Morgunblaðið - 10.01.1995, Blaðsíða 22

22 ÞRIÐJUDAGUR 10. JANÚAR 1995
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Tyrkir lofa um-
bótum í mann-
réttindamálum
Takmörkunum á málfrelsi kúrdískra
stjórnmálamanna aflétt
Ankara. Reuter.
TANSU Ciller, forsætisráðherra Tyrklands, lofaði um helgina að gerð-
ar yrðu breytingar á lögum um bann við stjómmálaflokkum og að
aflétt yrði helsi á málfrelsi, sérstaklega er varðar kúrdíska aðskilnaðar-
sinna. Mikill alþjóðlegur þrýstingur hefur verið á tyrknesku stjómina
um úrbætur í mannréttindamálum.
Bein sjónvarpsútsending var frá
blaðamannafundi Ciller þar sem
hún tilkynnti að breytingar yrðu
gerðar á stjórnarskránni frá 1982
en þáverandi herforingjastjóm
setti hana til að binda endi á róst-
ur, sem kostað höfðu þúsundir
manna lífið.
Hundruð blaðamanna, verka-
lýðsleitoga, menntamanna og rit-
höfunda hafa verið fangelsaðir
fyrir brot gegn hinni tyrknesku
„óijúfanlegu heild“ en það orðalag
hefur jafnan verið notað þegar
Kúrdar hafa verið dæmdir fýrir
annað en ofbeldisverk.
Þrýstingur frá Vesturlöndum
Vesturlönd hafa þiýst mjög á
um úrbætur í mannréttindamálum
og gagnrýni þeirra jókst um allan
helming í síðasta mánuði þegar
átta kúrdískir þingmenn voru
dæmdir í allt að fimmtán ára fang-
elsi fyrir tengsl við kúrdíska skæm-
liða. Til viðbótar misstu fimm kúr-
dískir þingmenn þingsæti sín og
þinghelgi þegar Lýðræðisflokkur
þeirra var bannaður þar sem hann
þótti „aðskilnarsinnaður".
Svo mikil reiði ríkti í Vestur-Evr-
ópu vegna handtökunnar og ann-
arra mannréttindabrota á Kúrdum,
að litlu munaði að hætt væri við
undirritun samnings um tolla-
bandalag við Evrópusambandið.
Var undirrituninni frestað fram í
mars en hún var fyrirhuguð í des-
ember.
Hömlum á
tjáningarfrelsi aflétt
Ciller fullyrti að 13. grein
stjórnarskrárinnar, sem þing-
mennirnir voru dæmdir eftir, verði
felld niður. Hömlum á tjáningar-
frelsi manna verður að mestu af-
létt er grein 14 í stjórnarskránni
hefur verið endurskoðuð. Þá verð-
ur banni við stjórnmálastarfsemi
verkalýðsfélaga, menntamanna og
háskólanema aflétt. Kosningaald-
ur verður lækkaður úr 21 árs nið-
ur í 18 ára, svo og aldur frambjóð-
enda til þings sem er 30 ár en
verður 25 ár. Tyrkir búsettir er-
lendis mega kjósa í því landi sem
þeir eru búsettir í en um tvær
milljónir Tyrkja búa í Vestur-Evr-
ópu.
Stjórnmálaskýrendur segja að
verði endurskoðuð stjómarskrá
gerð afturvirk, verði flestir sam-
viskufangar látnir lausnir.
Veldurjurta-
fita astma?
Reuter
Amerísku
eplin loks-
ins komin!
Sydney. Reuter.
ASTRALSKIR vísindamenn telja,
að vaxandi neysla fjölómettaðrar
jurtafítu, til dæmis smjörlíkis, hafi
stuðlað að fjölgun astmatilfella
meðal barna á undanförnum árum.
í Ástralíu hefur neyslan fimmfald-
ast á nokkru árabili.
Vísindamennirnir taka fram, að
fremur sé um að ræða tilgátu en
sönnun fyrir samhenginu milli
jurtafítu og astma og hafa fram-
leiðendur smjörlíkis gagnrýnt þá
harðlega. Segja þeir, að það sé
alvarlegt ábyrgðarleysi að halda
svona nokkru fram án þess að
hafa fyrir því einhveijar sannanir.
Lýsið meinhollt
Fjölómettuð fíta hefur lengi ver-
ið talin hollari en smjör en vísinda-
mennirnir segja, að í sumri jurta-
fitu séu efni, sem geti stuðlað að
astmaköstum. Það á þó ekki við
um ólífuolíu og ekki við um lýsi
en hvortveggja feitin er fjölómett-
uð. Benda þeir á, að ólífuolíu-
neysla sé mikil í Miðjarðarhaf-
slöndum og lýsisneysla á Norður-
löndum og í þessum heimshlutum
sé astmi meðal barna fátíðari en
víða annars staðar.
AFGREIÐSLUMAÐUR í stór-
markaði í Tokyo heldur á bakka
með eplum frá Washington-ríki
í Bandaríkjunum sem ekki hafa
verið áður á boðstólum í Japan.
Sljórnvöld leyfðu loks innflutn-
ing á útlendum eplum í ágúst sl.
eftir að deilt hafði verið á Japani
árum saman á alþjóðavettvangi
fyrir að banna hann. Samtök jap-
anskra bænda eru geysiöflugur
þrýstihópur og hefur þeim með
aðstoð kjördæmakerfis, þar sem
dreifbýlið hefur hlutfallslega
mun meira vægi en þéttbýlið,
tekist að hindra innflutning á
ýmsum matvælum.
Kararhróið Banda
í stofufangelsi
Hastings Kamuzu Banda, fyrrverandi ein-
ræðisherra Malaví, veit að öllum líkindum
ekki af því að hann hefur verið settur í stofu-
fangelsi, enda er hann orðinn karlægur.
Reuter
HASTINGS Banda, fyrrverandi einræðisherra I Malaví, dansar
með stuðningsmönnum sínum á síðasta fundi sínum vegna þjóð-
aratkvæðis um hvort taka bæri upp upp fjölflokkalýðræði í
landinu árið 1993. Banda og flokkur hans töpuðu í frjálsum
kosningum árið eftir.
NGWASI, eða „Kennarinn" eins
og hann hefur verið kallaður í
heimalandi sínu, er að minnsta
kosti 97 ára gamall og haldinn
andlegum hrörnunarsjúkdómi, að
sögn suður-afrískra lækna sem
hafa annast hann frá því hann
gekkst undir heilaskurðaðgerð í
Jóhannesarborg fyrir tveim árum.
Banda hefur legið í kör í opin-
berum bústað í Blantyre, næst-
stærstu borg Malaví. Að sögn
læknanna má hann ekki hreyfa
sig og ekki er hægt að færa hann
úr rúminu án þess að stefna lífi
hans í hættu.
Nýju ráðamennirnir
í Malaví ætla að
ákæra Banda og John
Tembo, nánasta að-
stoðarmann hans, um
morð. Verða þeir
sakaðir um að hafa látið myrða
fjóra stjómmálamenn, þijá ráð-
herra og einn þingmann, árið
1983. Skýrt var frá því í gær að
Tembo myndi sækja um lausn úr
haldi gegn tryggingu og það yrði
einnig gert fyrir Banda sem ekki
kæmi sjálfur fyrir dómarann.
„Banda verður aðalsakboming-
urinn en svo virðist sem fyrsta
skipunin um morðin hafi komið
frá Tembo,“ sagði Brown Mping-
anjira, upplýsingaráðherra
Malaví, á fréttamannafundi á
fimmtudag. Hann sagði að réttar-
höld væm eina leiðin til að leiða
sannleikann í ljós og í þeim yrði
nafn Banda einnig hreinsað ef
hann væri saklaus.
Banda stjómaði Malavi í þijá
áratugi eða frá því landið fékk
sjálfstæði frá Bretum 1964 þar
til hann tapaði í fijálsum
kosningum í maí í fyrra.
Leið hann ekki neina
andstöðu við stiórn sína
og hótaði einu sinni að
kasta fjandmönnum sín-
um fyrir krókódílana.
Voru andvígir Tembo
Fyrir tveimur dögum skýrði
rannsóknarnefnd frá því að í maí
1983 hefðu lögreglumenn fengið
skipun um að drepa þijá ráð-
herra, Aaron Gadama, Dick Mat-
enje og Twaibu Sangala, og þing-
manninn David Chiwanga. Hefði
síðan verið látið líta út fyrir að
mennimir hefðu látist í bílslysi,
þeir þess vegna barðir í hel með
hömmm og kylfum. Sagt er að
þeir hafi verið myrtir vegna þess
að þeir vora andvígir því að
Tembo væri skipaður starfandi
forseti meðan Banda væri erlend-
is.
Banda var ófær um að svara
spurningum rannsóknarnefndar-
innar. Forseti landsins, Bakili
Muluzi, sagði að hvað sem liði
aldri forverans og heilsufari
myndi verða réttað í málinu, eng-
inn ætti rétt á sýknudómi hefði
hann drýgt morð. Hann vísaði á
bug ásökunum flokks Banda, sem
hefur um þriðjung þingsæta, um
að pólitískar nornaveiðar væru
ástæða réttarhaldanna.
Virtur læknir
Ævi Banda er afar óvenjuleg.
Hann er einn af fáum þjóðarleið-
togum sem geta gert tilkall til
nafnbótarinnar „doktor", þar sem
hann lauk læknanámi í Bandaríkj-
unum. Hann varð virtur læknir í
Harlesden í norðurhluta Lundúna
og sjúklingar hans, sem voru
flestir hvítir, minntust hans sem
vingjarnlegs manns með mikla
persónutöfra, þótt hann þætti
púrítanskur í skoðunum.
Það að komast til slíkra met-
orða þótti afrek hjá manni sem
kominn er af ólæsum bændum í
Kasungu í norðurhluta Malaví.
Þegar hann var ungur gekk hann
tæplega 1.500 km leið til að
tfyggja sér fyrsta starfið, við
gullnámu í Witwatersrand í Suð-
ur-Afríku.
Taldi sig ódauðlegan
Þegar sjálfstæðisaldan reið yfir
Afríku voru það vinstrimenn sem
fengu Banda til að snúa
aftur heim og stjórna „af-
rísku byltingunni". Þeim
til mikillar armæðu
reyndist hann erkiíhalds-
maður og einræðistil-
burðir hans komu
snemma í ljós.
Banda barðist gegn hugmynd-
um um að Malaví yrði hluti af
sambandsríki Ródesíu og Nyasa-
lands og sat í fangelsi í eitt ár
þar til landið öðlaðist sjálfstæði.
Banda var í fyrstu álitinn „góðvilj-
aður einræðisherra" og enginn
vafi Ieikur á því að litla ríkið hans
naut töluverðrar hagsældar á
sama tíma og efnahagshrun varð
í nágrannaríkjum, sem höfðu
miklu meiri náttúruauðlindir.
Þrátt fyrir viktoríanska siða-
vendi og kirkjurækni átti Banda
til að særa fram gamla afríska
anda til að steypa andstæðingum
sínum í glötun.
Banda krafðist þess að altaris-
drengir fylgdu honum
hvert sem hann færi
og hann stóð að lok-
um í þeirri trú að
hann væri ódauðleg-
ur. Hann varð fyrstur
afrískra einræðis-
herra til að lýsa sjálfan sig „lífstíð-
arforseta“.
En nú er komið á kararendann
fyrir Banda og hann veit ekki af
þvi að nýju ráðamennirnir íhuga
að sækja hann til saka fyrir eina
af dauðasyndunum, morð.
Banda er
haldinn and-
legum hrörn-
unarsjúkdómi
Hótaði að
kasta óvinum
fyrir krókó-
dílana