ég lít um öxl, sem er oft
því ég bý enn að þeim sjóði sem
mér áskotnaðist á vitanum hjá Ósk-
ari, Hönnu og bræðrunum forðum.
Nú er Óskar, minn góði frændi á
vitanum, kominn á nýjan og skær-
ari vita við enn stærra og víðara
haf. Ég minnist hans af þesskonar
þakklæti sem maður lærir að upp-
lifa á heimsins fallegasta sólskins-
degi vestur á Gaitarvita þegar veð-
urskeytið byijar á núll núll fimm
og síðan fimm núll.
Valgeir Guðjónsson.
Við fyrsta andvarp er lífsleiðin
mörkuð og þeirri ákvörðun verður
ekki breytt að neinu verulegu leyti.
Þó er okkur ætluð þessi leið til
þroska og framþróunar.
Þetta vissi Óskar Aðalsteinn, þess
vegna varðveitti hann barnið í sjálf-
um sér af svo mikilli kostgæfni og
tókst það svo frábærlega allt sitt
líf, allt til hins síðasta. Hann hló sem
barn og grét sem barn en hugsaði
sem heimspekingur og víða fundust
perlur í tali hans og rituðu máli og
mátti það vera veglegt veganesti
hveijum, sem kunni að nota sér og
nú þegar hann er allur eru minning-
arnar sem lifa og verða ekki frá
okkur teknar, minningar um góðan
dreng og verða skráðar um aldur
og aldrei gleymdar.
Þar bjó hugur þekkur og hjarta
hlýtt og vonin lifði björt og heið og
brjóstið fullt af fögnuði yfir því að
vera til, jafnvel í gegn um þjáning-
arnar ljómaði bros og innri friður
og lipur gamansemi var efst í huga
hans.
Þegar við fundum hann á sjúkra-
húsinu þar sem hann háði sitt síð-
asta stríð, hóf hann máls á því hve-
nær við gætum farið saman í næsta
ferðalag, því hann hlakkaði til þeirr-
ar ferðar þó enn væri ekki búið að
ákveða neitt um það.
En nú er hann farinn í ferðina
löngu og við munum dvelja við
minninguna um góðan dreng og hún
verður ekki frá okkur tekin og næst
þegar við förum í ferð mun hann
einnig verða þar í andanum og alls
ekki frá okkur víkja.
Hann gerði sér grein fyrir því að
þetta líf væri leið á langri braut til
náms og fullkomnunar og því var
svo nauðsynlegt að byrgja sig upp
með sem mest af fegurð og friði,
því það var það vegarnesti, sem
hvorki ryð né mölur fá grandað og
það mátti flytja með sér tit æðri
vistar á himnum og höndla til fram-
þróunar.
Það er víst að leið hans lá
Ijóss til himinsala.
Hann fór til að heyra og sjá
himnabornin tala.
Þegar við kynntumst Hönnu og
Óskari fyrst íyrir sex árum úti í
Danmörku, en þar lágu leiðir okkar
saman, var það fyrir hreina tilviljun,
eða kannski að forsjónin hafi ætlast
til þess frá upphafi, en þá var það
lán í lífi okkar, því það er lán að
kynnast góðu fólki, það lyftir sál-
inni og lýsir upp tilveruna.
Við þökkum þær stundir, sem
okkur hlotnuðust í návist þeirra
hjóna og biðjum guð að styðja og
styrkja Hönnu og börnin þeirra í
sorginni og aðra sem eiga um sárt
að binda, - og hjálpa þeim að ylja
sér við minninguna um allt það
góða, sem þau urðu aðnjótandi í
fari þessa ágæta manns.
Guð blessi ykkur öll.
Fjóla og Jón.
Það vita þeir sem sjómennsku
hafa stundað við strendur þessa
lands, að vitinn fyrir stafni getur
oft farið, - án þess maður endilega
geri sér það ljóst, — að gegna miklu
hlutverki í lífi manns. Um þetta get
ég borið vitni, hafandi stundað sjó-
róðra í aldarfjórðung. í nætur-
myrkrinu hef ég starað á þessa vita,
oft örþreyttum augum. Séð ljóskeil-
ur þeirra skera kolsvart myrkrið og
éljasortann. Ég hef bundið ástfóstri
við þessi skæru ljós. Þau hafa leitt
mig heilan heim að loknum hveijum
róðri. Vísað mér veginn til hins fyrir-
heitna lands.
Um tíma var einn sérstakur viti
í huga mér.
Þar á ég við Galtarvita.
Galtarviti var ekki aðeins einn
þýðingarmesti vitinn á Islandi, af
því hann er staðsettur við eina
hættulegustu strönd í heiminum.
Fyrir mig var hann ekki síður mikil-
vægur vegna mannsins sem sat
undir ljósinu. Mannsins sem tendr-
aði ljósið og sá um að það logaði
allar nætur. Mannsins sem einnig
tendraði annarskonar ljós, — ljós
ímyndunarinnar.
Mannsins sem skrifaði „Dísir
drauma minna“.
Ég var ungur maður og lífsþorst-
inn mikill. Þess vegna dáði ég þann
sem hafði skrifað svo sérkennilega
bók. Sögu sem er ekki saga í eigin-
legum skilningi, — heldur hljóm-
kviða. Orð sem sungu fagurlega
söng lífsins og ástarinnar, lífsins
og ljóssins. Og ég stóð eins og
steinrunninn við stýrishúsgluggann
og starði heim að Galtarvita og ósk-
aði mér að ég gæti sjálfur skrifað.
Löngu seinna, — allt of löngu
seinna, kynntist ég svo þessum ein-
kennilega rithöfundi.
Þá var hann sestur að á Reykja-
nesvita, sem ekki er síður mikilvæg-
ur sæfarendum. Og í algjörum takti
við brimið og straumköstin, lifði hann
og starfaði. Gætti hins eiginlega ljóss
á vitanum, en einnig og ekki síður
hins óeiginlega ljóss sem lofar hið
innra með manni og er kannski hið
eina mikilvæga í heiminum.
Og hann hvatti mig til dáða.
Ekki með fagurgala eða skjalli.
Ekki með fyrirheitum um frægð og
frama, — heldur miklu fremur með
loforðum um betra líf.
„Það er hættulegt að vanrækja
rithöfundinn í sjálfum sér,“ sagði
Óskar Aðalsteinn og maður fann
að þar var einn á ferð sem vissi
hvað hann söng. Ef maður vildi lifa
mannsæmandi lífí, var aðferðin ekki
sú að safna veraldlegum auði og
búa við þægindi nútímans. Ekki að
eltast við duttlunga tískunnar eða
dægurmálin, heldur að „lepja í sig
straumana sem um mann streyma,
eins og þorskurinn í sjónum". Maður
átti semsagt að gefa gaum að lífinu
í öllum sínum margbreytileika og
skapa úr því sitt eigið sjálf.
Það er að vera maður.
Með virðingu og þökk, minnist
ég allra þeirra stunda sem við hjón-
in sátum með Óskari og Hönnu
undir ljóskeilum Reykjanesvita og
ræddum við þau um lífið. Alltaf var
umræðuefnið lífið og allt sem því
tilheyrir. Þarna, nánast á enda ver-
aldar, — eða kannski öllu heldur
upphafi veraldar, var afstaða tekin
til vandamála líðandi stundar. Og
leiðarljósið var ekki stundarhagur
eða uppfylling veraldlegra gæða,
heldur var mið tekið af því sem
máli skipti í eilífðinni. Og þessa
daga og þessi kvöld, leið tíminn með
þeim ógnarhraða, að maður vissi
ekki sitt ijúkandi ráð fyrr en heim-
sóknartíminn var orðinn tvöfaldur
eða jafnvel þrefaldur miðað við upp-
haflega ætlan.
Ef tíminn yfirleitt leið þá nokkuð.
Óskar Aðalsteinn var ekkert viss
um það.
Þetta nefni ég hér, til að undir-
strika að ekkert var sjálfgefið hjá
þessum einkennilega manni. Hér
birtist efahyggjan og sannleiksleitin
sem einkennir alla menn sem eru
heiðarlegir gagnvart sjálfum sér,